Yaratmaq, yaşatmaq, xeyirxahlıq
Onun bütün varlığı yaratmaq, yaşatmaq və
xeyirxahlıq simləri ilə tarıma çəkilmiş qədim
və müasir qopuz kimidir. Qanında iki nəhəng
elmi istiqamətin birləşməsi var. Bu iki istiqamətdən
biri atası, görkəmli alim və elm təşkilatçısı
Arif Paşayevdən gəlir. Bu,
fizikanın səbr və təmkin tələb edən ciddi
energiyasıdır. Digər istiqamət
anası Aida xanım İmanquliyevadan gəlir. Bu istiqamət filologiyanın
qarşısıalınmaz coşqunluğu və nəhayətsiz
genişliyidir. Hər iki istiqamət kifayət
qədər təlatümlü və həyəcanlı
dağ selinin yoluna dönmüş istiqamətlərdir.
Müasir Azərbaycan elminin və elmi təşkilatçılığının
parlaq simalarından biri olan akademik Nərgiz Paşayevanın bəxtinə
belə təlatümlü və qaynar istiqamətləri birləşdirən
bir ömür yaşamaq düşdü. Valideynlərinin
tale yükünün bir ağırlığını da o
çəkməli oldu. Heç kimə bənzəməyən
valideynlərinin yolunu məsuliyyət və şərəflə
davam etdirmək - bu, onun missiyasına çevrildi.
İstər
Azərbaycan ədəbiyyatı ilə məşğul olarkən
- Azərbaycan ədəbiyyatının korifeylərindən
birinin - babası Mir Calalın yolunu davam etdirə-etdirə,
istərsə elm təşkilatçılığı ilə
- valideyinlərinin yolu ilə gedərkən akademik Nərgiz
Paşayeva həm özünün möhtəşəm
valideynlərinə, böyüklərinə oxşadı, həm
də heç kəsə oxşamadı, sadəcə,
özü oldu.
Ədəbiyyata coşqun həvəsi əvvəlcə
onu ədəbiyyat mütəxəssisi kimi
formalaşdırdı. Mir Calal məktəbi universitetdə olan
kimi evdə də davam edirdi. Sərrast ədəbiyyatçı
baxışı, obyektin qiymətləndirilməsində
genişlik və dərinlik, Azərbaycan ədəbiyyatının
keçmişinə rahat səyahətlər onun, elə bil
ki, anadangəlmə doğma və məhrəm xüsusiyyətləri
idi. Mir Calalın "Füzuli sənətkarlığı"
əsəri Nərgiz Paşayevada uzaq dövrlərin ədəbi
yadigarlarına, ilk növbədə, klassiklərimizə,
özəlliklə, Nizamiyə münasibəti
formalaşdırdı. O, ədəbiyyatda ölkəni,
xalqı görməyə, duymağa başladı. Tarixdə bu günü, müasirliyi
axtarmağın doğru addım olması çox illər
sonra onun tərəfindən Londonda Azərbaycan və
Qafqazşünaslıq elmi mərkəzinə məhz Nizami
adının verilməsi təklifi ilə bir daha təsdiqləndi.
Belə bir mərkəzin məhz Nizami
adını daşıması Nərgiz Paşayevanın təşəbbüskarlığı
və elmi inadı ilə reallaşdı.
Böyük şairimiz Sabirin novatorluğuna həsr
etdiyi namizədlik dissertasiyasının özünün
novatorluğu mütəxəssislərin diqqətindən kənarda
qalmadı. Problemin kökünə varmaq, onu geniş kontekstdə
götürmək, fəlsəfi müdrikliklə
günümüzlə əlaqələndirmək, dünəndə
bu günü və bu gündə dünəni görə
bilmək Nərgiz Paşayevanın tədqiq etdiyi problem və
şəxsiyyətdən asılı olmayaraq elmi
kriteriyalarına çevrildi. Bütün
bunların bir yerdə cəmləşməsi, təbii ki, hər
hansı tədqiqatın obyektivliyini və yüksək elmi dəyərini
şərtləndirdi.
Daha sonra Nərgiz Paşayevanın elmi üfüqlərində
yeni-yeni perspektivlər görünməyə başladı.
Şərq və Qərbi birləşdirən ümumbəşəri
idealların fəlsəfi interpretasiyası, antik ədəbiyyat,
şərq-qərb kontekstində romantik poeziya, orta əsrlər
Azərbaycan incəsənəti kimi istiqamətlər onun bir ədəbiyyatçı
kimi maraq dairəsinin genişliyindən xəbər verir.
Elmə sevgisi, ədəbiyyata vurğunluğu Nərgiz
Paşayevanı Azərbaycan ədəbiyyatının gözəl
bir dövrünə, - müasir dövrünə gətirir. Ədəbiyyatda
insan konseptinə marağı onu müasir dövrün
gözəl yazarı Elçinin yaradıcılıq məkanı
ilə üzləşdirir.
