Müşfiqin "Necə əl çəkim?!"
harayı
Və ya amansız zülmün qurbanı
olan həyat sevgisi
(Bir tədbirdə deyə bilmədiklərim)
Qarşımda
dalğalı dərin bir ümman
Ümmanı
sarsıdır bir acı tufan,
Bəyaz
köpükləri bir çiçək yapan
Şeirdən, xülyadan necə əl çəkim?
Mikayıl Müşfiqin həyat, ömür, yaşamaq
eşqi, yazıb-yaratmaq arzu-istəyi, yanğısı ilə
dolu məşhur şeirinin bir bəndidir bu. "Həyat
sevgisi" şeirindəndir. Şairi həyat
sevgisindən tez əl "çəkdirdilər".
Müşfiqin
"necə əl çəkim?" hayı-harayı hər
dəfə bu şeiri dönə-dönə oxuduqca və ya əzbərdən
öz-özünə pıçıldadıqca az qala cızdağın çıxır. "Necə əl çəkim?"
Ancaq
Müşfiqə uzanan namərd əllər onu bütün
bunlardan, "şeirdən" də, "xülyadan" da,
bir sözlə, işıqlı dünyadan da "əl
çəkdirdilər..."
"Oxu, tar, oxu, tar!
Səni kim unudar!"
İndi
bu sözləriOna desək yeri var:
"Səni
kim unudar" -
bu
misralar - özü də unudulmaz olan - Xalq şairimiz ulu Rəsul
Rzanındır.
lll
Bu el dolu
könlüm ki, var,
şeir
yazmaq istəyirəm.
Həyat
ki, var,
ölüm ki, var -
şeir
yazmaq istəyirəm,
şeir
yazmaq istəyirəm!..
- bu misralar isə yaradıcılığı
boyu Müşfiqə şeirlər, poema, mərsiyələr
qədər ələmli esselər yazan, bütün
bunları ağrı-acıyla qələmə alan,
"Əhmədli"dəki evinin eyvanından Xəzərdə
görünən Nargin adası tərəfə baxa-baxa qəfil
dünyasını dəyişən əziz dostum, gözəl
şairimiz Ələkbər Salahzadənindir.
Müşfiqin
unudulmadığının təsdiqi kimi, bu ilin yayında,
iyul ayının isti günlərinin birində bizim Siyəzən
şəhərində, Mikayıl Müşfiqin adını
daşıyan orta ümumtəhsil məktəbində (yeri gəlmişkən,
deyim ki, paytaxt Bakıdan sonra Müşfiqin adını
daşıyan təhsil ocağıdır bu məktəb)
şairin doğum günü ilə bağlı növbəti
təntənəli bir tədbir keçirilirdi.
O tədbirdə
iştirak edən qonaqlar arasında mən də var idim və
çıxış üçün mənə də
söz verildi. Yetmiş illiyimi
tamamlayacağım o ərəfədə zaldan, əyləşdiyim
yerdən durub səhnəyə, səhnədəki tribunaya
qalxanacan Müşfiq haqqında deyəcəyim sözlər
haqqında qəfil düşündüm. Vur-tut 29 il
ömür yaşamış, sözləri-nəğmələri
dillər əzbəri bir nakam şair haqqında 70
yaşlı adi "bir qələm əhli" indi nə deyə
bilərdi ki?..
Səhnəyə
qalxanacan, necə deyərlər, bir-iki dəqiqəlik məsafə
yolundakı zaman kəsiyində ilk əvvəl yadıma birdən-birə
dünyaya gələndə ata-anasının,
doğmalarının çağaya verdikləri adı
öz-özümə pıçıldadım: Mikayıl...
Sonra da illər keçəndən sonra Mikayılın
özünə götürdüyü təxəllüsü:
Müşfiq...
lll
Bəli, o, dünyaya gələndə doğmaları
adını Mikayıl qoydular. Mikayıl da Allahın dörd mələyindən
biri! Dini yozumlara görə Mikayıl
Tanrının o dörd mələyinin - cənab
Əzrayıl, Cəbrayıl, İsrafilin arasında ən
xeyirxahıdır. Allahın hökmüylə
o insanlara ruzi yetirir, pay verir. Qədim ivrit
dilində tərcümədə bu adın mənası
"Allah kimi olan, Allaha bənzər" anlamı verir. Adı Mikayıl olan şairin dədə-baba soyadı
İsmayılzadə idi. Təxəllüsü isə
Müşfiq! Və bu söz də ərəbcədən
tərcümədə "şəfqətli, rəhmdil,
ürəyiyumşaq" deməkdir.
