İşıqlı insan

Qəzənfər Paşayev-85

Ədəbiyyatşünas, dilçi, filologiya elmləri doktoru, professor, tərcüməçi, yazıçı-publisist, pedaqoq, ictimai xadim və bütün bunların fövqündə duran gözəl insan Qəzənfər Paşayevi "Altı il Dəclə və Fərat sahillərində" kitabı ilə tanıyıb sevdim. Təkcə mən yox, bütün kitabsevər Azərbaycan oxucuları Qəzənfər müəllimi bu kitabla tanıdı. Qəzənfər Paşayevlə həm Yazıçılar Birliyində, həm də AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunda dəfələrlə üz-üzə gəlmişəm və mənlə həmişə səmimiyyətlə görüşüb, yaradıcılığımla maraqlanıb. Onun sadə, təvazökar, eyni zamanda, çalışqan təbiəti həmişə diqqətimi çəkib. Müxtəlif istiqamətlərdə apardığı tədqiqatlarlar, bir-birinin ardınca çap etdirdiyi kitablarla maraqlanmışam. Bir çox kitabını əldə edə bilməsəm də, rastıma çıxanları oxumuşam. Akademik Nizami Cəfərovun Qəzənfər müəllim haqqında dediklərində bir həqiqət vardır: "Qəzənfər Paşayev bizim alimlərimiz içərisində, bəlkə ən çox iş görən və ən təvazökar tədqiqatçılarımızdandır. O, böyük bir institutun görə bilməyəcəyi işi görmüşdür. Bu da onun bizim bugünkü ədəbi-ictimai həyatımızda mövqeyini xüsusilə möhkəmləndirir. Bu qədər böyük işləri başqa birisi görmüş olsaydı, yəqin ki, onun ədası yerə-göyə sığmazdı. Q.Paşayevin tədqiqatlarında həyəcanlı bir intonasiya, hiss vardır. Onun yazdıqları təmiz və pak ürəyin intellektinin səsidir. O, bizim folklorumuzun Müşfiqidir".

Qəzənfər Paşayevin yaradıcılığı çoxşaxəlidir. Amma nədən yazırsa-yazsın, hamısında bütövdür, tamdır. Bir sahəni yarımçıq qoyub o birinə keçməmiş, lazım gəlirsə, müxtəlif sahələrdəki tədqiqatlarını paralel davam etdirmişdir. Onun yaradıcılığında folklorla bağlı tədqiqatları daha qabarıq görünür. Altı il özünün dediyi kimi, Dəclə və Fərat sahillərində dolaşan, hər daşın, hər çiçəyin dilinə diqqət edib doğmalığı duyan və vəhdət eşqilə yanan və bu yanğını məqalə-məqalə, kitab-kitab bizə çatdıran alimin qismətiymiş çoxlarının arzusunda olduğu müqəddəs məkanları ziyarət etmək. Professor Yaşar Qarayev "Bayatıdan, xoyratdan başlanan yollar və illər..." adlı məqaləsində yazır: "Bizim dövrdə - son əlli ildə durna qatarı olub, Cıdır düzündən səmaya və İraqa pərvaz etmək və dəvə qatarı olub, Füzuli yüklü karvana sarvan olub, Bağdaddan bu tərəfə tərpənmək hamıdan çox Qəzənfər Paşayevə qismət olmuşdur.

Tarix və torpaq adlı məkanın sərhədləri bəzən dəyişir. Lakin bütövlüyü heç zaman parçalanmayan mənəvi bir Vətən də var. Biz hamımız - həm azəri türkləri, həm İraq türkmanları - hələ indi də həmin məkanda - "Folklor" adlı vahid, əbədi, ortaq bir Vətəndə yaşayırıq. Bu vətən vəhdətinin bütövlüyünü dərk etməkdə son bir neçə ildə bizə ən çox kömək edən Qəzənfər Paşayevin əsərləri olub. Mən bunu onun təkcə alimlik yox, həm də milli vətəndaşlıq və vətənpərvərlik xidməti hesab edirəm".