Keçən əsrin 60-cılar pleyadasının
idealları Elçin nəsrindən öz energetik vüsəti
ilə keçir. Elçin 60-cı illərdə yenicə
təmiz ədəbi nəfəs almağa çalışan
gənc nasirlər içində xüsusilə seçilirdi.
Nərgiz Paşayeva həm onun, həm də
onun məxsus olduğu ədəbi dövrün mənzərəsini
böyük estetik - intellektual bacarıq ilə dərin fəlsəfi
şərh ilə sanki bir rəssam kimi fırça ilə
çəkdi. Nərgiz Paşayeva ədəbiyyat
tariximizin bu dövrünün zəngin potensialını, təkraredilməz
koloritini, xalq düşüncə tərzinin ədəbi-bədii
palitraya hopmuş zənginliyini böyük səriştə
və ən vacibi böyük məhəbbətlə qələmə
aldı. Bir doktorluq işində təkcə
Elçin yaradıcılığını yox, dövrün
ədəbi ab-havasını təqdim edə bildi.
Akademik Nərgiz Paşayeva təkcə elmi yolla irəliləmədi. Onun nəhəng
potensialı bu yorulmaz alimi elmi təşkilatçılıq
yoluna gətirdi.
Bakı Dövlət Universiteti təkcə bitirdiyi tədris
ocağı deyildi. Bura həm də onun elmi iqamətgahı
oldu. Babası, Azərbaycan elminin və ədəbiyyatının
ağsaqqalı Mir Calalın rəhbərlik etdiyi "Azərbaycan
ədəbiyyatı" kafedrasında professional alimlərin
iştirakı ilə Mir Calal elmi məktəbi
yaranmışdı. Nərgiz Paşayeva bu elmi
məktəbin üzvü, sonralar isə rəhbəri oldu.
Bu gün Nərgiz Paşayeva vaxtilə
babasının rəhbərlik etdiyi kafedranın müdiridir.
Onun coşqun fəaliyyəti üçün daha
geniş elm və tədris məkanına ehtiyac vardı. Və o məkan
təbii şəkildə Nərgiz Paşayevanı tapdı.
O, bu gün bir alim və elm təşkilatçısı
kimi öz dəst-xəttini tamamilə yeni əxlaqi - etik və
elmi-intellektual bazaya malik bir universitetə - Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Azərbaycan
filialına tətbiq edir. Onun rəhbərliyi
altında Azərbaycan gəncliyinin yeni nəsli
formalaşır. Bu gənclik vətən
məhəbbətini, azərbaycanlı adını, bayraq
anlayışını, Prezidentə sədaqəti
canında, qanında saxlayan bir gənclikdir. Ölməz elmi ənənələri öz
timsalında yaşadan bir gənclikdir. Böyük
tarixi dövrün və ənənələrin yadigarı
olan Moskva Dövlət Universitetinin bu günlə səsləşən
elmi-metodik potensialına bacarıqla yiyələnən gənclikdir.
Sovet imperiyası dövründə bu universitet əldə
etdiyi elmi, mədəni, mənəvi-estetik ənənələrini
və nailiyyətlərini bu gün Nərgiz Paşayeva kimi
filial rəhbərinin timsalında qoruyub saxlayır, daha da
artırır, zənginləşdirir.
Bu tədris ocağında işlər elə
qurulmuşdur ki, onun auditoriyalarında mütəxəssis
mübadiləsi uğurla həyata keçirilir. Lomonosov adına
Moskva Dövlət Universitetində çalışan
rusiyalı alim və pedaqoqlar həvəslə Bakıdakı
filiallarına gəlir, biliklərini burdakılarla səxavətlə
bölüşür, yeni ideyalarla silahlanıb geri
dönürlər. Faktiki olaraq tələbə
üçün Bakıda, yaxud Moskvada oxumağın fərqi
ortadan götürülür.
Nərgiz Paşayevanın Azərbaycan ədəbiyyatı,
Azərbaycan mədəniyyəti, humanitar məkan
qarşısında çox böyük bir xidmətini
xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Bu, onun İngiltərədəki
bütün dünya universitetlərinin gözü olan Oksford
Universitetində Nizami adına Azərbaycan
və Qafqazşünaslıq elmi mərkəzinin yaratması
və fəaliyyəti ilə bağlı gördüyü
möhtəşəm işidir. Bu elmi mərkəz
əslində, Azərbaycan elmi, mədəniyyəti və
tarixi üçün böyük əhəmiyyətli bir
xidmətin həyata keçirilməsini şərtləndirdi.
Mədəni, intellektual irsin gələcək
inkişaf istiqamətləri bu mərkəzin fəaliyyətində
aşkar şəkildə görünür. Oksford universitetində,
İngiltərənin, Rusiyanın, Türkiyənin,
Fransanın, başqa ölkələrin müxtəlif mötəbər
elmi qurumlarında çıxışları, elmi mühazirələri
Nərgiz Paşayevanı Azərbaycan humanitar elminin
qabaqcıl nümayəndəsi kimi dünyaya tanıdır və
hər şeydən əvvəl ölkəmizin imicinin
qüvvətlənməsinə səbəb olur.
