Musiqişünaslıq elminin fəal və fədakar nümayəndəsi

PROFESSOR ZEMFİRA QAFAROVA DAHA BİR YUBİLEY YAŞINA QƏDƏM QOYUB

Görkəmli musiqişünas, Əməkdar incəsənət xadimi, Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının professoru, Bəstəkarlar İttifaqının katibi Zemfira Qafarovanın milli musiqi elmimizin inkişafında böyük əməyi var.

Zemfira Qafarova 22 noyabr 1942-ci ildə Bakıda, milli təsviri sənət tarixində özünəməxsus yer tutan iki tanınmış rəssamın - Həsən Haqverdiyev və Güllü Mustafayevanın ailəsində dünyaya göz açıb. Zemfira xanım uşaqlıq illərini qədim İçərişəhərdə yaşayıb və onların qonşuluğunda yaşayan bir sıra tanınmış ziyalı ailələri ilə mehribancasına dostluq etmələri onun hafizəsində xoş bir xatirə kimi indi də qalmaqdadır. Dayıları - bəstəkar Ramiz Mustafayev və dirijor Faiq Mustafayev, habelə müğənni Firudin Mehdiyev bu qonaqpərvər ailənin daim qonaqları idi. Zemfira xanımgilin evindən tez-tez musiqi sədaları eşidilərdi: məlahətli səsi olan anası Güllü Mustafayeva xalq mahnıları ilə yanaşı, sevdiyi ariya və romansları həvəslə ifa edər, rəssam atası isə gözəl tar çalardı. Ailə məclislərində və şənliklərində öz gözəl ifaları ilə qonaqları valeh edən Güllü Mustafayeva və Həsən Haqverdiyevin bu istedadı onların övladlarına-gələcəyin məşhur opera müğənnisi Əli Haqverdiyevə və görkəmli musiqişünas Zemfira Qafarovaya sirayət etmişdi. Onu da qeyd edək ki, bəzən Zemfira xanım pianinonun arxasına keçərək gözəl soprano səsi ilə şövqlə çalıb-oxuması onu dinləyənləri valeh edir.

Zemfira xanımın musiqi biliklərinə yiyələndiyi ilk təhsil ocağı hazırda Rəşid Behbudovun adını daşıyan 2 nömrəli 7 illik musiqi məktəbi olub.

1957-ci ildə Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumuna daxil olan gənc musiqiçi, təhsilini əla qiymətlərlə başa vuraraq, 1961-ci ildə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (indiki Bakı Musiqi Akademiyasına) Tarixi- nəzəriyyə fakultəsinə daxil olur.

O, təhsil illərini hər zaman böyük sevgi və ehtiramla xatırlayır: "...O dövrün Konservatoriyası əsl musiqi məbədi idi. Buraya gələndə sanki müqəddəs məbədə daxil olurmuş kimi, qəlbimizdən kövrək bir həyəcan və şükranlıq hissləri baş qaldırırdı... Biz indi də o illəri konservatoriyanın "renessans" dövrü kimi yad edirik..."

1966-cı ildə Konservatoriyanı əla qiymətlərlə başa vuran Zemfira Qafarova, artıq müəllimləri tərəfindən istedadlı bir musiqiçi kimi tanınır və ona bu qocaman təhsil ocağında müəllimlik etmək təklifi irəli sürülür. Gənc musiqişünas bu illərdə təkcə pedaqoji sahədə çalışmaqla kifayətlənmir: elmə olan həvəsi onu AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət İnstitutuna gətirir və 1968-72-ci illərdə burada aspiranturada oxuyur. Hələ gənc ikən Z. Qafarovanın musiqişünas istedadı özünü ən müxtəlif istiqamətlərdə büruzə verir: o həvəslə araşdırmalar aparmaqla yanaşı, konsertlərdə ön sözlə çıxış edir və annotasiya və resenziyalar yazmağa başlayır. Elə bu illərdə onun ölməz Üzeyir Hacıbəyli irsinə marağı yaranır və görkəmli tarixçi-musiqişünas Qubad Qasımovun məsləhəti ilə o, "Koroğlu" operasını özünün elmi-tədqiqat işi kimi seçir. 1984-cü ildə Zemfira xanım uzun illər ərsəyə gətirdiyi namizədlik dissertasiyasını Daşkənd şəhərində böyük uğurla müdafiə edir.

