Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Həsən kredit kartından pulu ödəyəndən və ofisianta cibxərcliyi verəndən sonra üzünü Ruhiyyəyə tutub dedi:

- Çox sağ olun ki, xahişimi yerə salmadınız, təklifimi qəbul etdiniz. Özünüz hiss etməsəniz də, elə bil ki, mənə dünyaları bağışladınız, elə hiss etdim ki, işlədiyim bankdakı bütün pullar mənim sərəncamıma keçmişdir. Siz mənim bu bazar günümü həqiqi bayrama çevirdiniz, uzun müddət mən bu təəssüratın təsiri altında yaşayacağam. Bu, heç də adi bir rendezvous deyildi, mənim üçün əsl fiesta idi. Ruhiyyə xanım, sizinlə bir neçə dəqiqə bir yerdə olmaq böyük xoşbəxtlikdir, siz mənə limitsiz vaxt sərf etdiniz, məni göylərə qaldırdınız. Mən heç vaxt özümü bugünkü tək xoşbəxt hiss etməmişdim.

Ruhiyyə bu sözlərə çoxmənalı təbəssümlə cavab verdi, bu mimikada həm razılıq, həm də istehza nişanələri var idi. Həsənə birincisi vacib idi, ikincisini sezməmək adına da yazmaq olardı. Ona görə də ürəklənib dedi:

- Çərənləməyə yol verdimsə, məni bağışlayın, sizinlə danışanda, etiraf etməliyəm ki, bir qədər özümü itirirəm. Məşhur yazıçının bir sözü yadıma düşdü: "Biz qışqırıqla doğulur, hıçqırıqla ölürük. Yalnız gülüşlə yaşamaq qalır". Ona görə də mən zarafatı da, ciddi sözümü də gülüş mayesində həll etmək istəyirəm, bilirəm ki, dünyadan köçəndə hıçqırıqlardan kömək gözləsək də, xeyri olmayacaqdır. Ona görə də həyatı mümkün olduğu qədər gülüşlə yaşamağa çalışmalıyıq, çünki hər bir qara günün özündə də gələcəyin xoş ovqat bəxş edəcəyinə bir ümid dəni gizlənir. Biz ömür boyu yas saxlasaq, tez qocalarıq. Mollalara fikir verirsinizmi, onlar bir yasdan çıxıb digərinə tələsirlər, onlar üçün ölənin cavan, ya qoca olmasının, faciəyə səbəb olmasının və ya ətrafın ondan canını qurtarmasının da heç bir dəxli yoxdur, onlar hüznü heç özlərinə yaxın da qoymurlar, yoxsa çox tezliklə peşə xəstəliyinə yoluxaraq ölərdilər. Mollalar ən acı hisslərdən də yuxarıda dayanmağı bacardıqlarından, yasda plovla toqqalarının altını möhkəm bərkitdiklərindən turp kimidirlər, sərçə kimi onların ölüb, yoxa çıxmaları da gözə dəymir.

Ruhiyyə xanım, mən belə zarafat akkordları ilə görüşümüzü yekunlaşdırmaq istəyirəm. Bundan sonra mən yenə sizə yeni görüşlər barədə rica şəklində müraciət edəcəyəm, çox ümid edirəm ki, sözümü bugünkü tək yenə də yerə salmayacaqsınız. Biz zarafat qaydasında danışa-danışa, özümüz də hiss etmədən ciddi söhbətlərə, ciddi qərarlar verməyə yaxınlaşacağıq. Qoy Allah bu məsələdə bizə özü yar olsun.

Ruhiyyə gülümsünərək dedi:

- Yenə kosmik planlar cızırsınız, özünüzə çox güvənirsiniz. Sizinlə söhbət etdikdə reallıq yaddan çıxır, metafizikaya müraciət edirsən, mistika daha təsirli şəkildə hücuma keçir. Hardandır sizdə belə həyata fantastik münasibət, ən mürəkkəb problemləri də çox asanlıqla, öz üsulunuzla həll etmək inamı? Görünür, həyatda da hər şeyi siz o qədər də çətinlik çəkmədən əldə etmisiniz, alın təri və ağılı gərginliyə salmaq da sizə yaddır. Siz yüksək elektrik cərəyanlarının olduğundan da bixəbərsiniz, axı onlar insanı məhv etməyə də qadirdir. Siz adamı şirin dilinizlə elə tərifləyir, elə ustalıqla yoldan çıxarırsınız ki, bunun necə baş verdiyi də müəmmalı olaraq qalır. Sən, yəqin ki, belə müraciət formamdan inciməyəcəksiniz, asanlıqla adamın indiyədək mövcud olan müdafiə kodlarını məhv etməyə çalışır və əsasən də buna müvəffəq olursan. Sənin şirin sözlərin, ovundurucu ifadələrin laylay səsi kimi adama şirin gəlir, sənin dilindən çıxan və şərbəti andıran, şərqilərin bəzəyi ola biləcək sehrli sözlərin şüura daxil olur, könülə nüfuz edə bilir. Sənin sözlərində elə bil ki, lazer şüasının xüsusiyyətləri vardır, istənilən qalın qılafı da çətinlik çəkmədən yarıb keçə bilir. Sən gerçəkliklə, həqiqətlə hesablaşmaq istəmirsən, sənin üçün ən vacib olanı öz məqsədinə çatmaqdır, bunun üçün istənilən qalanı da dağıtmağa, uçurtmağa hazırsan. Həm də həmlə etdiyinin dünyasının problemlərini nəzərə almaq da istəmirsən, çünki məhv edilənin, dağılanın yerində sən öz dünyanı qurmaq istəyirsən. Sən istəyinin qurbanlarının sayına da əhəmiyyət vermirsən, çünki sənin üçün ən vacibi bu istəyin həyata keçməsidir, zəfər çalmasıdır. Yaxşı ki, sən dövlət rəhbəri olmamısan, yoxsa öz imperiyanı qurmaq üçün özünü Assuriyanın qəddar çarları kimi aparıb, qırğınlara yol verməklə geniş əraziləri işğal etmək istərdin.

Çünki sənin könlün imperiya xətalarına meyllidir, özün üçün yaxşı olmasını istəyirsən, əks tərəf məğlub olduqdan sonra sənin paralellərində yaşamağa keçəcək, sənin dünyanın sakini olmaqla razılaşacaqdır. Sən köhnə fatehləri də geridə qoymaq barədə düşünürsən, onlar şəhərlər tutur, ərazilər işğal edirdilərsə, sən özünün düşündüyün kimi o qədər də böyük olmayan əraziyə - başqasının könlünə hakim olmağa can atırsan. Bu vaxt həmin könülün sahibinin vəziyyətini, tərəddüd etməsini, qərar verməyə hazır olmadığını da nəzərə almırsan, sənin yeganə arqumentin odur ki, mən bu qələbəni ürəkdən istəyirəm və bu da baş verməlidir. Sən özünə Austerlits, Vaqram qələbələrini qazanmağı arzu edirsən, Rusiya yürüşünün fəlakətli sonluğu da səni o qədər məşğul etmir, maraqlandırmır.

Bilirsiniz, yüngül süvari hücumu məsələni tez həll etmək naminə baş verir, lakin nəticəsi çox vaxt sevindirici olmur. 1853-1856-cı illər Krım müharibəsində ingilis komandanlığı bu hərbi üsula əl atmışdı, ancaq ağır məğlubiyyətlə üzləşdi. Yaponlar 1942-ci ilin iyununda Miduey atollunda amerikanlara ikinci Pyorl-Harbar dərsi vermək istəyirdilər, ancaq dörd təyyarə daşıyan gəmilərini itirdilər, ağır məğlubiyyətə düçar oldular və Sakit okeandakı müharibə üstünlüyündən birdəfəlik məhrum oldular. Özünü aldatmaq, mühüm əsaslar olmadığı halda qələbəyə inam bəsləmək bir qədər avantüradan xəbər verir. Ağıllı adamlar avantüradan uzaq olurlar. Böyük rus yazıçısı L.N.Tolstoyun dediyi kimi, "Harada həqiqət yoxdursa, orada böyüklük də yoxdur".

