Özü səmalara çəkilənlərin izi yaddaşlardan silinə bilməz

Hətəm Quliyev-75

“Başqaları, dahi belə olsalar, biz onlar kimi düşünür və xəyal qururuqsa, keçmişdəyik. İrəli getmək üçün fərqli davranmaq, maneələri aşmaq lazımdır”.

Hətəm Quliyev

***

İndi bir insanın qarşımdakı masa üzərində qalaqlanmış, dünyanın müxtəlif yerlərində, ömrün müxtəlif çağlarını əks etdirən müxtəlif ölçülü kağız parçalarının yaddaşındakı əkslərinin arasında azıb qalmış kimiyəm. Bir-birinin arxasından boylanan bu şəkillər insanı quş kimi qanadlarında illərdən illərə, fəsillərdən fəsillərə uçurmaqdadır. Dəyişən ətrafın, dəyişən libasların fonunda dəyişmək bilməyən üz ifadəsi 40-50, lap elə 60 il əvvəl də ömrünün sonuncu anındakı kimidir; nikbin, həyat dolu və işıqlı.

Qəribədir, mənə elə gəlir ki, çox əziz bir adam haqqında danışmaq bəzən onun haqqında yazmaqdan daha asan olur. Bu fikrimi, bəlkə də, bir peşəkar yazı-pozu adamı mənim bu sahədəki naşılığım kimi yoza bilər. Amma bu qədər söz bolluğunda mənim bu tərəddüdüm onu yaxşı tanıyanların hamısı üçün yəqin, anlaşılandır.

Mən yoxluğunu yaşadığım, az qala, bu bir ildə yaxınlardan, yadlardan, dostlardan, həmkarlardan onun barəsində çoxlu-çoxlu xatirələr eşitdim, yazılar oxudum. Və bundan sonra da yaddaşlarda yaşayan, hələ qələmə yatmayan bir çox yazı və xatirələrin oxucusu olacağıma da şübhə etmirəm. Amma düşünürəm ki, hər kəs kimi o da kimliyindən əvvəl həm də bir nəslin yolgöstərəni, bir ailənin başçısı idi. Elə bu gün əlimə qələm götürüb onun iç dünyasını açmaqda məqsədim də hamının alim kimi qəbul elədiyi bu adamı cəmiyyətə həm də bir insan kimi təqdim etməkdir.

Mən onu çox gənc yaşlarımdan tanıyırdım. İlk dəfə Ağcabədidə çıxan "Sürət" qəzetinin redaksiyasında görmüşdüm. Onda orta məktəbin 10-cu sinifin bitirmək ərəfəsindəydim. Peşə yönümümü seçmişdim, jurnalist olmaq istəyirdim. Seçdiyim universitetin qəbuluna tələb olunan materialları toplamaq məqsədilə yolumu hərdən oxuduğum məktəblə üzbəüz binanın alt mərtəbəsində yerləşən redaksiyadan salardım. Təsəvvürümdə həmişə qalın divarları arasında hökm sürən səssizliyi ilə, bu səssizlikdə özünə qapanan qaynar təbiətli əməkdaşları ilə sirli-sehirli görünən bu aləm mənə heç indi də adını bilmədiyim başqa bir dünyanı xatırladırdı. Təəccüblənirdim. Amma məni təəccübləndirən təkcə bunlar idimi? Təbii ki, yox, indi az qala yarım əsrin uzaqlığından boylananda yaşanmış günlərimin həsrətiylə qovruluram. O günlərin ki, orda cəmi ayyarım sonra müsabiqəyə təqdim elədiyim 4 qəzet məqaləmdən birinin qəhrəmanıyla qarşılaşmışdım.

25 yaşında mexanika-riyaziyyat elmlər namizədi, 32 yaşında mexanika-riyaziyyat elmlər doktoru, professor və sair. Təbii ki, hələ universitet illərinə qədərki qalibi olduğu respublika olimpiadalarının nəticələrini bu siyahıya salsaydım, onu akademikliyə aparan nahamar yolu işıqlandırmağa cəhd göstərsəydim, o zaman o illərin arxasında gizlənən çəkiyə gələ bilməyəcək qədər ağır nələrinsə şahidi olardıq.

Təbii ki, bu, nə mənim məqsədim, nə də bugünkü yazımın mövzusudur, amma etiraf edim ki, bu faktlar bir alimin bir insan kimi xarakterik cizgilərini açmaqda əlimə keçən ən tutarlı açardır.

