Tamaşaçı zövqü
Ötən həftə YARAT İncəsənət
Mərkəzinin və
Azərbaycan Kinematoqrafçılar
İttifaqının təşkilatçılığı
ilə "Kino və
biznes: Körpülər"
mövzusunda Mədəniyyət
Nazirliyinin rəsmiləri,
marketoloqlar və müstəqil kino adamlarının iştirakıyla
müzakirə keçirildi.
Yazıda müzakirə zamanı
səslənən bir
neçə məsələ
ilə bağlı fikirlərimi bölüşəcəyəm.
Səslənən fikirlərdən biri TikTok kimi qeyri-ciddi
sosial platformalara, bəsit komediyalara meyl edən müasir Azərbaycan tamaşaçısının zövqünün aşağı
olması və onun ciddi kinoya
marağının şübhə
altına alınmasıydı. Əslində, bütün dünyada sıravi tamaşaçının
asan qavranılan komediyalara, həyəcan, eskpressiya gətirən filmlərə üstünlük
verməsi tendensiyası
geniş yayılıb.
Hətta
nüfuzlu festivallarda qalib gələn sənət filmləri belə yüksək gəlir əldə eləmirlər. İsveçli rejissor Ruben Estlundun Kannda əsas mükafatı qazanmış
"Kvadrat" bədii
filmi prokatda çox gəlir götürmədi. Yaxud,
müəllif filmləri
çəkən amerikalı
rejissor Pol Tomas Andersonun bəzi işləri ("Ustad"
bədii filmi) qoyulan xərcdən az gəlir
gətirib. Ona görə sənət
filmləri dövlət,
müxtəlif fondlar,
telekanallar, film istehsal
edən bəzi şirkətlər tərəfindən
dəstəklənir.
Hərçənd, indi mövzumuz bu deyil, ona
görə "tamaşaçı
zövqü" məsələsinə
qayıdaq. Tamaşaçı zövqü elə-belə,
havadan formalaşmır.
Zövqü adətən istehsalçılar
təklif edirlər.
Sadə bir misal deyim.
Dünyanın məşhur
moda evlərindən biri "Balenciaga" bu il müştərilərinə
qiyməti 1400 avro olan, bir neçə
yeri yırtılmış
zövqsüz sviterlər
təklif edib. Sviterlər üzərində məhz
"Balenciaga" markasının adı olduğundan satılır. Deməli, zövqü
cəmiyyətə şirkətlər
diktə edir. Təsadüfi deyil ki,
Henri Ford, Stiv Cobs kimi biznesmenlər də zövqün alıcılara
diktə edilməsi fikrini dəstəkləyirdlər.
Kino zövqü məsələsində də
məsuliyyət tamaşaçılardan
çox, istehsalçıların
üzərinə düşür.
Bu səbəbdən də istedadlı musiqiçi, rəssam, kino xadimi yetişdirən
bir cəmiyyətin
"zövqsüz olması"
fikriylə qətiyyən
razılaşmıram.
Ümumiyyətlə, "kommersiya kinosu" anlayışı heç
bir halda bəsit, yüngül film
mənasına gəlmir. Dərin mənalarla
yüklənmiş, zövqlü,
geniş auditoriyaya hesablanmış filmlər
istehsal etməklə,
tamaşaçının tələbatını
dəyişmək, fikrini
istiqamətləndirmək mümkündür.
Məsələn, Türkiyə istehsalı
olan "Eşq təsadüfləri sevər"
(2010) romantik dramını
məhz zövqlü kütləvi məhsulun meyarlarından biri kimi qəbul etmək olar. Kinoteatrlarda nümayişi zamanı böyük qazanc əldə edən, iki gəncin sevgi hekayəsini danışan film ölkənin
70-ci illərdən başlamış
2000-ci ilədək sosial
həyatına, mədəniyyətinə
nəzər salır.
Bizim vəziyyətimizdə
əsas məsələ
kommersiya filmlərinin
keyfiyyətinin aşağı
olmasıdır. Alternativlər təklif edilmədiyindən
tamaşaçı zövqsüz
məhsulların istehlakçısı
olmağa məcburdur.
Hazırda ölkəmizdə
çəkilən komediyalar
arasında həyatın
reallıqlarına toxunan,
maraqlı süjetləri
olan filmlər az da olsa
var. Problem, yuxarıda dediyim
kimi, hekayələrin
keyfiyyətli nəqlində,
zövqlü rejissor işində, musiqi, estetik həllində, aktyor oyunlarındadır.