Konservatoriyada işləyərkən elmi fəaliyyətini genişləndirir, habelə Bəstəkarlar İttifaqının gündəlik işində əzmlə iştirak edir. Z.Qafarovanın yeni əsərlərə, tamaşa və konsertlərə ilk resenziya və məqalələri Ümumittifaq və respublika əhəmiyyətli nüfuzlu mətbu orqanlarında işıq üzü görür. 2008-ci ildə nəşr edilmiş "Azərbaycan musiqi incəsənəti" kitabında onun 1969-2008-ci illər ərzində qəzet və jurnallarda, habelə elmi dərgilərdə çap olunmuş çoxsaylı məqalələri, oçerk və resenziyaları toplanıb. Topluda sanki "refren" rolunu oynayan Üzeyir Hacıbəylinin çoxşaxəli yaradıcılıq məqamları ilə yanaşı, müəllif burada oxucuları XX əsr boyu zəngin musiqi sənətimizin bütöv bir simalar qalereyası ilə tanış edir.

Keçən əsrin 70-ci illərində Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyətində maarifçilik istiqaməti geniş vüsət almışdı. Bu dövrdə Zemfira xanım müxtəlif müəssisə və təşkilatlarda maraqlı mühazirələrlə həvəslə çıxış edirdi. Onun xanımın təşəbbüsü ilə 1978-ci ilin fevralında Bəstəkarlar İttifaqı tərəfindən Bakının Əhmədli qəsəbəsindəki 48 nömrəli məktəbdə "Gözəlliklə görüşlər" adı altında musiqi lektoriyası fəaliyyət göstərməyə başladı. İstedadlı musiqişünas həmin dövrün məhşur bəstəkar və ifaçılarını bu məşğələlərə dəvət etmişdi. Onun "Gözəlliklə görüşlər"inə Tofiq Quliyev, Süleyman Ələsgərov, Nazim Əliverdibəyov, Oqtay Zülfüqarov, Şəfiqə Axundova, Emin Sabitoğlu, Sevda İbrahimova, Ramiz Mirişli və Azər Dadaşov kimi tanınmış bəstəkarları dəvət edilirdi.

Zemfira Qafarovanın maarifçi-musiqişünas kimi fəaliyyətində 1983-85-ci illərdə Daxili İşlər Nazirliyinin nəzdində yaradılmış Mədəniyyət Universitetində rektorluq dövrü və Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının Şamaxı şəhərində açdığı Musiqi Mədəniyyəti Universitetində lektorluğu da xüsusi qeyd olunmalıdır.

Zemfira Qafarova Moskva, Kiyev, Tblisi, Daşkənd, Səmərqənd, Düşənbədə keçirilən nüfuzlu elmi məclislərdə maraqlı məruzələrlə çıxış edib, rəsmi opponent qismində bir sıra dissertasiya müdafiələrinin fəal və səriştəli iştirakçısı olub. 1981-1991-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Tarix-nəzəriyyə fakültəsinin dekanı kimi fəaliyyətində təşkilatçılıq bacarığını, təşəbbüskarlığını da ən müxtəlif formalarda təzahür etdirib. Xoşbəxtlikdən, mənim də tələbəlik illərim həmin dövrə düşüb, Zemfira xanımın tələbələrə qarşı tələbkarlıqla yanaşı, qayğıkeş və səmimi münasibətinin də şahidi olmuşam. Tanınmış musiqişünas Fərəh Əliyevanın 2002-ci ildə vaxtilə müəllimi olmuş Zemfira Qafarovaya ünvanladığı təbrikdəki fikirləri burada xatırlamaq yerinə düşər: "Əziz Zemfira xanım, Siz 80-ci illərdə Tarix və nəzəriyyə fakültəsinin dekanı olduğunuz dövrlərdə həmkarlarınızı da, elə tələbələrinizi də həmişə bir şey təəccübləndirirdi. Axı dekanlıq kimi zəhmətli, çox məsuliyyətli bir işə gününün çox vaxtını sərf edən Zemfira xanım həm də yaradıcılıq işləri üçün necə vaxt tapırdı?! Bu ərəfədə monoqrafiya çap etdirir, broşürlər yazır, məruzələrlə çıxış edir, gözəl mühazirələr deyir, mətbuat səhifələrində musiqi həyatının yeniliklərini məqalə və resenziyalarla işıqlandırırdınız. Siz bütün bu işləri sanki birnəfəsə görürdünüz. Lakin bu yüngüllüyün arxasında böyük zəhmət və istedad dururdu. Bir də peşəsinə, musiqiyə vurğunluq..."