Ruhiyyə bu monoloqunu yekunlaşdırıb dedi:

- Çox danışdım, yunanlar ərəblərdən udu götürüb, bir qədər dəyişiklik apararaq buzukiyə çevirdikləri kimi, mən də sizin söhbət tərzinizdəki hücumçu üsuldan istifadə etməyə çalışdım, bəlkə də, bu cəhdim o qədər də uğurlu alınmadı, qorxuram ki, sözlərim sizi incidə bilər.

Həsən Ruhiyyənin axırıncı kəlməsi ilə razılaşmadı:

- Sizin bu fikrinizə şərik çıxmaq istəməzdim, siz danışdıqca, öz dünyabaxışınızı ifadə etdikcə, mənə daha çox xoş gəlirsiniz, sizə etiraz etmək də çətinləşir. Axı üzmək üçün dərin su lazımdır, dayaz suda qurbağalar nəslini artırırlar, ona görə də bu su yumurtadan yeni çıxmış növlərlə dolu olur. Sizin düşüncələrinizi özündə əks etdirən okeana baş vurmaq o qədər də asan deyildir, öz qüvvəni də nəzərə almalısan ki, bir tərəfə çıxa biləcəksənmi, batmayacaqsan ki?

Yeni biliklər düşüncələr aləmini genişləndirir

Ruhiyyə yeni tanış olduğu bu oğlanın hücumlarından qorxuya düşürdü, çünki onun təcavüz xarakter daşıyan hərəkətlərində özündən razılıq, xudpəsəndlik hiss olunurdu, bəzi həyati məsələlərə də, o, barmaqarası baxır, onlara oyuncaq kimi yanaşırdı. Ondan aralandıqdan sonra onun davam edən təzyiqinin təsirini azaltmaq üçün öz yaradıcılıq işinə daha çox diqqət verirdi. Bu təzə qələm sahibini yazıçı adlandıranlar da var idi, lakin o, özünü aldatmaq istəmirdi, axı onu tərcüməçiliyə və yaradıcılığa heç də kükrəyib daşan istedadı deyil, maddi vəziyyəti, ərini itirdikdən sonra oğlunu böyütmək qayğısının məlum çətinlikləri gətirib çıxarmışdı. Ona görə də imkan düşdükcə, biliyini artırmağa çalışırdı ki, yürütdüyü fikirlərin bəsitliyinə, xam xassəli olduğuna görə onu diletantlıqda ittiham etməsinlər. Ona görə də, xeyli vaxtdan kollektivin saf mövqeyinə hörmətlə yanaşdığı qəzetin şənbə nömrəsində dərc olunan yazıları maraqla izləyir, onlardan çox şey götürürdü. Həmin gün qəzet çoxsəhifəli olduğundan nazik kitaba bənzəyirdi. Rəfiqəsi Gülarənin, o qız artıq məşhur jurnalist idi, yarızarafat, yarıciddi dediyi: "Bu da bizim yerli "Vaşinqton post"umuzdur" sözləri heç də həqiqətdən o qədər də uzaq deyildi. Orada dərc olunan bəzi müəlliflərin yazıları izlənilir, böyük maraqla qarşılanırdı. Qəzet, əslində, ədəbiyyat vitrininə çevrilmişdi, lakin vitrində nümayiş etdirilənlərin heç də hamısı oxucu həvəsini alovlandırmağa qadir olmurdu. Lakin seçmələr digər məqalələrlə müqayisədə özünü diqqətə çatdırırdı və bu yazılara görə qəzetin həmin nömrəsi "isti piroq" kimi satılırdı. Vitrin öz təyinatı ilə yanaşı, gözəl qızların özünə vurulmaqla, tamaşa etdikləri güzgü rolunu oynayırdı. Müasir qız jurnalistlər və yazarlar qəzetin səhifələrindəki erotik allyuziyalı portretləri ilə ən azı qadın gözəlliyinə biganə olmayanların diqqətini cəlb etməmiş qalmırdı. Ona görə də qızlar, hətta yaşlı qadınlar qəzet səhifələrində şəkillərinin oxucuların nəzərinə çatdırılması üçün dəridən-qabıqdan çıxır, qələmə əl atır, rapiranı tanımadıqları halda, bu silahdan, başqa istedad sahibləri ilə birgə turnirlərdə iştirak etmək imkanı ələ düşəndə, istifadə etməyə çalışırdılar. Bütövlükdə isə qəzet öz nüfuzunu saxlayırdı və yazı çərənləmələrindən boğaza yığılan oxucuları, xilas kəməri rolunu oynayan maraqlı fikirlərin yer tapdığı gəminin sərnişinləri ilə də tanış edirdi.

