Florensiya şəhəri və Mediçi
sülaləsi
(Əvvəli
ötən çərşənbə sayımızda)
Şəhər təkcə öz rəssamlıq əsərlərinin
möhtəşəmliyi ilə seçilmirdi, həm də
Renessans adamlarının mədəni zəkasına da
güclü təsir göstərmişdi.
Bir
mürəkkəb idraka malik olan insan kimi, həm də
geniş incəsənət maraqlarının sahibi olan bir adam kimi, Lorentso əvvəlcədən rəssamlıq
əsərləri barədə sifarişlər verirdi və
bu, şəhəri hətta daha böyük yüksəkliklərə
qaldırırdı. Üstəlik, özündən
əvvəlkilərin sifarişlərini qüvvədə
saxlayırdı. Bəzi rəssamlar Piero
de Mediçi ilə işləmişdilər. O,
Herkulesin igidliklərinə həsr olunmuş üç məşhur
tablonu almışdı. Bunlar mifik qəhrəmanın
Anteyə, Nikey şirinə və Hidraya qarşı olan
mübarizələrinə həsr olunmuşdu.
Culiano da Sanqallo Lorentsonun sevimli arxitektoru idi. Hamisinin
tapşırığı ilə o, Pratoda Santa Mariya delle
Karseri kilsəsini tikmişdi, axı o, məşhur
Brunelleskinin ardıcılı idi. Həm də
o, bir mühəndis kimi şəhərin istehkamının
layihəsini vermişdi. Bottiçelli məktəbinə
məxsus olan Filippino Lippi də Möhtəşəm
Lorentsonun sevimlisi idi. Vazari yazırdı
ki, onun öldüyü gün bütün mağazalar
bağlanmışdı, elə bil ki, rəssam deyil,
hökmdar ölmüşdür.
Lorentso, həqiqətən, çoxtərəfli
hökmdar idi.
O, fəlsəfədə və dünya ədəbiyyatında
fəal iştirak edirdi. O, diskussiyalarda iştirak edir və
özü də yazırdı. O, geniş mənada insan ləyaqətinin
bilicisi idi. İnsan təbiətinin ona verdiyi
bütün imkanlardan istifadə edirdi ki, təkcə
özünün deyil, öz sirdaşı olan vətəndaşların
həyatının keyfiyyətini
yaxşılaşdırsın. Ona universal
qaydada ehtiram göstərilir və ona vurulurdular. Onun
ardıcılı olan bir ziyalı ona xas olan dəyərləri
cəmləşdirərək yazırdı: "Lorentso
Kozimodan çox cəsarətli qərar verən bir adam idi. Onun düşüncəsi,
incəsənət adamına xas olan təbiəti və
hökmdar kimi köklü fəaliyyətin çox geniş
sahələrində özünü ifadə edirdi. O,
sona çatan gözəl eranın
böyüklüyünün sonuncu təcəssümü
idi".
O, təkcə
öz həyatının ləyaqətli anlarına sevinmirdi,
həm də öz əzablarında da nəcibliyini qoruyub
saxlayırdı. O, bayramları və qonaqlıqları,
karnavalları və rəqsləri unutdu və çox hallarda
qayğılı vəziyyətə düşürdü,
bunu vaxtilə Fra Ciralamo Savaparola öz öncəgörməsində
söyləmişdi. O, Renessansın yaratdığı
pozğun hakimiyyətin xristian səltənəti ilə əvəz
ediləcəyini israrla bildirmişdi.
Lorentso görəndə ki, ölümünə
yaxınlaşmaqdadır, istədi ki, Savanarola onun yanına gəlsin. Təklifi
öz mükafatını aldı. Ona
yüksək dərəcədə hörmət bəsləyirdi,
o, şərəfləndirilirdi və təriflənirdi,
özü də təkcə doğma şəhərində
deyil, hətta İtaliyanın hər yerində və
bütün dünyanın yaxın guşələrində.
Bədbəxt
Piero
Sonra hakimiyyətlə Bədbəxt Piero gəldi. O, 1492-ci ildən etibarən
iki il ərzində dövləti idarə
etdi. Onun bu ləqəbi çox sayda fəaliyyət
səhvlərinə görə yaranmışdı. O,
bu səhvləri həqiqətən etmişdi və onlar da
onu bütün sahələrdə uğursuzluğa
aparmışdı. Faktiki olaraq o, bu
uğursuzluqlar üçün, əlbəttə ki, həyasızlığına
və aşağı səviyyəsinə görə şəxsən
məsuliyyət daşıyırdı.