Bu gün də maraqla baxılan, kütləviliyə xitab edən "Bəyin oğurlanması", "Yol
əhvalatı" filmlərinin
üstünlüyü, onların
məhz keyfiyyətli dramaturgiyasında, kinematoqrafik
estetikasındadır.
Sözügedən müzakirədə bir fikir də səsləndi
ki, filmlərin böyük büdcə ilə çəkilməsi
kinodan əldə edilən gəlirlərin artmasında rol oynayacaq. Fikirdə müəyyən həqiqət payı olsa da, təcrübə
göstərir ki, bu, mütləq yanaşma sayıla bilməz. Çünki bu məntiqlə,
dünya kino bazarında milyonlarla vəsait qoyulan bütün filmlər yüksək gəlir gətirməliydi. Halbuki
böyük xərc qoyulub, prokatda uğur qazanmayan və ya az qazanan filmlər də çoxdur. Yəni məsələ kinoya milyonlarla pul ayrımaqda yox, konkret mexanizm,
metodlarla kinonu gəlirli sahəyə çevirməkdir.
Misalçün, tamaşaçını kinoteatrlara yönəltməkdən
ötrü çevik,
gündəmə aid süjetlərin
böyük ekranlara daşınmasına ehtiyac
var. İspan rejissoru
Pedro Almodovarın 39 min avroya
başa gələn
ilk tammetrajlı bədii
filmi "Pepi, Lyüsi, Bom və başqa qızlar" (1980) populyarlıq
qazanaraq prokatda 273 min avro gəlir əldə etmişdi.
Filmin çəkildiyi
ərəfələrdə İspaniya Frankonun diktatura rejimindən yenicə xilas olmuşdu.Bir neçə
qadının taleyindən
danışan süjetdə
dövrün sosial və psixoloji reallığı, gəncliyin
problemləri, həyat
tərzi əks olunurdu. Tamaşaçı ekranda
ekssentrik personajlar, fars situasiyalar
vasitəsilə liberal, azad
həyatın vizual ifadəsini görürdü.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra sosial mediada yayılan rəylərə əsasən demək olar ki, tamaşaçıların arzusu böyük ekranda qələbə filmlərini görmək idi. Yəni tamaşaçı auditoriyasını kinoteatrlara cəlb etmək üçün döyüş səhnələri çəkmək, qələbə fonunda bir əsgərin, zabitin və ya şəhid qadınının, anasının təsirli hekayəsini danışmaq mümkün idi. Ancaq çox təəssüf ki, kino bu mənada tamaşaçı tələbatına vaxtında cavab vermədi.
Madam ki, söhbət gündəmə uyğun çevik süjetlərdən düşüb, mövzuyla bağlı bir məqamı da deyim. Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı bu il "Mən qadınam" adlı qısametrajlı bədii filmlərin ssenari müsabiqəsini elan etmişdi. Müsabiqənin keçirilməsində əsas məqsədlərdən biri müəllifləri müasir Azərbaycan qadının müxtəlif obrazlarını əks etdirən ssenarilərin yazılmasına motivasiya etmək, qadın müəlliflərin aktivliyinin artırılmasıydı.
Müsabiqəyə təqdim olunan ssenarilər arasında məişət dramlarından tutmuş sosial, ictimai motivlərə qədər kinoya hələ də gətirilməyən, maraqlı, aktual hekayələr vardı. Həmin hekayələrin geniş tamaşaçıya xitab edilərək, asan qəbul olunan, amma zövqlü kino dilində çəkilməsi filmin kommersiya uğurunu təmin edə bilər.
Sonda onu deyim ki, Qərb məktəblərində sənət zövqünü formalaşdıran dərslər keçirilir. Çox arzulayıram ki, Azərbaycan məktəblərinin tədris proqramına da uşaqlara sənət zövqü aşılayan, kino, teatrla bağlı fənlər salınsın. Bu, həm də ona görə vacibdir ki, gələcəkdə rejissor, ssenarist, prodüser, dramaturq olmaq istəyən uşağın müəyyən bir zövqü, fikri formalaşacaq və o, universitetlərə hazırlıqlı tələbə kimi gedəcək.
Sevda Sultanova
525-ci qəzet.- 2022.- 24 dekabr.- S.13.