Atlar ölkəsi – Kapadokiya
DULUSÇU
OĞLU VƏ TOXUCU QIZI
(III yazı)
Kapadokiyada yerli əhalinin Tanrının verdiyi nemətlərdən
yaşamaqdan ötrü uzun əsrlərdir necə
bacarıqla istifadə etdiklərini bilmək üçün
görmək lazımdır. Kənardan baxanda təqribən
üç metr enində giriş qapısı yeraltı
mağaraya açılan konsert və əyləncə məkanına
daxil oluruq - 21 dollara. İçəri girəndə
sanki qədim zamana səyahətin başlanır. Müxtəlif istiqamətlərə gedən enli dəhlizlər
böyük salonlara açılır. Burada
"Türk gecələri" adlı konsert proqramları təşkil
olunur. Dərhal bərk soyuğu hiss edirik. Divarda qızdırıcı cihazları görəndə
təəccübləndik. Yayda çox
soyuq olan bu mağaraları isitmək lazım gəlir. Qışda isə isti olduğunu deyirdilər.
Yerli rəqqaslar oriyental, milli, Azərbaycan,
başqa xalqların rəqslərini məharətlə ifa
edirdilər. Arada tamaşaçılar da
onlara qoşulurdu.
Səhəri gün axşam tur rəhbərimiz Vüsal
bəy bizim üçün gözəl bir sürpriz
hazırlamışdı. Tur
yoldaşımız Leyli xanımın doğum günü
imiş. Gecə Leyli xanımı al-dillə sifariş verdiyimiz kafeyə
apardıq. Kiçik bir tortla "ad
günün mübarək" oxuyub təbrik etdik. O qədər
mütəəssir olmuşdu ki. "Həyatımda qeyd
etdiyim ən gözəl doğum günüdür", -
dedi. Yerli türklərlə birgə uşaqlar
doyunca rəqs edib, atılıb düşdülər. Yağış altında piyada otelə
qayıtdıq. Bu da bir günün gözəl, xoşbəxt
sonluğu!
Göremeyə
səfərimiz Ferhat əfəndinin yerli camaat haqda rəvayəti
ilə başlayır:
-
Torpaqları qırmızı gil olan bu
yerlər əkin üçün yararlı deyil. Ona görə də əhali yaşamını
keçindirmək üçün dulusçuluqla məşğul
olmuş, gilli torpaqlardan saxı qablar düzəltmiş, bu
sahədə ixtisaslaşmışlar. Yerli camaat
arasında bir qayda var: oğlan elçi gedəndə tələb
edirlər, ayrı ayrılıqda, ölçü
götürmədən şəkər qabı və
qapağını düzəltsin. Əgər qapaq qaba
uyğun gəlsə, qızı verirlər, gəlməsə,
demək, oğlan mahir usta deyilmiş, getsin, sənətini təkmilləşdirib
gəlsin. Qızlar isə mahir toxucudurlar: xalça, palaz,
kilim və s. toxumaqda mahirdirlər. Qızlara da
elçi gedəndən sonra oğlan evi dəvət edir,
onlarda qurulmuş hanada öz məharətini göstərsin.
Tələb olunan səviyyədə və cəldlikdə
toxumasa, qızı da almırlar. Ən
maraqlısı isə sonrasıdır. Qız
ala bilməyən oğlanlar, toxuculuqda mahir olmayan, yəni ərə
gedə bilməyən qızlar mayın 10-da
Kızılırmak çayının sahilində
Xıdır Əlləz bayramı keçirilən zaman oraya
yığışar, bir-birini görüb bəyənirlərmiş.
Hər kəs tayını tapırmış.
Çox maraqlı ənənəymiş.
Deyirlər, Göremedə bütün ailələrdə
mütləq ya usta dulusçu, ya da mahir xalça-palaz toxuyan
qadın indi də var.
Göremedə saxsı qablar istehal edən kiçik
müəssisəyə səfərimiz yaddaqalan oldu. Kiçik duz qabından
tutmuş adam boyunda vazlaracan çox
müxtəlif ölçüdə, formada rəngarəng
naxışlarla bəzədilmiş qablar göz
oxşayır. Burada turistlərdən br nəfərini hərəki
fırlanan dulusçuluq aləti üzərində gildən qab düzəltməyə
dəvət edir, qabiliyyətlərini yoxlayırlar. Buradakı dialoqlar, söhbətlər çox səmimi
və yaddaqalan oldu. Onu da deyim ki, sonra
Nevşehirdə, başqa bölgələrdə
gördüyümüz həmin qabların qiyməti müəssisədə
təklif olunan qiymətlərdən ucuz idi. Göremedə istehsal olunan qablara İstanbulda
Türkiyənin hər yerində rast gəlmək olur. Dulusçuluq məhsullarının
istehsalından təmərküzləşmə yan
keçib. İstehsal, demək olar ki, kiçik
müəssisələrdə və kustar üsulludur.