Lorentso öləndə 20 yaşındakı oğlu
Piero onun qanuni varisi olacaqdı və baxmayaraq ki, konstitusiya
nöqteyi-nəzərindən o, heç də şahzadə
deyildi, ancaq atasını əvəz edəcəkdi. Pieronu
Yetmişilər Şurasına gətirdilər və cavan
yaşına baxmayaraq, onu magistrat təyin etdilər.
O,
yüksək dərəcədə mədəni bir adam idi, çünki Mediçi təhsili ilə
belə tərbiyə almışdı, atasının
poeziyaya olan maraqlarına tərəfdar olmaqla, onun əlyazmalarının
toplanmasını həyata keçirdi. Üstəlik,
o, özünü siyasət sahəsində də
sınamışdı. Milanda Sfortsanın
sarayında və papa VIII İnnosentin sarayında olmuşdu.
O, ailə
bankının işlərinə də müəyyən
ölçüdə maraq göstərirdi, lakin bu bank həmin
dövrdə heç də inkişaf etmirdi. Faktiki
olaraq o, ağır bank əməliyyatları irsinə sahib
olmamışdı, lakin o həm də "müştəriləri"
cəlb etməyə qadir deyildi. Buna
bamayaraq, o, yüksək prestij və uğur qazandı.
Siyasətdə o, özünə güvənməklə
davranırdı. Lorentso hakimiyyətdə olanda bütün hər
şeyi edirdi ki, Milan Florensiya-Neapol qrupunun
tarazlığını dəstəkləsin, Piero isə
açıq şəkildə Neapola üstünlük
verirdi, bu, Milan hökmdarı Lüdoviko il
Moronu təşvişə saldı və o, həmrəylik
üçün Fransa kralı VIII Şarla tərəf
döndü. Axırıncı onun Neapol krallığına irs hüquqlarını xeyli irəli apardı.
Lüdoviko öz qüvvələrini
toplayıb, Milanla birlikdə İtaliya ərazisi üzrə
yürüşə başladı. Bu
müdaxilə nəticəsində Piero vətəndaşların
rəğbətini itirdi, onun bu davranışı Fransa və
Florensiyanı bir-birinə düşmən etdi. İki dövlətin qüvvələri heç də
bərabər deyildi və zəif olan tərəf
üçün heç bir çıxış yolu yox idi.
Bədbəxt Pieronun xarakterinin daha narahatedici cəhətləri
də üzə çıxdı, bu vaxt müxtəlif şəraitlərdə
atasının yaxşı jestlərinin ağıllı tərəfləri
özünü göstərirdi. Pattsi qəsdindən
sonra Kozimo, yuvasında olan şirin üstünə cəsarətlə
getdiyi halda, Pieronun isə kral Şarlla yalnız sərhəddə
görüşmək istəyinə cəsarəti
çatdı.
Fransız kralı Şarl Florensiyanı işğal etməkdə
maraqlı deyildi, əvəzində özü
üçün strateji mövqelər tələb etməyi
seçdi, bu isə ona Şimaldan Cənuba keçməyə
imkan verəcəkdi. Piero bu tələb əsasında nəyəsə nail
olmaq üçün danışıqlar aparmağa borclu idi,
bunun əvəzində isə dinməzcə həmin tələbləri
qəbul etməyə məcbur oldu. Bu yolla o, həm
özünü, həm də şəhərini olduqca
aşağıladı.
Belə təxribatla ilə üz-üzə gəldikdə,
vətəndaşlar Sarayın qapılarını
bağladılar. Zənglər çalındı ki, xalq
qiyama çağırılsın və qəzəblənmiş
kütlə Mediçi sarayını qarət etmək üçün
ora hücum etdi. Piero qardaşları
Covanni və Culiano ilə birlikdə Boloniyaya tərəf
qaçdı.
