Darısqal tamaşa zalı,genişürəkli
Pantomima, bir də şlyapalı fədakar
"SEVİRƏM" SÖZÜNÜ
PANTOMİMA DİLİNDƏ DEMƏK
Yolum Pantomima Teatrınadır. Bu məkan mənə o qədər doğma, o qədər
əzizdir ki. Əslində, bu sevgidə
çox səbəb gəzə bilərəm, fəqət
bir səbəb var ki, məni bura möhkəm bağlayır.
O da Pantomimanın kəhkəşandan uzaq
olmasıdır. Yəqin ki, sizin də
yolunuz ən azı bir dəfə də olsa, sonuncu tikəsini
masaya qoyan, yoxdan var yaradan, xudmani evində hüzuru sizə səxavətlə
bəxş edən adamlarla kəsişib. Bax
Pantomima mənim üçün o adamlardır. O adamlar
o məkanda bir tamaşaçı kimi sənin dəyərini
özünə hiss etdirə bilirlər. Balaca,
darısqal zalda tanımadığın adamların
gülüşünü, nəyə kədərlənib, nəyə
sevindiyini asanlıqla duya bilirsən. Darısqallıq
bir-birini tanımayan insanları sanki daha da doğmalaşdırır.
Hələ lap yaxınımızda olan səhnəni və o
səhnədəki aktyoru demirəm. Ən əsası
əgər sən o məkana bir neçə dəfə
gedirsənsə, balaca kollektiv səni tezliklə
tanıyır və səninlə özlərindən biri kimi
davranır.
Məsələn, elə teatrın aktyor və direktoru,
Əməkdar artist Elman Rəfiyev kimi. Elman bəy həmişə
deyir ki, məni təqdim edərkən birinci növbədə
aktyor olduğumu vurğulayın. Mən də
bu qaydaya əməl edirəm. O, çox vaxt teatrın
qarşısında dayanıb gələn
tamaşaçıları özü qarşılayır. Bu gün də adətinə xilaf
çıxmır.
Elman bəylə
salamlaşıb hal-əhval tutandan sonra ona gəlişimin məramını
bildirib, deyirəm ki, bu gün təkcə tamaşaya
baxmağa yox, həm də Xalq artisti Cahangir Zeynalovun teatrla
bağlı səsləndirdiyi fikirlərə sizdən də
münasibət öyrənmək üçün gəlmişəm.
Əvvəlcə onu qeyd edim ki, bu yaxınlarda Cahangir Zeynalov
Pantomima Teatrının bina məsələsinə toxunaraq problemin həllinin zəruriliyini
vurğulamışdı. Əslində,
sözügedən məsələ ilə bağlı veriləcək
xeyli sualım olsa da, söhbətə Elmar Rəfiyevi hər
gördüyümdə ağlıma gələn o sualla
başlayıram.
- Elman bəy,
siz niyə həmişə şlyapa qoyursunuz?
- Şlyapa mənim imicimdir. Bunun tarixçəsi
var. Deməli, 2013-cü ildə aktyor yoldaşım,
keçmiş pantomimçi Azər Axşamla ailəvi
Bodrumdaydıq. Orada gəzərkən bir ağ
şlyapa gördüm və onu dərhal başıma qoydum.
Bunu görən Azər dedi ki, Elman sənə nə gözəl
yaraşdı. Sonra yoldaşım və
qızım da yaraşdığını dedilər. O
yaraşan-bu yaraşan (gülür), hazırda iyirmiyə
yaxın rəngbərəng şlyapam var. Bir də, şlyapa
seçilmək üçün qoyulur, mən də
seçilməyi çox sevirəm.
- Gələk
əsas məsələyə - Cahangir müəllimin dediklərinə.
- Deməli,
4.4 Qısa Tamaşalar Festivalında Cahangir müəllim
münsiflər heyətinin üzvü idi. Festival zamanı
bizim 40 nəfərlik zalımıza yüz nəfər adam gəldi. Biz o yüz nəfərin
yetmiş nəfərini güc-bəla ilə yerləşdirdik.
Cahangir müəllim də sadəcə
maraqlandı ki, başqa bir zal yoxdurmu? Yuxarı zalı
görəndən sonra dedi ki, bəs buranı niyə təmir
eləmirlər? Vəziyyətlə tanış
olandan sonra dedi ki, bina təmir edilsə, daha yaxşı olar. Aytac, sən özün də
tamaşalarımızda iştirak edən adamsan,
gördüyün kimi, teatrın ab-havası, hər şey
qaydasındadır. Söz yox, teatr
qarderobdan başlayır, bizim isə indi qarderobumuz yoxdur.
Belə xırda nüanslar var, ancaq əsas odur
ki, zalımız balaca da olsa, tamaşaçıların rahat
otura biləcəyi skamyalar var.
- Bu bina
neçə ildir teatrın ixtiyarındadır?