Zahirən şən görünən insanların içində daha böyük kədər-qüssə olur. Amma onlar içindəkiləri büruzə vermir, insanlara işıq paylamağı daha üstün tuturlar. Qəzənfər müəllimin üzündə həmişə təbəssüm görmüşəm. Ən əsəbi vaxtımda onunla görüşəndə həm sözü ilə, həm də müsbət aurası ilə məni vəziyyətdən çıxarıb. "Bir sən deyilsən, hamımız eləyik..." deyə məni sakitləşdirib. Ola bilməz ki, uzun illər keşməkeşli həyatın hər üzünü görən insanın dərdi olmasın. Amma bu dərdi ictimailəşdirməyib, içində çəkmək, üzündə təbəssüm gəzdirmək hər adamın işi deyil. Allah Qəzənfər müəllimə bunu da mükafat verib. Gözəl yazıçımız Nahid Hacızadə "Alimlik və insanlıq istedadı" adlı məqaləsində Qəzənfər müəllimin ömür yoluna parlaq bir güzgü tutur, onu həm alim, yazıçı, tərcüməçi, həm də dözümlü, səmimi və xeyirxah insan kimi təqdim edir. Onun hələ gənclik illərindən müəllimlərinin, tanınmış ziyalıların, sənət adamlarının, alimlərin hörmətini qazandığını, həyatın enişli-yoxuşlu yollarında qarşısına çıxan çətinliklərdən, qorxmadığını, inandığı insanlara güvənərək qələmdən möhkəm yapışıb pillə-pillə qalxdığını qeyd edir və ona dəstək olan insanların olduğunu vurğulayaraq Xalq şairi Rəsul Rzanın və professor Abbas Zamanovun adını çəkir. Qəzənfər müəllimi son tikəsini bölən gözəl dost, gözəl yol yoldaşı, dünyaya məhz gözəl işlər görmək üçün gələn işıqlı insan kimi təqdim edən müəllif yazır: "O, başqasının sevincini öz sevinci, dərdini öz dərdi bilir. Hər yerdə, hər zaman kiçik hisslərdən, məişət xırdalıqlarından, dedi-qodulardan gen durur. Bir sözü var: "Bir adamın qəlbini tikə bilmirsənsə, heç olmasa onu uçurub viranə qoyma". Ömründə görməzsən ki, o, kiminsə həyat uğuruna darılsın, kiminsə arxasınca danışsın. O, dünyaya yaxşılıq etmək, xeyirxah işlər görmək, könül sevindirmək üçün gəlib. Bunu hər gün, hər saat hiss etmək, duymaq olar. Elə bil ürəyinin gözü, yaddaşı var. Şad günündə səninlə bir şadlanır, dərdli-ələmli vaxtında da səni tək qoymur, qəmini unutdurmağa çalışır".

Qəzənfər Paşayev soy-kökünə, əsil-nəsəbinə bağlı bir insandır. Düz deyirlər, qız anadan görməyincə, öyüd almaz, oğul atadan görməyincə, süfrə açmaz. Qəzənfər müəllim də Tovuz rayonunun Düzqıraxlı kəndinin sayılan, mənəviyyatı ilə seçilən, xeyirxahlığı ilə sevilən sakinlərindən olan Məhəmməd kişinin ailəsində dünyaya gəlmişdir. Babası Paşa Həsənoğlu 1924-cü ildə doğma kəndində tikilən ilk məktəb binasının maliyyə xərcinin xeyli hissəsini könüllü olaraq öz üzərinə götürmüşdür. Qəzənfər müəllim ağlı kəsəndən ata-babadan gördüyü xeyriyyəçilik əməllərini davam etdirən övladlardandır. Onun öz xərci ilə tələbə oxutdurması, bəzi müəlliflərin kitablarını çap etdirməsi, Dədə Qorqudun heykəlini alıb Folklor sarayına bağışlaması, ziyalıların məzarını bərpa etməsi və sair bu kimi xeyirxahlıqlarını saymaqla bitməz. Qəzənfər müəllim haqqında yazılmış bir sıra yazılarda onun xeyirxah əməllərindən bəhs olunur. Şair-publisist Fəxrəddin Meydanlı "Yolun doğru yönümdədir" adlı məqaləsində həm alimin əsərlərindən söz açır, həm də onu insan kimi səciyyələndirərək yazır: "Gərəkli olmağı bacaran, insanlara yarımaqdan, yapışdığı işi yarıtmaqdan zövq alan adamdır Məhəmməd oğlu Qəzənfər. onun neçə-neçə əlsiz-ayaqsızlara əl tutmasından, imkansız, lakin istedadlı qələm sahiblərinin kitablarının nəşri ilə bağlı xərcləri öz üzərinə götürməsindən, dəvətli olduğu el şənliklərində iştirak eləyən, lakin maliyyə imkanlarının olmadığı hiss elədiyi sənət adamlarının adına öz adı ilə yanaşı nəmər yazdırmasından, yas mərasimlərində məclis sahibinin maddi "yük"ünün azaldılmasına xidmət eləyən səxavətindən, elədiklərinin heç birindən təmənna güdmədiyindən və başqa bu kimi insani xüsusiyyətlərindən çox yazmaq olar.