3 noyabr 1494-cü ildə o, Florensiyanı tərk etdi,
özünün bu hərəkətinin nəticələrinə
isə tam laqeydlik göstərdi. Piero Venetsiyaya
çatdı. Bu, Mediçilərin
hökmranlıq etdiyi uzun dövrdə ikinci və daha ciddi
sürgün idi. Piero hərbi əməliyyat
vaxtı çaydakı qəza hadisəsində 1404-cü ildə
öldü. Ümumiyyətlə,
kiçik istisna nəzərə alındıqda, Mediçilər
50 ilə qədər yaşamırdılar.
Piero intellektual təhsil almışdı və
Mediçilərə xas olan xarakterə malik idi. Qardaşı
Covanni isə Leo adı altında papa olmuşdu.
Piero sürgünə getdikdə Florensiya zəruri olaraq
mədəni bədbəxtliyə də düçar oldu. Piero və
Covanninin üzərinə müvafiq olaraq 4 min və 2 min
florin məbləğində təzminat qoyuldu. Onların qaçması, talelərinə ehtiram bəsləməyən
ailədən qisas almaq istəyən qəzəblənmiş
kütləni mərhəmətsizlik hissindən asılı
vəziyyətdə qoydu. Mediçilər
sarayını qarət edən xalq Kozimo və Möhtəşəm
Lorentso tərəfindən 50 il ərzində
toplaşmış xəzinəni də dağıtdı. Böyük qiymətə malik olan kolleksiyalar
oğurlandı. Xəzinələrin uzun
siyahısının yoxa çıxması mədəniyyətə
edilən bir hücum idi.
Florensiya
Mediçilərsiz (1494-1512-ci illər)
Mediçilər ailəsinin getməsi və VIII
Şarlın ordusunun şəhərə girməsi ilə
Florensiyanın Avropa siyasətindəki mövqeyi xeyli zəiflədi.
1494-cü ilin noyabrında ilk daimi ordu Avropanın kənarı
ilə hərəkət edərək, kralın
komandanlığı altında Florensiyaya girdi. Təxribat
xarakterli bir lovğalıqla Şarl şəhərə daxil
oldu. O, qızılla bəzənmiş və bahalı
parçadan paltar geyinmiş mühafizəçilərlə
və cəngavərlərlə əhatə olunmuşdu. Onlar, əsasən, İsveçrə və
Qaskoniyadan olan mühafizəçilər idi. Florensiya
tarixinin müəllifinə görə, şəhəri 20
min adam işğal etmişdi. Şarl, Mediçi sarayında yerləşdi, tələb
etdi ki, florensiyalılar vaxt itirmədən təslim
aktını imzalasınlar. Bunu etməyəcəkləri
təqdirdə isə şəhərin, Florensiyanın öz əsgərləri
tərəfindən bütünlüklə qarət etdirəcəyi
ilə hədələdi.
Ona nifrət dolu və hədələyici bir cavab
verildikdə, şəhərlilər Şarlı zəngləri
çaldıracaqları ilə qorxutdular və bu qorxu ona
güclü təsir etdiyindən, tələbinin
icrasını gecikdirmək yolunu seçdi.
Müqavilə xeyli sonra imzalandı, bu, heç də Bədbəxt
Pieronun imzaladığı skandal xarakterli sazişdən
yaxşı deyildi. Bir sıra istehkamlar Neapol alınana qədər
Şarlın nəzarəti altında olacaqdı.
Şarl 20 min dukat məbləğində təzminat aldıqdan sonra, məmnun qaydada cənuba tərəf getdi. Papa VI Aleksandr ordunu görəndən sonra qorxub, hər cür səbəb üzündən cəbhəni Şarla açıq qoyub, Romadakı Sant Ancelo qəsrində istirahətə yollandı.
Kral Neapola tərəf irəliləyirdi, 1495-ci ilin fevralında həmin şəhərə girdi. Şarl ordusunun bir hissəsini orada qoyub, qayıtmaq üçün Fransaya tərəf döndü. Bu vaxt o, İspaniya kralı Ferdinand Araqonlunun, papanın, imperator Maksimilianın və köhnə müttəfiqi Lüdoviko Sfortsanın düşmənçiliyi ilə üzləşməli oldu.