- Bu
binanı bizə 2005-ci ildə veriblər. 2006-cı
ildə isə məskunlaşmışıq. Bina bərbad vəziyyətdə idi. 2010-cu ildə
Mədəniyyət Nazirliyinin öz maddi bazası hesabına
binanın bir hissəsi təmir olundu: skamyalar qoyuldu, səhnə
düzəldi. Əgər yenidən təmir
edilsə, indi oturduğumuz zal gələcəyin foyesi olacaq.
Amma bunlara baxmayaraq, bu gün gələn
tamaşaçılar qırx nəfərlik zalda oturur və
razı qalırlar. Bizim teatrımızı 3D adlandırmaq olar.
Çünki aktyor səhnədə qaçanda
tamaşaçı onu hiss edir.
- Belə
başa düşdüm ki, siz vəziyyətdən narazı
deyilsiniz.
- Bizim
heç bir narazılığımız yoxdur. Niyə narazılığımız olsun ki? Binanın layihəsi hazırdır, inşallah
növbəmiz çatanda binanın ikinci mərtəbəsi
təmir olunacaq. Bilirsiniz, əsas məsələ
odur ki, Qarabağımız azaddır. Əvvələr
xaricə gedəndə soruşurdular ki, noldu sizin
Qarabağınız? Bu, mənə
çox pis gəlirdi. Çox
şükürlər olsun ki, Qarabağ bu gün azaddır və
Qarabağ tez bir zamanda çiçəklənməlidir.
Biz öz növbəmizi gözləyərik.
Biz doxsan birinci ildə Şuşada tamaşa
oynamışıq. Qismət olsun, yenidən
azad olunmuş torpaqlarımızda tamaşa oynayaq.
- Bəs
bu gün nə oynayacaqsınız?
- El
arasında heç vaxt dəbdən düşməyən bir
tamaşa oynayacağıq: "Pantomim buketi". Bilirsiniz ki, buketin içərisində cürbəcür
güllər olur. Pantomima Teatrının
yarandığı gündən indiyə kimi
oynadığı tamaşaların ən gözəl səhnəcikləri
bir tamaşanın içərisində buket şəklində
tamaşaçılara təqdim olunur.
- Elman bəy,
tamaşaçı sayından narazı deyilsiniz ki?
-
Keçən həftə bu tamaşa oynanılanda
bütün yerlər tutulmuşdu. Tamaşaçı
problemi bilirsiniz nə vaxt başlayır? Yay
aylarında - hamı bağa gedəndə. Amma ümumilikdə götürəndə mən
tamaşaçı sarıdan gileylənmirəm. Pantomima Teatrının yaradıcısı, Xalq
artisti Bəxtiyar Xanızadənin çox gözəl bir
sözü var ki, zalda oturan tamaşaçının sayı
aktyoru narahat etməməlidir, iki nəfər
tamaşaçı olsa belə, sən bütün
varlığınla tamaşanı oynamalısan. Sabah o iki tamaşaçı olacaq dörd, dörd
olacaq səkkiz və belə-belə say da artacaq. Əsas kəmiyyət yox, keyfiyyətdir. Mən istərdim ki, bu gün tamaşaya on nəfər
gəlsin, ancaq həmin on nəfər teatrı sevən olsun,
nəinki gəlib buradan selfi paylaşıb, "Pantomima
Teatrında idim" yazanlar.
- Yəni
deyirsiniz ki, buradan şəkil paylaşmayaq?
-
Baxın, elə adam var ki, gəlir, ancaq
bilinmir ki, niyə gəlib. Daha doğrusu, ona
görə gəlir ki, buranı tağ edib şəkil
paylaşsın, sonra da ona yazsınlar ki, "Aaa, sən
Pantomimə getmisən?" Bu yaxınlarda
bir tamaşaçı gəlmişdi, neçə vaxtdır
ki, buraya gəlmək istədiyini deyirdi. Deyirdi ki,
tamaşa olanda mənə mütləq deyin. Deməli, bir
gün bu adam gəldi, inanın, tamaşa
başlayandan bitənə kimi o, başını telefondan
yuxarı qaldırmadı. Bütün tamaşa
boyu telefonla oynayacaqdınsa, bəs niyə gəlmisən?
Yəni sən qırx beş dəqiqə,
bir saat bu aləmdən uzaqlaşıb başqa aləmə
düşürsən. Pantomima hərəkət
teatrı olduğu üçün tamaşalarımız uzun
çəkmir. Çünki insanın hərəkət
qavrama müddəti var. Onun səsini al, qoy kənara,
tamaşaya bax, sonra nə qədər istəyirsənsə,
oyna da.
- Hə,
haqlısınız. Elman bəy,
teatrınız özü-özünü dolandıra bilərmi?