Söz yox ki dünya heç vədə bir ana üçün yaxşı oğuldan, bir bacı üçün yaxşı qardaşdan, bir övlad üçün yaxşı atadan və yaxud yaxşı dostdan, əmidən, dayıdan xali olmayıb. Müşkül olanı bax bu yuxarıda sadaladıqlarımın hər birinin durduğu yerdən baxanda sənin necə görünməyindir. Hər sey vaxta baxar deyirlər, vaxt isə heç nəyə. Şübhə yox ki vaxtın su kimi axdığı, dünya dəyərlərinin qəpik-quruşa satıldığı, insanlığın göyə çəkildiyi bir vaxtda bu fikir köhnəlikdə qala bilməzdi. İndi hər addımbaşı bizi heyrətləndirən hadisələrlə rastlaşdıqca insanların təəccübündən doğan, az qala, aforizmə çevrilən bir deyimi xatırlamaya bilmirəm: deyir, adam adam kimi olanda ona yaxşı adam deyirlər. Mən indi yaza-yaza düz 44 il əvvəl redaksiyanın məktublar şöbəsində adının qarşısında artıq bir yığın titul gəzdirən o gənc alimə bir məktəbli marağıyla necə heyran-heyran baxdığımı xatırlayıram. Düzdür, sonralar Allahın qisməti onu mənim həyatıma müxtəlif səmtlərdən gətirə bildi. Amma bu gəlimlərin heç birində nə səmimi yoldaşlıq, nə dostluq, nə də bir ömür bölüşməyə qərar verdiyim illərdə adam məni bir yol da olsun gümanımda yanıltmadı. O, inadkar idi, mərdi idi. Möhkəm iradə sahibi idi, sərti idi. Səmimi idi, səxavətli idi. Dərin elmi, gözəl tərbiyəsi, sadə olmayan dünyagörüşü, böyük dinləmə mədəniyyəti, fərqli yanaşma tərzi var idi. Qərar verməkdə tələsməzdi. Daxilən azad idi. Öz nəfsinə hakim idi. Vaxtın qiymətini bilirdi. İnsanları sevirdi. Qohumluqda, yoldaşlıqda sədaqətli idi. Etibarlı dostları vardı. Bir sözlə, sözün əsl mənasında mükəmməl idi, yuxarıda nə su kimi axıb getməyindən gileyləndiyim vaxt, nə də zamanın gətirdiyi sel özülündən zərrə qədər də olsun qopara bilməmişdi. Dünyaya vergi idi, saxlaya bilmədi. Dünya itirdi!

Akademik Hətəm Quliyev Ukraynanın paytaxtı Kiyev şəhərində keçirilmiş “Geoinformatika-2017: Nəzəri və tətbiqi aspektlər” adlı XV beynəlxalq konfransında. 2007-ci il.

Həyatının ən ağır zərbəsini Qarabağı itirəndə almışdı. Mən ölkənin demək olar ki, idarə olunmaz vaxtlarında Bakı küçələrinə tökülən yurdsuz-yuvasız insanların yerləşməsində bütün qarabağlı ziyalılar kimi onun da necə dəridən-qabıqdan çıxdığının şahidiyəm. Bir ailəyə hesablanmış mənzilində azından 10 ailəyə yer vermişdi. Axırıncı tikəsini ehtiyacı olanlarla bölüşürdü. Amma bu çətin vəziyyətdə də ölkənin gələcəyinə olan inamını itirmirdi. Sonralar da müharibənin vurduğu maddi ziyandan çox, o bölgəyə dəyən mənəvi sarsıntı ilə barışa bilmirdi.

Hətəm ədəbiyyatı, musiqini, idmanı elə riyaziyyat qədər sevirdi. Xüsusən muğamatın, Yaqubun, Ağabalanın dəlisiydi. Gözəl tar çalardı. Təbiətdən gələn hər şeyə həssas idi. Rəngləri alaya ağa ayırmazdı. Yadıma gəlir, sağlığında bir dəfə başıyla mənə kol dibindən boylanan bənövşəni nişan verib, "Bax - demişdi, - gör nə gözəldir". Sonra da azca aralıda çiçəkləyən alçaya çevrilərək öz-özüylə danışırmış kimi, "Torpaqda heç nə itmir ki, formasını dəyişir, - deyə pıçıldamışdı - budey, bax bu çiçək kimi, odeyy, o ağac kimi".

Təsəllini burda tapım deyirəm, torpağın etibarına bel bağlayım, yaddaşımda sözü, qulağımda səsi, dilimdə də hər an qopmağa hazır "heyif" ifadəsiylə.

Fikrimi burda tamamlayım dedim, amma hardansa yadıma bir neçə gün əvvəl məktəbdə mənə yaxınlaşan gənc müəllimə düşdü. Onun mənə dikilən sual dolu gözəl gözlərini xatırladım. "Bağışlayın, - demişdi - siz Hətəm Quliyevin həyat yoldaşısınız?" Hə cavabını alan kimi xanım söhbətinə ara vermədən: "Bilirsiz, - deyə davam eləmişdi, - mənim də yoldaşım fəlsəfə doktorudur, Akademiyanın Rəyasət Heyətində işləyir. Axşam evimizdə ondan söz düşmüşdü, yoldaşım adını eşidən kimi, "O, çox ciddi alim idi" - dedi". Ardını daha eşitmədim, fərəhləndim, qürur hissi keçirdim. Ona görə yox ki, təzə nəsə eşidirdim, ona görə ki, dünyanın tanınmış neçə-neçə üzündən eşitdiyim bu fikri bir gəncin dilindən eşidirdim. Daxili bir dinclik tapmışdım, sabaha inamım artmışdı. Öz-özümə deyirdim: “Özü səmalara çəkilənlərin izi yaddaşlardan silinə bilməz”.

Kamalə CƏFƏROVA

525-ci qəzet.- 2022.- 19 fevral.- S.14.