Sonrakı səfərimiz Avanosadır. Əslində
həm Göreme, həm də Avanos haqda ətraflı bilgiləri
artıq Ferhat əfəndi danışmışdı.
Üçhisarda Avanosda istehsal olunan məhsullarla tanış olmuşduq. Rəngbərəng
daşları nəvəmə elə Üçhisarda
almışdım.
Milyon illər əvvəldən başlamış yerin
təkindən vulkan lavaları ilə yer səthinə
çıxan müxtəlif süxurlar metamorfozlaşaraq
çox fərqli təbəqələr, minerallar əmələ
gətirmişdir. Bunların ən cəlbediciləri
Avanosdadır. Kapadokiyanın maraqlı və
gözəl bölgələrindən olan Avanos bütün
dünyada mineral və qiymətli daşların vətəni
kimi məşhurdur. Səfər zamanı
daşların emal olunduğu müəssisələrə də
baş çəkdik. Cəld, mahir usta rəngli kristal daşdan gözümüz önündə
kubok şəkilli gözəl süvenir düzəltdi. Cilalanaraq parlaq görkəm almış həmin
süveniri əslən Bakıdan olan və müəssisədə
işləyən gözəl bir xanım təqdim etdi (təəssüf,
adını unutmuşam). Daşların
istehsalı haqda geniş məlumat verdilər. Müəssisənin
özündə qiymətli daşlardan düzəldilmiş bəzək
əşyaları, süvenirlər, təsbehlər, zərgərlik
məmulatları, daşların təbii halda
satışı təşkil olunmuşdu. Hər bir daşın hansı bürcə uyğun
olduğu, mənşəyi, qiyməti, faydası, aurası
haqda geniş bilgiyə malik olan işçilər vurnuxur,
müştəriləri cəlb etmək üçün əldən-ayaqdan
gedirdilər. Mənim üçün ən
maraqlısı türk sultanının şərəfinə
zultanit adlanan daş oldu. Düşən
işığın növündən asılı olaraq
daş müxtəlif zamanlarda müxtəlif rəngə
çalır. Bu yaxında Bakıda
qızıl mağazasında iri zultanit qaşlı
üzüyü çox baha qiymətə gördüm.
Avanosda almadığım üçün
peşman oldum. Müəssisədə
turist yoldaşlarım yaxşıca alver etdilər. Burda üzüyümün böyük sarı
qaşı düşdü. Satıcı
reklamçılar zərgərə aparıb qısa müddətə
düzəltdilər. Buna görə təşəkkürümü
bildirib haqqını verdim. Maraqlıdır
ki, haqq almaq istəmir, ancaq zərgərlik məmulatlarından
birini mütləq almamı təkid edirdilər. O qədər
dilli-dilavər, məlumatlı adamlardılar ki. Bu, satış üçün vacib, əsas amildir.
Ümumiyyətlə, onlarda turizm sektoru gözəl
qurulub və yüksək ixtisaslaşma var. Qiymətləri
münasib olduğu üçün dünyanın hər
yerindən kütləvi axın var.
Qaldığımız beşulduzlu "Mustafa
hotel"dən səhəri gün ayrıldıq. Gözəl
xidmət üçün bütün otel ekipajına təşəkkürümüzü
bildiririk. Otelin rəhbəri Necla
xanımı görməsək də, belə gözəl
xidmət üçün qiyabi olaraq salamlarımızı
yetirmələrini xahiş etdim. Otel restoranının
müdirindən (təəssüf, adını unutmuşam)
azərbaycanlılar haqda düşüncələrini öyrənmək
istədim. O qədər səmimi, xoş sözlər
dedi ki. Çox sevindim. Onu da
qeyd edim ki, həm İstanbulda, həm də Kapadokiyada
"Mustafa otel"də səhər yeməkləri pulsuzdur və
o qədər müxtəlif çeşidli yeməklər
olur ki, seçməkdə çətinlik çəkirsən.
Xidmət də çox yüksək səviyyədə.
Otelin qarşısında hamılıqla şəkil
çəkdirib yola düşürük.
Sonrakı səfərimiz Nevşehirə idi. Yolüstü
çoxçeşidli ləpələr, tum və quru meyvə məhsulları
satılan mağazaya döndük. Mağazada nə
qədər istəyirsən, yeyə bilər, məhsulların
dadına baxa bilərsən, pul ödəmirsən. Satılan məhsulların qiyməti elə qoyulub
ki, müftə yeyənlərin də pulunu ordan
çıxarırlar. Qapı
ağzında təklif olunan içkilər də pulsuzdur.
"Pulsuz" sözü reklamın ən cəlbedicisidir!
Nevşehirə çatanda hava sərin idi. 150 min əhalisi, 35 min kv. km sahəsi olan qədim
şəhərdir. Şəhərin antik
adı Nisa olmuşdur. Səlcukluların
zamanında Muşkara adlanmışdır. Muşkara XII əsrdə 18 evlik kiçik kəndmiş.
