"Minarəsi dağılmış məscid"
- "Bir rəsmin dedikləri"
" rubrikasının budəfəki qonağı
sənətşünas Gülnar Əsədlidir. Gülnar xanımla Bəhruz Kəngərlinin "Minarəsi
dağılmış məscid"
əsəri haqqında
danışmışıq.
Azərbaycan xalqına zaman və şəraitdən asılı olmayaraq öz yaradıcılığı
ilə böyük xidmətlər göstərmiş
Bəhruz Kəngərli
milli rəssamlıq nümunəsidir. Bəhruz Şirəlibəy oğlu Kəngərli
1892-ci ildə Naxçıvan
qəzasının İrəvan
quberniyasında dünyaya
gəlib. O, kiçik
yaşlarından rəsm
çəkməyə maraq
göstərir, rus dilini öyrənir, atasının evə gətirdiyi şəkilli kitablardan faydalanırdı.
1910-cu ildə Tiflis rəssamlıq məktəbinə
daxil olur. Bəhruz Kəngərli yaradıcılıq fəaliyyətində
karandaş, kömür,
sulu və
yağlı boyalardan istifadə edib. Tələbəlik illərində ilk dəfə fərdi sərgisi təşkil olunub, bununla da bütün sənət həvəskarlarının
və mətbuat səhifələrinin diqqətini
cəlb edib. Bəhruz Kəngərlinin yaradıcılıq
dövrü gərgin
ictimai-siyasi illərə,
ermənilərin Azərbaycan
xalqına qarşı
törətdiyi təcavüz
və terror əməliyyatlarının
baş verdiyi zamana təsadüf edir. "Qaçqınlar"
silsilə əsərləri
sırasına daxil olan "Qaçqın xanım" (1920) bu dövrü realist şəkildə
dünyaya çatdıran
əsərlər sırasına
daxildir. Azərbaycan rəngkarlıq
sənətində ilk akademik
rəsm üslubunda işləyərək realist əsərləri
ilə novatorluğa yol açmış Azərbaycan rəssamıdır.
2000-ə yaxın mövzu və janr etibarilə müxtəlif rəngarəng
əsərlər yaradıb.
Bizim haqqında danışacağımız əsər
isə erməni vandalizminin, tarixi və dini abidələrimizə
qarşı törədilən
vəhşiliklərdən bəhs edən " Minarəsi dağıdılmış məscid"
əsəridir.
***
- XX əsrin
20-ci illərini Bəhruz
Kəngərlinin yaradıcılıq
illərinin ən zəngin dövrü hesab etmək olar. Bu dövrdə
mövzu və janr baxımından daha çox Azərbaycan xalqının
ağır günlərini
öz əsərlərində
təsvir edib. Rəssam bu rəsmdə sözügedən məsələlərə
üslubi baxımdan necə müraciət edir?
- Mənzərə janrından
yüksək peşəkarlıqla
istifadə edən rəssam, portret əsərlərində daha
çox 1914-1921-ci illərdə
erməni daşnaklarının
hücumu nəticəsində
vətənin, xalqın
başına gələn
hadisələrdən, öz
doğma yurd-yuvasından
didərgin düşən
günahsız insanların
qəm-kədər yağan
simalarını portret
əsərlərində ustalıqla
realist şəkildə göstərib.
Sulu boya ilə
kağız üzərində
çəkilən portret
əsərlərinin qəhrəmanları
qaçqın düşmüş
günahsız insanlar,
dağıdılan tarixi
abidələr və məscidlərimiz idi.
Bu çətin dövrlər rəssamı
dərindən sarsıdıb
və onun yaradıcılığında dərin izlər buraxıb.
1920-ci ildə rəssamın çəkdiyi
rəsm əsərlərindəndir.
- Bu sarsıntı izlərini rəssamın "qaçqınlar"
silsilə əsərlərində
də görürük.
- Bəhruz Kəngərlinin
yaradıcılığında daha çox portret janrına aid əsərlər üstünlük
təşkil edir. "Qaçqınlar" silsilə
əsərlərinə daxil
olan bir sıra portret əsərlərini görə
bilərik. Bu silsilə
əsərlərdən "Canfəda kəndindən qaçqın oğlan",
"Əfşar kəndindən
qaçqın qız
Gümsün", "Qaçqın
qız", "Qaçqın
xanım" portretlərinin
adını çəkə
bilərik. Sulu boya ilə çəkilmiş
kiçik formalı bu portret əsərlərinin
çoxusu etüd səviyyəsindədir. Öz əsərlərində
həyat həqiqətini
insanlara çatdırmağı
özünə başlıca
vəzifə hesab edərdi. Azərbaycan
xalqına öz əsərləri ilə böyük bir irs qoyan
rəssam 30 yaşında
vəfat edib.
- Əsərin rəng
koloriti mövzu ilə necə bütövləşir?
- Bu əsərin rəng koloriti öz sadəliyi ilə seçilir. Rəssam burada gördüyümüz
kimi, əlvan rənglərdən istifadə
etməyib. Daha çox
soyuq rənglərin üstünlük təşkil
etdiyi bu əsər adi bir rəsm əsəri
deyil, həm də erməni vəhşiliklərinin tarixi
sənədidir. Kağız
üzərinə sulu boya ilə çəkilən
rəsmdə daha çox mavi, qəhvəyi və ağ rənglər üstünlük təşkil
edir.
- Əsər hazırda harda saxlanılır?
- "Minarəsi dağıdılmış məscid" əsəri 1928-ci ildə Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinə daxil olub. Daha sonra 2012-ci ildə Prezident İlham Əliyev Bəhruz Kəngərlinin 120 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalayıb. Bu sərəncama əsasən, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisində Tədbirlər planı hazırlanaraq həyata keçirilib. Tədbirlərə əsasən Bəhruz Kəngərlinin Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinin fondunda saxlanan 191 əsərinin surəti çıxarılaraq "Bəhruz Kəngərli Muzeyi"nə verilib. Bu muzeydə 900-dən çox eksponat sərgilənir. Muzeydə rəssamın 341 rəsm əsəri var, bu əsərlərin 58-i orjinaldır. Hazırda "Minarəsi dağıdılmış məscid" əsəri "Bəhruz Kəngərli Muzeyi"ndə yerləşir.
- Bu rəsm bizə nə deyir?
- Erməni vandallarının vaxtı ilə Naxçıvana etdikləri hücum nəticəsində, onların şəhəri darmadağın etdikləri dövrü əks etdirən bu əsərdə Azərbaycanın müsəlman əhalisinin iman səsi eşidilən məscid minarəsinin topla məhv edildiyi, daha doğrusu, minarəsinin ortası yarılmış olduğu peşəkarlıqla təsvir olunub. Burada dağıdılan tək məscid minarəsi deyil, vəhşicəsinə qırğına məruz qalmış müsəlman əhalisinin yurd yeri görünür. Minarənin üzərindəki barışı təmsil edən ayparanın da əyilib düşdüyünü və bu ağır mənzərəyə dərin hüznlə baxan axundu da əsərdə görə bilərik. Bu əsər öz qəribəliyi və sadəliyi ilə seçilir. Rəsmdən kədər yağdığı açıq-aydın görünür.
Aytac SAHƏD
525-ci qəzet.- 2022.- 2 mart.- S.20.