1986-cı ildə Bakıda dahi Üzeyir Hacıbəylinin adını daşıyan Zaqafqaziya, Orta Asiya və Qazaxıstan respublikaları xalqları arasında Xalq çalğı alətləri ifaçılarının müsabiqəsi keçirildi. Qeyd edək ki, bu müsabiqə Şərq aləmində unikal bir mədəniyyət hadisəsi idi. Zemfira xanım bu müsabiqənin əsas təşəbbüskarı və təşkilatçılarından biri kimi fəaliyyət göstərib. Mədəniyyət tariximizdə dərin iz qoymuş bu möhtəşəm hadisənin təfsilatlarını Zemfira xanım ayrıca bir yazıda qələmə almışdı. Məlum olduğu kimi, hazırki dövrdə Şərq xalqlarının musiqisinə həsr olunmuş müsabiqə və simpoziumların, o cümlədən, dahi Ü. Hacıbəylinin adı ilə bağlı festival və konfransların keçirilməsi illərdir ki, xoş bir ənənəyə çevrilib. Sovetlər dönəmində isə belə tədbirlərin keçirilməsi nadir hallarda baş tutardı. Ü.Hacıbəyli adına ilk ifaçılıq müsabiqəsi ifaçılıq tariximizin şərəfli səhifələrindən birini təşkil edir və Zemfira xanım indi də bu müsabiqədəki iştirakını həyatının ən önəmli məqamlarından biri sayır.

Zemfira Qafarovanın tədqiqatları içərisində ən yüksək yeri də, Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılıq irsinə həsr etdiyi araşdırmaları və bilavastə "Koroğlu" operası ilə bağlı monoqrafiyası tutur. Monoqrafiyanın mündəricəsində eyniadlı el dastanının tarixi təkamülündən tutmuş, operanın bütün komponentlərinin ardıcıl surətdə təhlilə cəlb edilməsinin şahidi oluruq.

Z.Qafarova Ü. Hacıbəylinin novator musiqi dilini, melodika, lad-məqam, ritm, harmoniya, polifoniya və orkestr vasitələrinin xüsusiyyətlərini konkret nümunələr əsasında və inandırıcı dəlillərlə açıb göstərmiş, dəyərli elmi nəticələrə gəlmişdi.

Zemfira Qafarova o dəyərli musiqişünaslardandır ki, elmi yaradıcılığı və fəaliyyəti yalnız bir mövzu çərçivəsində qalmır. O, 50 ilə yaxın davam edən fəaliyyəti dövründə bir sıra görkəmli bəstəkarlarımızın yaradıcılıq irsinə, ilk dəfə olaraq, monoqrafik tədqiqatlar həsr edib.

Tanınmış elm xadiminin Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının katibi kimi də fəaliyyəti çox dəyərlidir. Zemfira xanım vaxtaşırı Bəstəkarlar İttifaqının rayonlarda fəaliyyət göstərən yaradıcı təşkilatları ilə sıx əlaqə yaradıb öz dəyərli məsləhətlərini verir. O, xoşbəxt bir alimdir ki, tələbələri onu gözəl pedaqoq və sənətkar kimi qiymətləndirərkən, Zemfira xanımın yüksək insani keyfiyyətlərini, alicənablığını qiymətləndirməyi də özlərinə borc bilirlər.

Azərbaycanda elə bir musiqi təhsili ocağı olmaz ki, orada Zemfira Qafarovanın tələbələrinə və yaxud onu qayğıkeş dekan kimi minnətdarlıq hissi ilə xatırlayan Konservatoriya məzunlarına rast gəlinməsin. Hazırda bizim nəslin də müəyyən uğurlar əldə etmiş nümayəndələri arasında məhz Zemfira xanımdan dərs almış, bilavasitə onun xeyir-duası ilə musiqişünaslığa gəlmiş mütəxəssislər az deyil. Zemfira xanımın diqqət və qayğısı üzərimizdən heç vaxt əskik olmur və onun müdrik məsləhətlərinə, tövsiyələrinə ehtiyac duyuruq.

Dəyərli musiqi xadimimiz Zemfira xanım Qafarovaya möhkəm cansağlığı, yeni yaradıcılıq uğurları, uzun ömür arzulayıram!

Bənövşə RZAYEVA,

Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

(AMEA-nın Folklor İnstitutu)

525-ci qəzet.- 2022.- 4 fevral.- S.14.