- Bütün
dövlət teatrları kimi, bizim teatr da qismən büdcədən
maliyyələşən təşkilatdır. Şükürlər
olsun ki, vaxtlı-vaxtında maaşımızı
alırıq. Hamı deyir ki, zal doludursa,
bunun teatra nə xeyri var? Deməli, yeni-yeni tamaşaların
hazırlanması, binanın saxlanması bilet
satışından əldə olunan gəlirdən maliyyələşir.
Teatr texniki cəhətdən özünü təmin
edə bilir. Yeni tamaşa hazırlamaq
üçün sənin bazanda pul olmalıdır. Və ən əsası, biz gələn
tamaşaçıdan enerji, mənəvi güc
alırıq. Teatrla məşğul olan
adamlar həyata başqa cür baxırlar. Siz bir həyat
yaşayırsınızsa, biz səhnədə 20 həyat
yaşayırıq və biz insanların psixologiyasını
gözəl bilirik, çünki biz səhnədə şah
da oluruq, dilənçi də oluruq, oğru da, narkoman da. El arasında deyirlər ki, aktyorun başında
hansısa "şrupu" çatmır. Amma biz sevdiyimiz sənətlə məşğuluq.
Həmişə dostlarıma deyirəm ki,
hansısa sənətdə uğur qazanmaq istəyirsinizsə,
mütləq o sənəti sevməlisiniz.
- Niyə
pantomima?
- Hər
bir insanın öz bədən dili var. Biri var hisslərini
sözlə ifadə edirsən, biri də var mimika ilə,
jestlə. Bəs görəsən, söylədiyin
"sevirəm" sözünü pantomima dilində necə
deyəcəklər? Bax, bu sualın cavabını
axtaranlar bu teatra üz tutur...
Müsahibə üçün Elman bəyə təşəkkür
edib, eşitmək istədiyim sözləri "görə
bilmək" üçün zala daxil oluram - o doğma,
darısqal və sevimli məkana. Demək olar ki, zalda
boş yer yoxdur.
Tamaşa başlayana qədər bir neçə
tamaşaçı ilə söhbətləşməyə
vaxt tapa bilirəm. Söhbət əsnasında bəlli olur
ki, onların əksəriyyəti buranın sadiq
tamaşaçılarıdır.
Yanımda
oturan Leyla xanım deyir ki, davamlı olaraq tamaşalara gəlir:
"Mən psixoloqam, burada gördüyüm səhnələr
mənə insan psixologiyasını anlamağa
yardımçı olur. Düşünürəm
ki, pantomim bunun üçün ideal vasitədir. Həm də ruhum dincəlir. Əslində,
bacım qızına da bilet almışdım, o da gəlməli
idi. Sadəcə bir az naxoş
olduğu üçün gələ bilmədi. Ancaq mənə söz verib ki, növbəti dəfə
mütləq gələcək".
Nəhayət, tamaşa başlayır.
Deyirlər ki, Bəxtiyar Xanızadə Pantomima
Teatrını rəqsə çevirdi. Bilmirəm, bu
tənqid haqlıdır, ya yox. Bu
tamaşada da rəqsi görürük, ancaq rəqs
özü də bədən dili deyilmi?
Əminliklə
deyə bilərəm ki, "Pantomim buketi"ni
repertuarda görsəniz, izləmək şansını
qaçırmayın, deyərəm.
Vahid sujet xətti olmayan əsərin müəllifi və quruluşçu rejissoru Bəxtiyar Xanızadədir. Tamaşa repertuarda yarandığı gündən indiyə qədər qalan ən uzunmüddətli tamaşalardan hesab olunur: 1994-cü ildən repertuardadır, ancaq hələ də maraqla baxılır.
Məndən iki oturacaq o tərəfə oturan
qadının qucağında bir uşaq var. Uşağın
yaşını təxmin edə bilməsəm də, hələ
tam danışa bilmədiyi dəqiqdir. Bütün hissləri
gülüşlərində, diqqətli
baxışlarında əks olunur - lap pantomimçilər
kimi. Bizim hamımızdan daha bərk onun gülüşləri
eşidilir, balaca zal hər dəfə onun
gülüşünə gülür. Qaranlıqda diqqətimi
səhnədən ayırıb o uşağa qulaq verirəm.
Onun səsi mane olmur, əksinə, səhnədəkilərlə
vəhdət təşkil edir, heç kim bu səsdən
gileylənmir. Uğunub gedən körpənin
gülüşləri fonunda düşünürəm:
Kaş heç Pantomima Teatrının o böyük səhnəsi
olmasa, elə həmişə burada oynasalar... Böyük
zalda mən bu uşağın səsini necə eşidəcəyəm,
ya da təzə aktrisanın həyəcanını necə
belə aydın sezə biləcəyəm? Axı, bu
darısqal zalda mən də özümü səhnədə
hiss edirəm. Olduqca eqoist düşüncə olduğunu
bilirəm, ancaq neynək, eqoistlik Adəm övladının
fitrətindədir.
Aytac
SAHƏD
525-ci qəzet.- 2022.- 24 dekabr.- S.12;13.