... Mələk
Mikayıl, şəfqətli Müşfiq!
lll
Keçmiş sovet rejiminin ötən əsrin
1937-1938-ci illərdə həbs edilən məhbusları,
işgəncələrə məruz qalanları haqqında, əsasən
türkün düşməni olan erməni əsilli məhkəmə
"üçlüyünün" vur-tut 10-15 dəqiqəlik
iclas qərarı ilə, ən ağır hökm
çıxarılırdı.
İndi
37-ci ilin repressiya qurbanları deyirik: Onlar - Hüseyn Cavid də,
Əhməd Cavad da, Mikayıl Müşfiq də... repressiya
qurbanları yox, haqq, halal-müqəddəs söz uğrunda
canlarından keçənlərdirlər...
Şəhid
Müşfiqim mənim!
lll
Paytaxt Bakıdan sonra ötən əsrin 70-ci illərinin
sonlarında Siyəzən şəhərində də
Müşfiqin büstü ucaldıldı. Yəqin ki, bu
da təsadüfi deyildi. Axı, Siyəzən
şairin doğulub dünyaya göz açdığı
qonşu Xızının Sayadlı kəndindən "əl
uzatsan çatan" qədər məsafədə bir məkandır.
İndi adı Müşfiqlə bağlı yada
düşən o kənddən, yalnız adı qalan
Sayadlıdan (işə bax, bəzən coğrafi adları,
yeri-yurdu əbədi yaşadanlar bir vaxt o torpaqda dünyaya
göz açan oğulları-qızları olub,
Müşfiq adı çəkildikcə Sayadlı adlı
bir kənd də xatırlanacaq. Bu yaddaşın isə ömrü əbədidir...),
Xızı dağlarından əsən, bəzən aram, bəzən dəli-dolu küləklər
yeri-yurdu dolaşa-dolaşa ən tez bu yaxın yerə
çatır. Doğma yurdun, torpağın, o
torpaqda cücərib pardaqlanan, sonra da vaxt keçdikcə
solan güllərin-çiçəklərin, otların
xoş ətrini, rayihəsini Siyəzəndə şairə
daha tez çatdırır. Ancaq nə yazıqlar ki, bir
vaxtlar Müşfiqin ruhu dolaşıb gəzən yerlərdən
xəfif-xəfif əsib gələn, bəzən az qala dünyanı qabağına qatıb yerlə-yeksan
edərək aparmağa qadir olan küləklər də
şairin büstündən bizlərə tanış qıvrım
qara tellərini ustufca da olsun yerindən tərpədib
qarışdırmağa gücü çatmır. Yaz-yay, payız-qış olsun, sığal çəkib
heç yüngülcə belə tərpədə bilmir.
Küləklərin
nə günahı?..
Müşfiqin Siyəzən şəhərindəki
büstü paytaxt Bakıdakının oxşarıdır. Baxanın ürəyini
param-parça edən daşlaşmış qəmli bir
çöhrə, dünyanın kədər yüklü
buludları dolmuş alacalanmış gözlər...
Müşfiqin hər iki heykəlini yonan o sənətkarların
adlarını da bilmirəm...
Heykəltaraşlar
neyləsin?..
lll
Tanış bir şeirdən, o şeirə bəstələnən
bir mahnıdan, bir sözlə, bir şair misralarından
"lalələrin bağırlarının qan"
olduqlarından agah idik. 1990-cı ildə xalqımıza
qarşı törədilən qanlı 20 Yanvar
soyqırımından sonra qıpqırmızı qərənfillər
lalələrdən daha çox bağrıları yanıq -
"qanlı" qaldılar. Ana torpaqdan
boy verib qalxan, təbiətin qismətlərinə
yazdığı o qırmızı donlarının rəngini
dəyişməyə sonralar gücləri çatmadı.
Rəngləri eləcə qırmızı
olsa da, qəlbən bağırları qanlı qaldılar.
Bir vaxt dimdik qərənfillərin də boyunları
büküldü...
Gərək ki, "525-ci qəzet"dən
oxumuşdum. Müşfiqin növbəti anım günündə
şairin xatirəsini yad etmək üçün AYB rəhbərliyinin
də iştirakı ilə Dənizkənarı Bulvarda Xəzərin
sularına rəmzi olaraq yenə də ənənəvi olaraq
qərənfillər səpilirmiş. Sən demə,
çiçəklərin də döyünən qəlbi, həm
də fəhmi varmış... Həmin gün Xəzərin
köpüklü,
dalğalı, coşqun sularında gül-çiçəklər,
qərənfillər düz Nargin adasına - Müşfiqin
"işıqlı dünyadan" doymayan, yaşamaq
eşqi ilə döyünən, ürək
çırpıntılarının son kərə vura-vura
ölümün gözünə dik baxıb məğrur-məğrur
ayaq üstdə durduğu torpağa, o yerlərə tərəf
- Nargin adasına sarı yol alıbmış...