Ruhiyyənin bəzən vaxtı çatmadığından nömrələri lazımınca izləyə bilmədiyinə görə qəzetin əməkdaşı olan rəfiqəsi zəng edib, ona maraqlı yazının dərc olunduğunu xəbər verirdi. Əsl istedad sahibi kimi bu qıza paxıllıq yad idi, ona görə də hətta tanımadığı müəlliflərin də məzmunlu yazılarını oxumağı məsləhət görürdü. Ruhiyyə isə onun zövqünün plankasının çox yüksək olduğunu bildiyindən, qəzeti tapmasa da, elektron versiyasında həmin yazı ilə tanış olur və xəbərdarlığına görə rəfiqəsinə minnətdarlığını bildirməyi də yaddan çıxarmırdı. Bir bazar günü Gülarə yenə ona zəng vurub, dünənki qəzetdə gedən "Təkamül" başlıqlı məqalədə yeni fikirlər irəli sürüldüyünü qeyd etdi. Marağı artırmaq üçün dedi ki, müəllif professordur, Südabə Səfərlinin ilk aspirantlarından biri olmuşdur və başqa yazılarında öz mərhum müəllimini - onu italyanlarsayağı "maestro" adlandırırdı, böyük ehtiramla yad etmişdi.

Ruhiyyə Gülarənin bu qeydindən sonra, qəzet köşkündən həmin nömrəni əldə etdi və zəmanətin həqiqətdən heç də uzaq olmadığına yəqinlik tapdı.

Müəllif məqalənin adındakı sözün beynəlxalq dillərdəki "evolution" sözünün, tərcümədə "təkamül" ifadəsi kimi səsləndiyini, "revolution" - "inqilab" sözü ilə isə əkslikdə olduğunu qeyd etmişdi. Tarixin əsasən çox saydakı acı təcrübəsinə görə çoxları inqilabı qəbul etmir, qan tökülməsinə və çoxlu qurbanlar verilməsinə səbəb olduğuna görə onu ikrahla yad edirlər. Lakin bəzi dövlətlər inqilabın xalqın, ölkənin tarixində oynadığı mühüm rola görə onu milli bayram kimi qeyd edirlər. ABŞ-da və Fransada müvafiq olaraq iyulun 4-ü və 14-ü hər il ümumölkə bayramı səviyyəsində qeyd edilir. SSRİ-də də mövcud dövlət dağılana qədər oxşar ənənə davam etdirilirdi. Ona görə də bir çox tarixçilər, siyasətçilər inqilabla, "revolution"la müqayisədə inkişafın təkamül - "evolution" yoluna üstünlük verir, hətta bu fikirlərinin daha ciddi təsdiqi üçün ən yaxşı dövlət formasını, həqiqətən də, bir çox üstünlüklərinə, xüsusən sabitliyə və korrupsiyanın əsasən yüksək vəzifə eşelonunda meydana gəlməməsinə görə monarxiyanın ən əlverişli hakimiyyət olduğunu qeyd edirlər. İngiltərədə monarxiyanın min ildən yuxarı tarixi vardır. XVII əsrdəki Kromvel inqilabı istisna olmaqla, burada kral taxt-tacı, hətta seçim qaydasında yadellilərin əlinə keçsə də, ölkədə əsrlər ərzində nisbətən sabitlik hökm sürmüş, monarxiya bəzən ləğv olunma təhlükəsi və böhranlarla üzləşsə də, XXI əsrdə də öz mövcudluğunu qoruyub-saxlayır. II Elizabet artıq 70 ildir ki, taxt-tacı əlindən buraxmır, ona namizəd olan oğlu, Uels şahzadəsi Uilyamın da yaşı artıq 70-i keçmişdir.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2022.- 11 iyun.- S.22.