Sonra ətraf ərazilərdən
köçüb məskunlaşanların hesabına əhalinin
sayı çoxalmış, Muşkara böyük şəhərə
çevrilmişdir. Lalə
dövrünün sədrəzəmi damad İbrahim
paşanın zamanında isə şəhər daha da
böyüyərək Nevşehir (farsca yeni şəhər)
adını almışdır.
Burda mağazalara baş çəkməyi qərara
aldıq. Uzaq səfərlərdə ən çox semədiyim
şey mağazaları gəzmək, alver etməkdir.
Şovinist, millətçi ruhum burda öz işini
görür: pulumu öz ölkəmə, öz
adamlarımıza xərclərəm! Milyonçu
deyiləm və kiçik su damlası qədər xeyrimdə
deyil məsələ, məsələ düşüncədədir.
Mağazaları da turist kimi, muzey kimi gəzirəm.
Hər şey Bakıdakı kimidir, hətta Bakıda burdan
daha zəngin! Böyük şopinqlərin
birində kafedə mənəmən dedikləri yumurta-pomidor
yemək eşqinə düşdüm. O qədər
darıxmışdım ki, öz yeməklərimizdən
ötrü. Təəssüf, o daddan əsər-əlamət
yoxdu. Düşündüm ki, Bakıya qayıdaram,
özüm bilirəm, nələri bişirib yeyəcəm! "Qurman" deyiləm, amma ləzzətli yeməklər
bişirməyin ustasıyam.
Şəhərə çatan kimi dayandığımız yerdən dərhal ümumi mənzərəyə baxdım. İlk diqqəti cəlb edən bir neçə məscid oldu. Ümumiyyətlə, Türkiyədə mənə maraqlı gələn, düşündürən bir şey məscidlərin çox olmağıdır. Ankarada da hər təpənin başında bir məscid görmüşdüm. Bir ölkədə bu qədər məscidin olması əhalinin dinə marağının çox olması ilə bağlıdırmı, görk üçündürmü, yoxsa xüsusi bir məqsəd daşıyırmı? Məncə, hər üçüdür. İnsanların maddi sıxıntılar çəkdiyi, iqtisadi problemləri olduğu bir ölkədə onları dini inancın mütiliyə, şükrə yönəldən ideologiyası ilə bir növ sakitləşdirmək, dinc oturtmaq siyasətinə bənzədi bu. Amma adamları harayacan aldatmaq olar? Özüm dini inanclıyam. 25 ildən çoxdur namaz qılıram. Mənim üçün din Tanrıya gedən yolun qapısıdır, ruhi sakitlik, əsl azadlıq, fiziki sağlamlıq, elmin çırağı, mənəvi saflıqdır. Bunları çoxlu məscidlər olmadan da etmək olar. İnsanlar rahat, övladlarının gələcəyindən əmin yaşamaq istəyirlər. Bu, hər zaman, hər ölkədə belədir. Onlar eynilə bizim kimi vətənlərini hədsiz sevirlər, ölkəyə, dövlətə sadiqdirlər. Çoxmillətli ölkənin adamlarını dövlətin mənafeyi naminə bir məqsədə yönəltməyi bacarırlar. Ölkəyə kimsənin torpaq iddiasında olması türkü dəli edər, dərhal silaha sarılar. Vətənpərvərlik türkün qanında, genində, ruhunda ən dərin kök salan əsas amildir. Onlar tarixlərini gözəl bilir, sevir və fəxr edirlər. Belə gözəl millətin çox gözəl yaşamağa haqqı var. Mərkəzi, böyük şəhərlərin şıq görkəmi, kurort zonaların bolluq və rahatlığı dərində gizlənmiş problemlərin üzərini örtmür. Kapadokiyaya səfərimdə bunu hiss etdim. Kənarlarda yaşayanların maddi və başqa problemləri çoxdur. Türkiyə böyükdür, kifayət qədər böyükdür, hamıya yer çatar. Onlara indi ölkənin sərhədlərini genişləndirmək yox, yalnız qorumaq, gözəl yaşayışı təmin etmək daha önəmlidir. Türkiyə xalqına böyük uğurlar, gözəl yaşayış, ölkə başçısına başarılar diləyirəm.
Lap gəncliyimdə
Jül Vernin "Arxipelaq alovlanır" əsərini oxuyanda
türklərə bərk vurulmuşdum: necə
döyüşkən, yenilməz, cəsurdurlar deyə. Bildim
nə üçün türk dünya ilə savaşır.
Düşmən çox və güclüdür, eynilə
bizdəki kimi. Hər ikimiz öz vətənimiz
üçün dünya ilə savaşmağa hazırıq
həmişə. Yazımın əvvəlini Nəsimi ilə
başlayıb Jül Vernlə bitirirəm. Yeni səyahətlərdən
xoş xatirələrəcən, əziz oxucum!
HƏCƏR
525-ci qəzet .- 2022.- 28 iyul.-
S.12;13.