Anar
müəllim köks ötürübmüş: "Qərənfillər
mənzili, ünvanı yaxşı tanıyır..."
lll
Ah, mən
gündən-günə bu gözəlləşən,
İşıqlı dünyadan necə əl çəkim?
Bu yerlə
çarpışan, göylə əlləşən
Dostdan, aşinadan necə əl çəkim?
Müşfiqin ürək dağlayan bu misralarında,
adamı odsuz-ocaqsız yandıran hay-harayında, məncə,
"işıqlı dünyadan" - bu gəlimli-gedimli, fani
dünyamızdan yox, şairin "dostdan, aşinadan necə əl
çəkim" nisgili, fəryadı,
ağrısı-acısı durur.
Müşfiqin
o "dostlarının, aşinalarının" kimliyi
haqqında düşünəndə isə yadımda ən əvvəl
Rəsul Rza düşür, onun ötən əsrin 37-ci il
repressiyasının günahsız qurbanlarının, söz
uğrunda şəhidlərin bəraətindən sonra
Müşfiq haqqında yazıb çap etdirdiyi
ağısı, elegiyası, rekviyemi: "Qızılgül
olmayaydı..." poeması.
Qurğuşun kimi ağır, dolu buludların axır
ki, boşalıb, damla-damla yağışa çevrilib. Adamı odsuz-ocaqsız
yandırıb yaxan misralara çevrilən o
yağışlı, damcılı misralar:
Doğrudur,
Müşfiqi
apardılar, - deyib
kitablarını
ev-ev
qaçırmadım.
Şəklini, məktubunu atmadım.
Ancaq
götürdüm onları
ilk
baxışda
gözə görünə bilən
qəfəsindən kitabxanamın.
Gizlətdim
göz
yaşından
möhürü çaylaq daşı kimi hamarlanmış
köhnə canamazında anamın.
Yadıma
bir də ustad Rəsul Rza məktəbinin "ən əlaçı
bir şagirdi", davamçısı, şəxsiyyətində
də elə ona bənzər, "kənək qoz kimi möhkəm"
gözəl şairimiz, unudulmaz dostum Ələkbər Salahzadə...
(Rəfiq Zəka Xəndanın ruhu qoy məni
bağışlasın...)
Mən
hardayam
- bilən varmı?
Bilənmi
var - hardayam mən...
Göydəyəm
mən,
Yerdəyəm mən?!
Soruşuram,
Susmusunuz, susursunuz, bəlkə yoxam?
Danışdıqca
soruşuram, demək, varam!
Gözləmirdiz
gəlib çıxam!..
Müşfiqi
həyatda görməyən, onun ölümündən
neçə il sonra dünyaya gələn Ələkbər
Salahzadəni Mikayıl Müşfiq sağ olsaydı,
ömrünün istər orta, istərsə də ahıl,
qoca illərində, aralarında xeyli yaş fərqi
olmasına baxmayaraq, ustad məhəbbəti, ustad
qayğısı ilə yəqin ki, özünə yaxın
dost bilərdi... Rəsul Rza kimi...
lll
Mikayıl Müşfiqin namərd gülləsindən
sonra nəşinin torpağa tapşırılıb
gömüldüyü, dəfn olunduğu məlum deyil. Bir neçə il bundan qabaq nakam şairimizin naməlum qəbri
ilə bağlı sosial şəbəkələrdə
söz-söhbətlər çıxdı. Hətta
DNK testləri xəbərləri də yayıldı.
Müşfiqsevərlər, kimlər-kimlər sevinib təsəlli
tapdılar; axır ki, gec də olsa şairin qəbri
üstünə "elin qəmli gəlinləri olan
qızılgülləri" düzə biləcəklər...
Xəbər
çıxandan indiyəcən daha heç bir səs-soraq
yoxdur...
lll
Fikrim fikrə calanır. Və min bir fikrə
düşürəm. Yenə də Rəsul Rzanın
misraları gəlir yadıma:
Qəlbin
böyük ağrısına
Şəfa deyil söz məlhəmi.
Min bir
ümumi sevinc
Dağıdarmı bir həsrətdən.
Bir ölümdən doğan qəmi?!
Ancaq öz-özümü toxtadıram. Necə ki, Müşfiqin
özünün dediyi kimi, "kainat durduqca şeir olacaq"
- və O da əbədi yaşayacaq...
Noyabr, 2022.
Aydın
TAĞIYEV
AYB
Şabran bölməsinin rəhbəri
525-ci qəzet.- 2022.- 23 dekabr.- S.13.