Samuray mənəvi ruhu yaşayır

(Əvvəli ötən çərşənbə sayımızda)

Samuray sözü kübar döyüşçülərin (businin) adı kimi istifadə olunurdu, sonralar isə bütün döyüşçü sinfini əhatə etdi. Bu sinif XII əsr ərzində hakimiyyətə qalxmışdı və Yaponiya hökumətində 1868-ci ilə qədər dominantlıq edirdi. Daim davam edən müharibələrin erkən illərində canlı qüvvə kasadlığından fiziki igidlik və şücaət adi qəbul olunan qaydadan yuxarıda dururdu və bu qrupa daxil olmaq da, əsasən, asan idi. Lakin 1600-cü illərdən sonra, Tokuqava syoqunlarının ciddi hökmranlığı altında ölkə 250 ilə qədər dinc bir dövr yaşadı, döyüşçülər isə bağlı kastaya çevrildi. Buna baxmayaraq, uzun çəkən həmin sülh dövründə samuraylar torpaq sahibliyindən uzaqlaşdırıldılar, öz vuruş gücünü itirdilər və təqaüd alan konfutsiçi bürokratlara çevrildilər.

Tokuqavanın idarəçiliyi altında həm də ədəbiyyatın, dinin və dram əsərlərinin yeni formaları meydana çıxdı və onlar samuraylar üçün təbii bir hal xarakteri kəsb etdi. Lakin samurayların mədəni dominantlığı 1700-cü illər ətrafında böyüyən yapon şəhərlərinin şəhvətpərəst plegey mədəniyyətinin təsiri altında xeyli tükəndi.

1868-ci il Meydzi bərpasından sonra samuraylar rəsmi olaraq yoxa çıxdı, qeybə çəkildi, çünki inqilab bütün feodal imtiyazlarını ləğv etmişdi. Samuray isə feodalizmin ən gözə çarpan cəhəti, öz gücü ilə az qala rəmzi rolunu oynayardı.

Keçmiş samurayların narazılığı 1870-ci illər ərzində qiyam dərəcəsinə yüksəlsə də, bu qiyamlar tezliklə yatırılmaqla heç bir fayda vermədi.

Samuray ənənəvi döyüşçü hesab olunurdu, onun üçün ağıl öz peşəsini və itaət qaydalarını öyrənməkdə, rəqiblərinə üstün gəlmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Samuray barədəki əhvalatlar, əslində, yapon döyüş sənətləri barədə geniş informasiya toplusudur. İgidlik göstərmək vasitəsi olan qılınc isə onun əvəzedilməz silahı idi. Bizim üçün qılınc nağıllardan və fransız nəsrindən tanış olan cəngavər silahıdır, odlu silah növləri kəşf edilənə qədər, yəqin antik dövrdən orta əsrlərin ortalarınadək bütün xalqlar və ordular üçün döyüş vasitəsi xidməti etmişdir. Qədim romalı döyüşçünün gödək qılıncı - qladia Romanın imperiyaya, o vaxtkı fövqəldünya dövlətinə çevrilməsində mühüm rol oynamışdı. Samuray da öz məqsədlərinə çatmaq üçün ağlı və şücaəti ilə yanaşı, öz qılıncına bel bağlayırdı.

Qılınc yapon tarixində və döyüş mədəniyyətində mərkəzi yer tutur, çünki burada odlu silahla avropalılardan xeyli əvvəl tanış olsa da, ilk dəfə təkmilləşmiş bu silah növünü məhz onlarda görmüşdü. Qılınc çox sayda mistik pərdəyə bürünməklə əhatə olunsa da, onun barəsindəki məlumat dəmirçi sobasında və emalatxanasında döyülüb hazırlanmasından tutmuş, ona qayğı göstərməyin və istifadə olunmasının, demək olar ki, hər bir cəhətinə qədər genişlənir. Hər şeydən əvvəl o, irsi döyüşçü sinfi olan samurayla birgə xatırlanır. Onun haqqında məlumat XII əsrin sonuna gedib çıxmaqla, 1860-cı illərdə "modern" Yaponiyasının meydana gəlməsinə qədər olan sosial dəyişikliklərə tək davam etmişdir.

Qılınc samuray üçün sadəcə silah deyildi, ondan da yüksək idi, onun atributu hesab olunurdu. Qılınc daim samurayın əlinin altında olmalı idi, heç vaxt ondan ayrı düşə bilməzdi. Məşhur Fiva sərkərdəsi Epaminond (b.e.ə. 418- 362-ci illərdə yaşamışdır) yatanda da qalxanından ayrılmadığı kimi, samurayın da öz qılıncına belə həssas münasibəti var idi.

Əgər Avropada müharibələr orta əsrlərdə xarici siyasətdə başlıca alət kimi qalırdısa, Yaponiyada müharibə yadellilərlə deyil, daha böyük hakimiyyətə yiyələnmək arzusunda olan feodallar arasında gedirdi, daxili münasibətləri həll etmək vasitəsi rolunu oynayırdı. Bu müharibələr insan həyatının qurban getməsi ilə müşayiət olunduğu kimi, iqtisadi inkişafın da buxovu rolunu oynayırdı.