Nizami adına elmi mərkəzin qurulması və fəaliyyəti Azərbaycanın dünya miqyasında tarixi izinə bir ziyalının verə biləcəyi ən böyük dəstəkdir. Vətəndaşlıq borcu, milli ləyaqət hissi, sevgili millətin təmənnasız övladı olmaq niyyəti Nərgiz Paşayevanı bu gün onu tanıyanların qəlbində bir ləyaqətli həmkar kimi, bir dəyanətli vətən övladı kimi, zəngin intellektual milli dəyər kimi yer tutmasını şərtləndirir.
Nərgiz Paşayeva anası, görkəmli şərqşünas alim Aida xanım İmanquliyeva barədə belə yazır: "Həyat üçün doğulanlar ölmürlər". İlk baxışda adi sözlərdir. Ancaq dərindən diqqət edilsə, görə bilərik ki, həqiqətən də, ölməzlik təkcə bizim münasibətimizlə özünü göstərmir. Ölməzlik qazanmaq üçün həyatı bütün varlığınla sevməlisən. Həyat üçün nəsə etməlisən. Həyatda nəsə bir iz, yadigar qoymalısan. Gərəkdir ki, gedəndə təkcə ailəni, şəhərini, ölkəni qoyub getməyəsən. Gərəkdir ki, gedəndə dünyanı qoyub gedəsən. Dünyanı tərk edib gedənlərdən biri də Aida xanım idi. Və ona olan sevgi təkcə övlad sevgisi deyildi. Həyat üçün doğulduğunu hər gün görən, hiss edən bir könül dostu, qəlb sirdaşı sevgisi idi. Mən inanıram ki, Nərgiz xanım anası üçün təkcə övlad deyildi, könül sirdaşı, sevimli rəfiqə idi. Onların qəlbi bir vururdu və bu günün özündə də bir vurur. Ailədən gələn məhəbbət kosmik bir məhəbbətə çevrilmişdi. İntəhasız, əvvəli və sonu olmayan kosmik bir məhəbbətə.
Nərgiz Paşayevanın Aida xanıma həsr etdiyi bu tədqiqatında yazdığı müdrik sözləri, əslində, Aida xanımın hər iki övladına şamil etmək mümkündür:
"Aida İmanquliyeva bir qadın, ana, alim və vətəndaş olaraq dəyişməyən əbədi dəyərlərin daşıyıcısı, yaşadığımız bugünkü cəmiyyətimiz üçün ideal ola biləcək bir insan olmuşdur".
Burada sadalanan keyfiyyətlər Aida xanıma və onun gözünün işığı olan övladlarının, əslində, üç könül-qəlb rəfiqəsinin səciyyələrinə tam şəkildə uyğun gəlir. Bu gün haqq dünyasında olan ananın və onun sevimli balalarının bir-birinə qısılaraq bir-birinə deyəsi nə qədər məhrəmanə sözlər ola bilərdi?! Övladlar belə bir ünsiyyət üçün nələr etməzdilər?! Onlar doğma insan üçün nə qədər... "darıxırlar" demək istəməzdim. Yox, "darıxmaq" bu məqamda o söz deyil. Xiffət! Əlbəttə ki, xiffət çəkirlər.
Bəli, xiffətli könüllərin naləsini, mən inanıram ki, haqq dünyasında eşidirlər.
Müdrik tədqiqatçı,
minlərlə gəncin bir alim kimi, bir insan kimi köməyinə
gələn xeyirxah insan, Azərbaycan elmi düşüncəsini
dünyaya aparan elm xadimi, mədəniyyətşünas, ədəbiyyatçı,
yazar Nərgiz Paşayeva Azərbaycan və onun
hüdudlarından kənarda bu günə qədər
Azərbaycan ədəbiyyatı, mədəniyyəti, incəsənəti
naminə nə edibsə, bu gündən sonra nə edəcəksə,
ana qədər sevdiyi milləti, ata qədər əziz
tutduğu ölkəsi üçün edib və edəcək.
O, bunu böyük məhəbbətlə edir. Çünki
onun bütün varlığı yazımızın əvvəlinə
qayıtsaq, yaratmaq, yaşatmaq və xeyirxahlıq simləri
üzərində tarıma çəkilmiş qədim və
müasir qopuz kimidir. Dədə Qorqud qopuzu kimidir. Bu qopuzun dərinliyindən
çıxan hər bir səsin canında Azərbaycan yanğısı,
Azərbaycan sevgisi var.
Kamal ABDULLA
ADU-nun rektoru, Xalq
yazıçısı
525-ci qəzet.- 2022.- 13 dekabr.- S.9.