Şuşaya vurğunluq...

İnsan övladı hər zaman evinə, yuvasına bağlılığı ilə fərqlənir. Hara gedirsən get, nə qədər gözəl ölkələr, şəhərlər görürsən gör, qəlbinin bir guşəsində öz evin, doğma yuvan üçün darıxır, oraya can atırsan. Çünki ev doğmalıqdır, ev hüzurdur, ev özünü güvəndə hiss etdiyin tək məkandır. Amma mübaliğəsiz, tam səmimi deyə bilərəm, Şuşa yeganə şəhərdir ki, orada heç vaxt evim üçün qəribsəmir, darıxmır, qayıtmaq haqqında qətiyyən düşünmürəm. Çünki Şuşa elə ev deməkdir. Bu, düz 50 il əvvəl, hələ körpə uşaqkən də, yeniyetməlik, gənclik dövründə də belə idi və bu gün də belədir. Nə qədər qalsam da, bu şəhərin heç nəyindən - nə havasından, nə suyundan, nə küləyindən, nə gündüzündən, nə sehrli nağıllar aləmini xatırladan ulduzlu gecələrindən doyuram.

Otuz illik ayrılıqdan sonra artıq ikinci səfərim idi bütün varlığı ilə içimə hopmuş, yaddaşımdakı ən işıqlı, ən xoşbəxt xatirələrin ünvanı olan bu doğma şəhərə.

Şuşaya çatanda artıq hava qaralırdı. Uzun və yorucu yoldan sonra oteldə qeydiyyatdan keçib nömrəyə qalxdım. İlk işim eyvana çıxıb o yüksəklikdən möhtəşəm şəhərimə tamaşa etmək oldu. Şuşaya qaranlıq çökürdü. Bu mənzərəni təsvir etmək üçün hansı sözdən yapışdımsa, sönük və gücsüz göründü. Qarşımda uşaqlığımın ən sevimli məkanı - Güllü bağ dayanırdı. Uşaq vaxtı mənə elə gəlirdi ki, dünyada bu bağdan böyük bağ yoxdur. İçində rəngbərəng balıqlar olan iki çarhovuzun ətrafında rəngbərəng qəribə güllər, çiçəklər olardı. Qəribədir, bir vaxt mənim üçün ucsuz-bucaqsız görünən o bağın əslində, nə qədər kiçik olduğunun fərqinə indi vardım. Ancaq bura Şuşa idi və Şuşada hər şey, hər yer elə onun doğurduğu təkrarsız təəssüratlar kimi sonsuz və nəhayətsizdir. İndi sularında ulduzlar sayrışan, fəvvarələri ilə yorğun ruhumun küçələrinə su çiləyən bu kiçik park ecazkar işıqları ilə məni salamlayırdı.

Aşağı, otelin həyətinə düşdüm. Şam yeməyindən sonra hamı Güllü bağın həyətində idi - gəzib-dolaşan kim, masaların ətrafında oturub söhbət edən kim. Hamını birləşdirən ortaq bir məqam vardı: Şuşaya vurğunluq...

Həmin gecə də, sonrakı gecə də otelin həyətindəki masaların hər biri ayrı-ayrılıqda bir şeir məclisi idi. Demək olar, bütün masalarda şeirlər oxunurdu. Hamının ürəyi dolu idi və poeziya bu sehrli gecədə at oynadırdı. Qaranlıq olsa da, Bakıdan mənimlə gələn rəfiqələrimlə bir az aşağı, Xan qızı bulağına tərəf düşdük. Onlara Şuşanı gəzdirməkdən, hər qarışına bələd olduğum bu yerləri vəsf etməkdən o qədər zövq alırdım ki, küçənin o müdhiş qaranlığı belə mənə işıqlı gündüz kimi görünürdü.

Gecənin sehrinə elə vurulmuşdum ki, qətiyyən yatmaq barədə düşünmürdüm. Bir yandan hələ qarşıda daha bir günümüzün olduğunun sevincini yaşayarkən, digər tərəfdən bu günlərin tez ötüb keçəcəyi qorxusuyla gecənin bitməsini heç istəmir, anasının ətəyindən sallaşan körpə kimi gecənin ətəyindən bərk-bərk yapışıb hər vəchlə getməyinə əngəl olmağa çalışırdım. Qızıl saçlı şıltaq ilham pərisi bu hisslərimi oğurlayıb şeirə çevirərək məni özümə qaytardı:

Bu gecəni Şuşadan çalmaq istəyirəm mən,

Yuxular bu gecəlik qoy tərk eləsin məni,

Otuz ili özümlə gətirib bu gecəyə caladım,

aşayıram bu gecə hər gecəni.