Üç əsrdən çox bir müddətdə gedən müharibələrə baxmayaraq, Tokuqava İeyasunun Sekiqohara döyüşündəki (1600-cü il) qələbəsinə qədər samurayın döyüş meydanındakı silahı, çox kiçik istisna nəzərə alınmaqla, prinsip etibarilə qılınc idi. Tokuqava ailəsinin hakimiyyətə gəlməsi ilə onun başcılıq etdiyi syoqunatın yaranması sonrakı 250 illik sülh dövrünün meydana gəlməsinə qapıları açmışdı.

Qılınca qədər isə atlı oxatanların başlıca silahı yay-ox olmuşdu. Lakin qılınc həmişə samurayla bir yerdə olmuşdu, kölgə qaranlıqda yoxa çıxsa da, qılınc heç vaxt samuraydan ayrılmırdı. Fərqli sinif kimi meydana gəlməsindən başlayaraq, onlar daim qılınc gəzdirirdi və bu silah da ona xüsusi əhəmiyyət qazandırırdı. Müharibənin bütün dövrü ərzində qılıncların qayrılmasına böyük qayğı və diqqət göstərilirdi. Yaponların tarixində Masamune ən böyük qılınc dəmirçisi kimi qiymətləndirilir və o, XIII əsrin sonu, XIV əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərmişdi. Onun düzəltdiyi qılınclar nadir və çox qiymətli nümunə hesab olunurdu və onların hətta birinin itib-batması ağır hadisə təsiri bağışlayırdı.

Senqoku dövrü adlanan müharibə illərində qılınc tiyəsinin əhəmiyyəti çox artmışdı. Qılınc sadə bir döyüş aləti hesab olunmurdu, daha yüksək qiymətləndirilirdi.

1603-cü il Yaponiya tarixində yeni bir eranın başlanğıcı idi, ölkə Tokuqava sülaləsinin hərbi hökumətinin başçılığı altında birləşdirildi və sülh dövrü başlandı. Davam edən müharibələr seriyasından iki əsr yarım keçdikdən sonra döyüşçü sinfi özünün xüsusi qabiliyyətə malik olduğunu tapdı və tam izafi bir hədd səviyyəsində ixtisaslaşdı.

Əslində Tokuqava dövründən əvvəl də qılıncdan istifadənin döyüş sənəti üzrə çox sayda məktəblərdə öyrənilməsi mühüm, hətta birinci dərəcəli yer tuturdu. Bu öyrətmə qabiliyyətinin göstəricisi başlıca olaraq müəllimlərin mənşəyində təcəssüm olunurdu, samuray peşəsi də nəsildən nəslə keçirdi. Məktəblərin sayı yüzdən yuxarı idi, bəziləri hətta bu günə kimi həmin formada fəaliyyətlərini davam etdirir. Xatırlanan üslubların çoxunun yaşının 400 ildən yuxarı olmasına baxmayaraq, onların ənənəsi bizim dövrümüzə gəlib çıxmışdır. Qılınc təkcə həmin üslubların tətbiqinə xidmət etməkdən ötəri kifayət hesab edilməmiş, həm də üslubun ən mühüm prinsiplərinin çoxunu təcəssüm etdirirdi.

XVI əsrin birinci yarısında Yaponiyada Miyamoto Musasi (1584-1645-ci illər) adlı samuray öz igidliyinə görə çox məşhur idi. O, ən qədim və qüdrətli Fudzivara klanına məxsus idi. Başqalarından, çox vaxt Busidonun bütün qanunlarının və samuray əxlaqının əleyhinə getməsi ilə fərqlənirdi. Açıq döyüşdən qaçırdı, adətən qəflətən hücum edirdi. Məsləhət görürdü ki, düşməni o dəqiqə öldürmək üçün ona qabaqdan yaxınlaşmaq və uzun müddət vuruşmaq əvəzinə, qılıncı kürəyinə vurmaq lazımdır. Orta əsrlərin minlərlə samurayı üçün o, ideala çevrilmişdi. Tokuqava syoqunu isə ona fəxri ad vermişdi.

Uşaq olanda onun atası roninə çevrilmiş, az sonra öldüyündən Miyamoto yetim qalmışdı. 13 yaşında keçirdiyi ilk döyüşdə rəqibini məğlub etmişdi, sonra daha güclü rəqibə də qalib gəlmişdi. Paytaxt Edoda da vuruşmuş, bir dəfə də olsun məğlub olmamışdı. O, sərgərdan döyüşçüyə çevrilmişdi, öz istedadını bütün Yaponiyaya göstərmişdi. Bir görüşdə iki rəqibi öldürmüş, birini isə yaralamışdı.

