Hüseyn Cavid irsinə və şəxsiyyətinə daha diqqətli yanaşaq!

Bu yazını dahi şair-dramaturq, filosof Hüseyn Cavidin qızı mərhum Turan Cavidin 1998-ci il martın 12-də "Azərbaycan" qəzetinin redaksiyasına göndərdiyi müraciətdən parçalar ilə başlamaq istəyirəm:

"Hörmətli ədəbi ictimaiyyət! Hörmətli Cavidsevərlər!

Son illərdə Hüseyn Cavid irsinin öyrənilməsi, təbliği, şairin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində respublikada görülən işlər dərin minnətdarlıq duyğuları oyadır. Övlad kimi məni ən çox sevindirən cəhətlərindən biri budur ki, artıq Bakıda şairin adı ilə bağlı mərkəz var. Hörmətli Prezidentimiz, Cavid xatirəsinə hər kəsdən daha artıq diqqət və qayğı göstərmiş cənab Heydər Əliyevin qətiyyəti sayəsində, nəhayət ki, uzun illərdən bəri gözlənilən məqsəd həyata keçib - Elmlər Akademiyasında Hüseyn Cavidin Ev-Muzeyi yaradılıb. Burada yalnız Cavidlə bağlı yadigarlar nümayiş etdirilmir, həm də onun həyat və yaradıcılığının ayrı- ayrı problemləri ətrafında elmi-tədqiqat işləri aparılır.

H.Cavidin özünə aid olmayan”məşhur” foto

Məni respublika ədəbi və elmi ictimaiyyətinə Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətinin rəhbərlərinə, təhsil ocaqlarına, qəzet və jurnal redaksiyalarına, mədəniyyət müəssisələrinin başçılarına müraciət etməyə bir nigarançılıq vadar eləyir. Cavid və özü haqqında işıq üzü görən yazılara da nəşr edilən əsərlərində, pyeslərinin səhnələrdəki ifasına da çox vasvası münasibət vardı. O, buraxılan səhvlərə, təhriflərə, qeyri-ciddi münasibətlərə çox narahat olurdu. İndi mən də eyni hissləri vaxtaşırı yaşamalı oluram..."

Müraciətin sonunda Turan xanım ictimaiyyətə bildirir:

"Mənim yeganə arzum budur ki, atam haqqında yalnız doğru, yanlışsız, təhrifsiz yazılmış əsərlər işıq üzü görsün".

Turan Cavidin bu müraciətinə baxmayaraq Cavidlər ailəsinin ruhlarını incidən səbəblər yenə də ortaya çıxır.

2009-cu ildə nəşr olunmuş, müəlliflər Rafiq İsmayılov, Gülşən Orucova, Zahid Xəlilov və Dilrubə Cəfərovanın tərtib etdikləri "Azərbaycan dili " (2-ci sinif üçün dərslik) kitabının 50-ci səhifəsində Hüsey Cavidin məşhur "Qız məktəbində" şeiri "Məktəbli qız" adı ilə tərcümə olunaraq dərc edilib (Tərcüməyə ehtiyac var idimi?). Həmin vaxt H.Cavidin Bakı və Naxçıvan şəhərlərindəki ev-muzeylərində, "Turan Cavid" Qadın Mərkəzi" İctimai Birliyində qəzetin çaldığı həyəcan təbilinə dərhal münasibət bildirilmişdi.

Təxminən 2013-cü ildə nəşr olunmuş "Bağçada və məktəbdə 101 şeir" (Kitabın heç bir yerində nəşr ili göstərilmir) adlı kitabda Hüsey Cavidin "Qız məktəbində" şeiri "Gülbahar" adı ilə təqdim olunur. Kitab Bakıda, "Qələm" MMC nəşriyyatında işıq üzü görüb. Nəşrin rəhbəri Pərviz Eyyubov kitaba aşağıdakı məzmunda xəbərdarlıq da daxil edib:

"Müəlliflik haqqı qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun hər hansı bir hissəsini çap etdirmək, surətini çıxartmaq, elektron informasiya vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir".