Allahım, qoy uzansın bu gecə, heç bitməsin,

Oturum sübhə qədər xatirələrimlə mən

Uşaqlığın kölgəsi əriməsin, itməsin,

Qoy danışım onlara necə böyüdüyümdən.

Deyim ki, bu yerləri yuxularda görərdim,

Tez-tez yox, hərdən-birdən, ayda-ildə bir dəfə.

Elə bil, yuxularda nəyisə itirərdim,

Elə hey axtarardım, baxardım hər tərəfə.

Özüm də bilmirdim ki, burada nəyim qalıb?

Bəlkə, rəngli darağım, güllü köynəyim qalıb?

Bu gün, burda, bu gecə, anladım ki, deyəsən,

Uşaqlığımmış demə, o vaxtdan düşüb itən...

Biz nə qədər istəməsək də, təbiətin öz qanunları var; gecələr bitər, doğan Günəş yeni bir səhəri önümüzə sərər.

Səhəri gün dopdolu, tədbirlərlə zəngin olmalı idi. Ona görə də öncə boş vaxtdan istifadə edib Şuşanın gözü sayılan İsa bulağına yollandıq. Hər daşını, döngəsini əzbər bildiyim küçələrlə dünyanın ən dadlı suyu axan İsa bulağına sanki ən əziz adamla görüşə gedirmiş kimi həyəcanla gedirdim. Yoldakı bir məqam əhvalımızı bir qədər korlasa da, bunun müvəqqəti olduğuna içimizdəki inam kədərli notlara köklənməyə izn vermədi.

Otuz il əvvəl qoyub getdiyim bulaq eyni qaydada lal-dinməz axmağında idi. Bal kimi bumbuz suyu, yamyaşıl meşəsi, sehrli sükutu ilə İsa bulağı bir möhtəşəmlik abidəsiydi ki, durmuşdu. Başımı qaldırıb o zümrüd rəngli meşəyə tamaşa edərkən beynimdən bir fikir keçdi. Düşündüm ki, bu ağaclar otuz ildir eşitdikləri o mənfur, o yad səslərdən yorulduqları üçün indi doğma səsləri duyub sevinir və xoşbəxt-xoşbəxt bizlərə gülümsəyir. Bulağın suyu çirkab dolu qabın içinə axdıqca o qabdakı suyu paklaşdırdığı, çirkabı axıdıb yox etdiyi kimi, doğma səslər, tanış dil, məhrəm sözlər də bu meşənin yaddaşından o qara günləri, o yad səsləri tamamilə silib aparacaq, onların hafizəsində yeni, tərtəmiz bir səhifə açacaq. Bu düşüncələrin xoş təsirindən ayılanda necə susadığımın fərqinə vardım və uşaqlıqda olduğu kimi, ağzımı dirəyib bu bal kimi sudan o ki var içdim. Sonra bu möcüzəvi bulaqdan bir şüşə su doldurub geri qayıtdıq.

Hər zaman olduğu kimi, yaşadığım xoşbəxtliyin böyüklüyü yenə hisslərimi dondurmuşdu. Elə bu durğun, keyimiş duyğularla Vaqifin məqbərəsi önündə keçirilən ilk tədbirə yol aldım. Hava isti olsa da, Şuşa havası olduğu hiss olunurdu. Şeirlər, çıxışlar bir-birini əvəz etdikcə yavaş-yavaş donmuş hisslərimin əridiyini hiss edirdim. Qazi şairlər öz şeirlərini oxumağa başlayanda buzlar əriyərək damlalara çevrilmişdi. Otuz ilin həsrəti, ağrısı, kədəri bu kövrək misralara qoşulub ürəyimdən gözlərimə yol almış, durmadan axıb süzülməkdə idi...

Sonra günün daha möhtəşəm bir tədbirinin keçiriləcəyi məkana - Cıdır düzünə getdik. Batmaqda olan Günəş var gücü ilə ətrafı qızılı rəngə boyamışdı. Sərin küləyin saçlarımda gəzişən nəfəsini hiss etməkdən zövq ala-ala bir anda özümü daşın üstündə oturub qayaları seyr edərkən yaxaladım. Təəssüratlar o qədər zəngin idi ki, bir insan vücudunun onları daşımaq üçün necə cılız olduğunun fərqinə vardım. Bilmirdim ki, bu qədər böyük xoşbəxtliyi özümlə necə gətirim. Bir ürək bütün bu duyğuları gəzdirmək üçün həddindən artıq kiçik idi...