O, döyüşçü bacarığından daha çox, ruhunun qəribə gücü ilə qalib gəlirdi. O, həm şimaldakı, həm də ən cənubdakı adalarda olmuşdu. Onunla artıq heç kəs müqayisə oluna bilməzdi. 60 döyüşdə rəqiblərinin əksəriyyətini öldürmüş, digərlərini ağır yaralamışdı. Ən sevimli priyomu "od və daş" idi. O, tam fərqli olan öz döyüş taktikasını hazırlamışdı. Axırda o, asketə (zahidə) çevrilmişdi. Ona qəflətən işıqlanma gəldi.

Musasi öz ruhi vəsiyyətini "Beş həlqə kitabı" adlandırdı, bu, "beş bir-birinə bağlanmış" demək idi, həm də insan bədəninin beş hissəsini nəzərdə tuturdu. Kitabı yazıb qurtardıqdan bir neçə gün sonra Miyamoto Musasi öldü.

Busido - Yaponiyanın könlüdür

Yaponiya torpağının simvolu olan sakura çiçəyi kimi cəngavər nəcibliyinin çiçəyi olan samuray da bünövrədən etibarən onun fərqli xüsusiyyəti olmuşdur. Bu, yaponlar üçün gücün və gözəlliyin canlı təcəssümü olmaqla, əvvəlki tək onlar bu heyranlığın əsarətində qalmaqda davam edirlər. Yapon cəngavərliyi feodalizmin övladı olmaqla, onun ölümündən sonra da yaşayır və xalqın əxlaq yolunu işıqlandırmaqdan yorulmur. Yapon feodalizminin aqoniyasından 10 ildən çox vaxt keçdikdən sonra Karl Marks öz əsərində diqqəti həmin vaxt yeganə olaraq Yaponiyada qalan feodalizmin sosial və siyasi institutlarının əyani qaydada öyrənilməsi yoluna cəlb etmişdi.

Kodeks xidməti göstərən Busidonun bir neçə mənşəyi var idi. Busido çox şeyi buddizmdən götürmüşdü, buddizmdə olmayanlar isə sintoizmdə artıqlaması ilə var idi. Busido adamlarda doğma torpağa məhəbbət və sədaqət hissi hopdurmuşdu. Təmiz etik doktrinalarından isə Busidonun ən məhsuldar mənşəyi Konfutsi təlimi idi. Yapon xalqı Konfutsiçiliyin Çindən öz ölkələrinə gəlməsindən xeyli əvvəl instinkt qaydasında onun əxlaqi münasibətlər barəsindəki vurğuladığı beş növü hiss etmişdi. Bunlar ağa ilə nökər (hökmdar və təbəə), ata ilə oğul, ər və arvad, böyük və kiçik qardaş, həm də dostlar arasındakı münasibətlər idi. Bu siyasi-etik prinsiplər samuraylara daha yaxın idi, çünki onlardan yeni, yuxarı bir sinif əmələ gəlmişdi.

Konfutsidən sonra Men-Tszı (Menqzi) Busidoya möhkəm təsir göstərmişdi. Konfutsinin və Men-Tszının əsərləri gənclər üçün dərin bilik mənbələrinə çevrilmişdi.

Busidonun mənşələrinin nədən ibarət olmasından asılı olmadan onun prinsipləri çox sadə və həm də az sayda idi.

Feodal hökmdar öz vassallarına qarşı rəhmsiz olsa da, daha yüksək varlıqlar - əcdadları və Göy qarşısında məsuliyyətini hökmən hiss edirdi. Axı o, təbəələrinin atası hesab olunurdu. Göy özü ona tabeliyində olan həmin adamlara qayğı göstərməyi tapşırmışdı. Yaponiyanı dəyişdirən gücün mərkəzi bütünlüklə onun daxilində idi. Bu mənşə də Busidonun özüdür.

Busidoda mərdlik kimi, vicdanlılıq üçün də hansısa bir yüksək motiv yoxdur. Vicdan samurayın öz ləyaqətini anlamaq qabiliyyətidir. O, doğulandan öz vəzifələrin yadda saxlamağa və öz imtiyazlarını qiymətləndirməyə öyrədilirdi. Utanmaq isə bütün ləyaqətlərin, xoş adətlərin və xoş əxlaqın boy atdığı bir torpaqdır.

Busido, vicdanı heç də ağaya və imperatora qul olmağa verməyi tələb etmirdi. Samurayın prinsipi o idi ki, borcum əmr etdiyi kimi öz həyatımı da verərəm, lakin şərəfim yalnız özümə məxsusdur.

Yaponların bəzi adətləri və ənənələri əcnəbiyə qəddarlıq kimi görünür. Lakin diqqət verildikdə, əslində, yaponların incə hisslərə bağlı olduğu görünür. Onun ehtirasla girişdiyi hərəkətləri soyuqqanlılığına və təmkinliliyinə heç bir xələl gətirməməlidir. Yalnız nar meyvəsi parçalandıqda öz içində olanları açıb göstərir.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2022.- 2 mart.- S.21.