Burada hansı müəlliflik hüququ qorunur? Heç bir əsas olmadan şeirin adını dəyişdirilib, hətta şeirin yanında verilmiş illüstrasiyanın da məzmuna heç bir aidiyyatı yoxdur.

Narahatlıq yaradan səbəblərdən biri də son illər internet saytlarında Hüseyn Cavidə aid olan səhifələrdə dahi şairin ailəsi ilə, dostları ilə və müxtəlif illərdə olan tək şəkilləri göstərilir. Həmin səhifədə bir rəngli portret yayılıb ki, bu da Hüseyn Cavidin özü deyil, hər hansı bir mərkəzi, yaxud əyalət teatrlarından birinin aktyoru olan, bəlkə də hər hansı mülki bir şəxsin Cavid geyimində olan şəklidir.

Həmin şəxs bu şəkildə özünü şairin 1923-cü ildə çəkilmiş fotoşəklindəki geyimində təqdim edir. 1923-cü ildə çəkilmiş orijinal fotoda şairin xarakteri onun üz cizgilərindən aydın sezilir. Cavidə oxşayan şəxsin rəngli şəklində isə başa düşmək olmur ki, cəfakeş şair hansı xoş gününə gülümsəyərək özündən razı halda əyləşib?! Hər iki şəklə diqqətlə baxanda fərq aydın görünür. Bəla burasındadır ki, bəzi nəşriyyat və redaksiyalarda, Cavidlə bağlı keçirilmiş müxtəlif tədbirlərin proqramlarında, konfransların materialları nəşr olunmuş kitablarda da Cavidə oxşarın həmin rəngli şəklindən istifadə olunub. Ən maraqlısı isə budur ki, Hüseyn Cavidin ömür boyu rəngli fotoşəkli olmayıb.

2019-cu ildə orta məktəb şagirdləri, MİQ və sertifikasiyaya hazırlaşanlar üçün vəsait, 5-11-ci siniflər üçün ədəbiyyat dərsliyinin cildinin üzərində şair və yazıçıların şəkilləri təqdim olunub. Cavidin orijinal şəkli əvəzinə burada yenə də Cavidəoxşar şəxsin şəkli verilib. Hətta kitabın içərisində, Cavidə aid bölmədə şair-dramaturqun "Ana" pyesi verilib, səhifənin yuxarı hissəsində yenə də həmin yanlış şəkildən istifadə olunub.

2020-ci il aprel ayının 30-da, gecə saat 11-də indi fəaliyyət göstərməyən "Lider" Telekanalının "Gecənin sehrində" verilişində də arxa planda bir neçə şairin şəkillərilə yanaşı həmin Cavidəoxşar şəxsin şəkli qoyulmuşdu.

Çox təəccüblüdür ki, müasir Cavidşünaslarımız niyə indiyə qədər bu yalnışlıqlara qarşı öz etirazlarını bildirmir, müşahidəçi mövqedə duraraq ciddi addımlar atmır, müvafiq tədbirlər görülməsi üçün təşəbbüs göstərmirlər?

Bu il dahi şairin anadan olmasının 140 illik yubileyi təntənə ilə qeyd olunacaq. İnanıram ki, bu yazıdan sonra yubiley ərəfəsində həmin yanlış fotoşəklə bir daha müraciət olunmayacaq.

Hörmətli yazarlar, jurnalistlər, naşirlər və tədbirlərin təşkilatçıları! Sonda sizlərdən çox xahiş edirəm ki, Hüseyn Cavid haqqında yazılar, verilişlər, kitablar və tədbirlər hazırlayanda mütləq şairin özünəməxsus olan fotoşəkillərdən istifadə edin!

Bəhruz AXUNDOV

Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı

Ev-Muzeyinin ilk direktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi

525-ci qəzet.- 2022.- 8 iyun.- S.15.