Məhəmməd oğlu Qəzənfər ədəb-ərkan sahibidir. Onun səsinin bir tembri var - orta, eşidilən və səlis. Onun bərkdən danışdığını eşitməmişəm. Bu və ya digər məsələyə münasibəti zamanı üzünün cizgilərinin səyridiyini sezməmişəm. O, danışan adamın sözünü kəsməz (hətta lüzumsuz danışsa belə), söz ağzından qurtarmamış cavab verməz, kiçik, lakin ləngərli pauza verərək, başını asta-asta qaldırıb məntiqi fikrini ortaya qoymaqla, haqqında söhbət gedən məsələnin nidasını qoyar ki, bununla da hər şey çözülmüş olar..."

İnsanın halallığı, gözütoxluğu, böyüdükcə özünü kiçik tutmağı, böyük-kiçik yeri bilməyi, çətin anda insanlara əl tutmağı kitab oxumaqla, alimliklə deyil, bütün bunlar insanın genindən, yaşadığı mühitdən, aldığı tərbiyədən gəlir. Yazıçı da olmaq olar, kitab da yazmaq olar, alim də olmaq olar, professor, akademik də olmaq olar, amma ana südündə paklıq yoxsa, ata çörəyində halallıq yoxsa, kim olursan ol, heç vaxt əsl insan ola bilməzsən. Bu mənada Hüseyn Kürdoğlunun Qəzənfər müəllimə həsr etdiyi "Səsin gəlir" adlı şeir diqqəti çəkir:

Sən ilahi bir sevgidən doğulmusan,

Halalca el ocağından səsin gəlir.

Gülnəfəsli bir gəlinin - bir ananın

Şəlləyindən, qucağından səsin gəlir.

Açılanda şirin-şəkər dilin sənin,

Sanki qələm axtarırmış əlin sənin.

İl üstündə göyərdikcə ilin sənin,

Ömrün əzəl budağından səsin gəlir.

Şair alim dostunun səsinin qumru bulağından, gül bağından, Füzulinin izi olan İraq torpağından gəldiyini obrazlı ifadələrlə misralara düzür. Burada diqqətimi çəkən misralar var: "Kitab olmuş gecələrin, gündüzlərin İnci dolu varağından səsin gəlir". Həqiqətən Qəzənfər Paşayevin ömrü kitab-kitab yaşanmış ömürdür. Bu kitablardan ayrı-ayrılıqda söz açmaq lazım gəlir. Sonda 7 cildliyə çevrilən, zahirən poliqrafik cəhətdən gözəl, nəfis tərtibatda olduğu kimi, daxilən də elmi dəyərlərlə zəngin yaradıcılıq yükü diqqəti çəkir. Bu cildlər haqqında bir sıra təsviri və təhlili məqalələr yazılmışdır. Professor Qəzənfər Kazımovun "Əbədiyaşar ədəbi-elmi abidə və ya iftixar doğuran yaradıcılıq" adlı geniş məqaləsi maraq doğurur. Qəzənfər Paşayevin "Seçilmiş əsərləri"nin hər cildi haqqında dəyərli fikirlər söyləyən, elmi münasibətini bildirən müəllif "Bu kitabları oxuduqca... bütövlükdə Azərbaycan və Şərq aləmi haqqında zəngin biliklər əldə etmək olur" qənaətinə gələrək, Q.Paşayevin bu kitablarla özünə abidə qoyduğunu qeyd edir və yazır: "Bu əsərlərdən duyulan mühüm cəhət də var: Qəzənfər Paşayev Azərbaycan xalqının tərəqqisinə, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafina sevinən, harada olursa-olsun, Azərbaycan haqqında deyilənləri öyrənmək, götürmək, vətənə gətirmək, vətəni başqa xalqlara tanıtmaq, bir sıra unudulmaz elm və sənət sahiblərimizi öz xərci ilə unudulmağa qoymamaq yolunda əlindən gələni əsirgəməyən, daim vətən sevgisi ilə yaşayan, hər yerdə (istər daxildə, istər xaricdə) bu sevgini qoruyan zəhmətkeş və yolulmaz bir insandır".

Qəzənfər Paşayev haqqında, xüsusilə də onun çoxşaxəli yaradıcılığı haqqında çoxdan yazmaq istəyirdim, görünür, qismət 85-ə imiş. Qəzənfər müəllimi təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı, yeni uğurlar arzulayıram.

Sona XƏYAL

525-ci qəzet.- 2022.- 5 mart.- S.20