Qanlı döyüş İtaliyada artıq 200 il ərzində getmişdi. Şarl özünümüdafiəyə keçdi, bu vaxt o, hətta öz silah ehtiyatlarını xilas etməyə qadir deyildi. Müharibə "daimi" adlanan orduları sınaqdan çıxarırdı. Şarl ona qarşı olan 40 min əsgərlə vuruşurdu, onlar əsas mövqeləri işğal etmişdilər.
Bədbəxtlikdən, Florensiya lidersiz və komandansız qalaraq, özünü digər italyan dövlətləri kimi, təcrid olunmuş qaydada dünyadan kənara düşmüş şəkildə gördü. Bu vaxt qonşuluqlarındakı dövlətlər isə Avropada ali hakimiyyəti ələ keçirmək üstündə bir-birilə mübarizə aparırdılar. Florensiya isə daxili narazılıqlardan əziyyət çəkməsini davam etdirirdi. Heç biri digərlərinə üstün gəlməyə qadir deyildi.
Bu vaxt dünyanın qalan hissəsində isə əsl inkişaf prosesi gedirdi. Amerika qitəsi bu yaxınlarda kəşf edilmişdi, Afrikanın şərqdəki ətrafına dəniz yolu işə salınmışdı. Xristofor Kolumb Amerikanı Hindistan hesab edərək açmışdı, Vasko da Qama isə Afrikanın cənubundakı Xoş Ümid Burnundan keçərək Hind okeanı ilə üzüb, Hindistana dəniz yolunu kəşf etmişdi. Bu kəşf əslində türklərin Konstantinopolu işğal etdikdən sonra, Avropa ilə Şərqin ticarət yolunun bağlaması nəticəsində yeganə çıxış yolu idi. Əvvəllər dünyanın tanış olmayan digər hissələri də yeni dəniz yollarının öyrənilməsi hesabına Atlantik okeanından keçməklə Qərbi İndiyalara kimi açılmışdı.
Florensiyadakı hakimiyyət boşluğu rahib Savonarola kimi şəxsiyyətlərin meydana gəlməsini mümkün etdi. Xalqın daha çox demokratiya tələbinin cavabı kimi o, Böyük Şura yaratdı, bu orqan ən azı 27 yaşı olan min adamdan təşkil olunmuşdu, onların vəzifədə olmaları müddəti altı ay olacaqdı. O, adamları həvəsləndirdi ki, dəbdəbəyə və pozğunluğa qarşı mübarizə aparsınlar. 1497-ci ilin karnavalı ərzində məşhur tonqalını yandırmağı təşkil etmişdi, bu vaxt başlıca vəzifə dünyadakı şirniklənmənin və lovğalığın oda verilməsi idi. Həmin dövrün xronikaları yazırdı: "Saxta saç, saxta saqqallar, maska kostyumları, dodaq boyası qabları, oyun kartları və zər, güzgü və ətirlər, bütün geyim və bəzək qaydaları, kitablar və rəsmlər, Florensiya gözəllərinin büstləri və portretləri alovla birgə göyə qalxdıqca, adamlar trubaların və çalınan zənglərin səsinin müşayiəti ilə Allahı mədh edən "Te Deum" mahnısını oxuyurdular. Savonarola deyirdi ki, gözəllik-formadır, onda onun bütün hissələri, bütün rəngləri birləşir. Pozğunluğa, dəbdəbəyə qarşı mübarizə aparmaqla yanaşı, onun əsas məqsədi teokratik bir dövlət yaratmaq idi.
Savonarolanın susmaq bilməyən şəxsiyyəti, həmçinin, az sayda kübarlara da təsir edirdi. Bəziləri Dominikan rahibliyini qəbul edib, monastıra getmişdi.
Savonarola əvvəlcə yalnız Florensiyanı və onun pozğun adətlərini tənqid edirdi, sonra isə başlıca mübarizəsi Romaya və papanın əxlaqi pozğunluğuna qarşı çevrildi, həm də o, islahat aparılmasına çağırırdı. Papa VI Aleksandr özünə qarşı böyük təhlükəni hiss etmişdi. Ona görə də Savonarola edam edilərək, yeretik kimi yandırıldı. Bu, papaya və rahibin yerli əleydarlarına göstərilən bir güzəşt idi.
(Ardı var)
Telman
ORUCOV
525-ci qəzet.-2022.--
7 dekabr.- S.14.