Cıdır düzündə keçirilən günün ikinci tədbiri, ədəbi-bədii gecə axşamın ecazkar sehrinə qarışaraq əsl möcüzə yaratmaqda idi. Artıq Nizami, Füzuli, Vaqif şeirləri Üzeyir musiqisi ilə sevişir, Nəsiminin üsyankar dərvişi Xətainin köhlənini qaçırıb çapır, Natəvanın qərənfili Vasif nəğməsinin həzin notlarında çiçəkləyirdi. Bir anda ruhumun Mövlana səmazəndlərinə qoşulub Cıdır düzünün səmalarına yüksəldiyini hiss etdim. O qədər xəfifləmişdim ki, külək məni qabağına qatıb göyün ənginliklərinə qovurdu. Gözlərimdən axan damlalar artıq dağ çayına çevrilmişdi. Onları heç cür dayandıra bilmirdim. Ruhum, bədənim, bütün varlığım bu çayın sularında yuyunub paklanır, bütün dərdlərdən, qüssələrdən arınırdı. Hamı məndən niyə ağladığımı soruşurdu. Cavab berə bilmirdim. Çünki özüm də bunun səbəbini bilmirdim. Bircə onu bilirdim ki, çox xoşbəxt idim və bu göz yaşları doğurdan da əsl sevinc, sevgi göz yaşları idi. Hər yerdən üstümə xoşbəxtlik ələnirdi. Mən Şuşa səmalarında yenicə doğulmuş, dünyadan xəbərsiz qayğısız bir körpə idim...

Günəş sabah yeni nağıllarla qayıtmaq üçün dağların arxasına, biz isə gecəni son anına qədər doya-doya yaşamaq üçün otelə qayıtdıq...

İçim-içimə sığmırdı. Təəssüratlarımı bir yerə necə cəmləşdirəcəyimi, hansını hara qoyacağımı bilmirdim. Hamı avtobuslara minib geri qayıtsa da, biz piyada dönməyə qərar verdik. Bəs necə, ayaqlarımın yaddaşına həkk olunan o xoş təması bir daha duymaq, o daş küçələrlə, enişli-yoxuşlu yollarla gəzmək səadətindən özümü məhrum edə bilməzdim axı.

Yolboyu yan-yana düzülən yarıuçuq, qədim evlər göz-göz pəncərələri, sınıq-sökük divarları ilə sanki öz qorxulu nağıllarını bizə danışmaq istəyirdilər. Ətrafda qatı sükut hökm sürsə də, bu sükutun içindən o evlərin otuz illik faciələri, dəhşət və qorxuları, əzab və işgəncələri duyulur, eyni zamanda, bugünkü sevinc və xoşbəxtlikləri həzin bir nəğmə kimi aydın eşidilirdi. Onların hekayələrini dinləyə-dinləyə gəlib otelə çatanda artıq gecə düşmüşdü və bu, Şuşadakı son gecəmiz idi. Keçirdiyim hissləri izah etməyə yəqin ki, ehtiyac yoxdur. Bu gecəni də sübhə kimi oyaq qalmaq, Şuşa səfərimin ömrünü bir gecəlik uzatmaq istəyilə bir şeir daha dünyaya gəldi:

Bu gecə son gecədir, çatdı ayrılıq dəmi,

Vaxtmı tələsik ötdü, yoxsa təqsir məndəmi?

Cibimə də sığmırsan, aparım səni evə

Necə ayrılım axı mən səndən sevə-sevə?

Dünən necə xoşbəxtdim: hələ bu günüm vardı,

Dünənki xoşbəxtliyi bu gün gəlib apardı,

Qəlbimi burda qoyum, yoxsa səni aparım?

İçimdəki ağrını hansı əllə qoparım?

Yenəmi xatirələr harayıma çatacaq?

Məni məndən qoparıb qucağına atacaq?

Hansı çiçəkdən alım küləyinin qoxusun,

Hansı quşa deyim ki, səninki tək oxusun?

Ay da batıbdı çoxdan, gecə də bitmək üzrə

Gecə yaman yorulub, yıxılıb yatmaq üzrə.

Necə başını qatım, yuxusu qaçsın onun?

Ona açılan sabah xoşbəxtliyimin sonu...

Ertəsi gün biz - tədbir iştirakçıları Vaqifin məqbərəsi önündə şeirlər oxuduq, çıxışlar etdik; hər kəs özünün Şuşaya sevgi etiraflarını söylədi.

...Şuşadan ürəkdolusu xoşbəxtlik duyğuları ilə ayrıldım.

Şahrun Süleymanlı

525-ci qəzet .- 2022.- 20 iyul.- S.10.