"İpucu"

Novella

Bu əhvalat gözlənilmədən baş verdi. Kənddə toy idi. Toya mən də dəvətli idim. Getdim. Toyxanaya keçən kimi gözümə birinci sataşan Pirqulu oldu. Pirqulu məni görən kimi gülümsədi. Çalıb-oynayanlardan ayrılıb mənə tərəf gəldi.

Pirqulu mənim həmkəndlimdir, bir məhlədə böyümüşük, bir məktəbdə oxumuşuq, bir ildə ailə qurub oğul-uşaq sahibi olmuşuq.

Pirqulunun beş qızı var. Beşi də evdədir ("evdədir" deyəndə ki, hamısı toyda idi, ortalıqda qol qaldırıb sındıra-sındıra rəqs edirdilər), hələ ki, elçi olan kəs Pirqulunun qapısını döyməyib.

Pirqulunun ilk beşiyinin bu il otuz beş yaşı tamam olur. Pirqulu da, onun vəfalı ömür-gün yoldaşı da qızların boyu yerdən qalxandan bəri qapılarının döyüləcəyini, gələcək yeznənin süfrə başında öyüləcəyini gözləyirlər, fəqət gözləyənin gözünün kökü saralsa da, gözlənilənin səsi-sorağı çıxmır.

Oynayanlardan ayrılan Pirqulu mənə yaxınlaşaraq salam verib-salam aldı.

- Evdə-eşikdə nə var, nə yox? Qızlar necədir? - deyə mən dili qurumuş soruşdum.

Vallahi-billahi, bu sualın Pirquluya belə təsir edəcəyini bilsəm, soruşmazdım.

Sualın təsirini görəndə dilimi dişlədim, ürəyimdə "dilim-dilim olasan, dilim", - dedim, lakin artıq gec idi, söz ağızdan çıxmışdı... Bu ana kimi qulum olan söz açıq-aşkar ağama çevrilmişdi.

- Qızlardan hansını soruşursan? - sözümün təsirindən yerindən azca silkələnən Pirqulu sualımı sualla qarşıladı.

- Hər birisini.

- Yox, düzünü de, hansını?

- Deyirsən, ayrı-seçkilik edim?!

- Görürəm, axı, səndə ipucu var... Böyük qızı nəzərdə tutursan?

Bu söhbətə son qoyum deyə, sonrasını düşünmədən: "Hə!" - dedim. Həm də Pirquluya yanımı çevirib aralanmaq istədim, amma o yaxamdan əl çəkmədi.

- Səndə ipucu olduğunu həmin dəqiqə qılımından bildim. - Bunu yanımda addımlayaraq sirr almağa cəhd edən adamlar kimi yarıpıçıltılı səslə dedi.

Cavabında heç nə demədim, gülümsədim, həm də düşündüm, ip ucu-zad yoxdur desəm, kişini məyus edərəm. Toy günüdür, hamı sevinir, qoy bu da sevinsin. Toy məclisi adamın qanını qaraltmağın, kefinə soğan doğramağın yeri deyil.

Bütün bunları nəzərə alıb gülümsədim, ancq mən nə biləydim ki, mənim xoşməramlı təbəssümüm odun üstünə benzin tökmək kimi bir şeydi.

- Açığını de, qızı istəyən var? - nəfəsini sürətlə ala-ala soruşdu.

Nə qədər insafsız olmalısan ki, belə yerdə belə suala "yox!" cavabı verəsən. Mən bunu bacarmadım, bacarmadığım üçün də: "Hə!" - dedim. Təkcə bacarmadığım üçün deyil. Həm də düşündüm ki, qoy, bir günlük də olsa, ürəyində ümid çırağı yansın, kişi qəlbən sevinsin. Sabah elçi gəlməyəndə, özü də görəcək ki, gəlmədi. Neynəməli, gedib elçini kütə-ketlə gətirmək olmaz ki!?...

Bundan sonra həmin axşam Pirqulu yanımdan əl çəkmədi, gah o yanıma keçdi, gah bu yanıma, çalışdı məndən söz alsın, bilsin, öyrənsin, onun qapısına elçi gəlmək fikrində olan o Allah bəndəsi kimdir?

Mən bu sualdan xeyli qaçdım. Bütün toy boyu sual cilddən-cildə girdi, Pirqulu gah elə soruşdu, gah belə... Mən də gah dedim "deyə bilmərəm", gah da dedim "yaxın günlərdə bilərsən"...

- Yaxın günlərdə, yəni nə vaxt?

- Sabah!

- Sabaha nə qalıb ki... Mən də adamıma görə hazırlığımı görməliyəm... De görüm, kimdir?

Olmadı! Əl çəkmədi ki, əl çəkmədi.

Nəhayət, əlacsız qalıb ətrafa acizanə bir nəzər saldım. Gözümə toy süfrəsinin o başında oturan Ənvər dəydi. Həmin an Ənvər də mənim baxışımı tutub, baş əyib uzaqdan-uzağa salam verdi. Bunu Pirqulu da gördü.

Odur ki, heç əməlimin fərqinə varmadan dedim:

- Ənvər sənin böyük qızını oğluna almaq istəyir.

Pirqulu yerində qıvırcıqlanıb əvvəlcə Ənvərə, sonra mənə tərəf son dərəcə mehribancasına baxdı:

- Hansı oğluna? - deyə soruşdu.

Bu sualı gözləmirdim. Udqundum. Belə olduqda Pirqulu suala sual əlavə etdi:

- Böyük oğluna istəyir?

Başımla təsdiqlədim.

Pirqulu gördü, dinmirəm, bu səssiz cavabın da məntiqi davamını gətirdi:

- Böyük qızımı istəyirsə, təbii, böyük oğluna istəməlidir. Qızım da, evim-eşiyim də Ənvərə qurban, - bu sözləri deyərkən ara-sıra Ənvərə tərəf boylandı, - bir qız bir oğlanındır... Ənvərdən yaxşı quda olar... Daha doğrusu, biz quda yox, qardaş olacağıq...

Toy məclisi bu və bunu kimi sözlərin müşayiəti ilə uzandı, bitdi.

Toy əhli dağılışanda, Pirqulu yarısərxoş qonaqların arasından qıvrılaraq Ənvərə yaxınlaşdı, onun əlini sıxıb bağrına basdı, sonra o üzündən-bu üzündən öpüb buraxdı.

Nəyin baş verdiyini bilməyən Ənvər bunu mehriban həmyerli münasibətinə yozdu, odur ki, Pirqulunun emosional duyğularına cavab olaraq Ənvər də onu qucaqladı, o, sağ yanağından öpəndə, bu, sol yanağından öpdü, o, sol üzündən öpəndə, bu, sağ üzündən öpdü.

Sözsüz ki, Pirqulu Ənvərin cavab öpüşlərini mehriban qudalığın başlanğıcı kimi qəbul etdi.

Sonradan eşitdim, səhər Pirqulugildə təmtəraqlı hazırlıq olub, elçilərin yolunu gözləyiblər... Elçilər gəlməyib.

Həmin günün sonunda Pirqulugil məyus halda yuxuya gediblər.

Səhər açılan kimi ləziz xörəkləri qızdırıb yenə gözlərini yola dikiblər... Bayırdan gələn hər səsə, hər çıqqıltıya diksinərək xanımlar pəncərəyə, Pirqulu qapıya cumub.

Bu minvalla düz yeddi gün, yeddi gecə elçilərin yolunu gözləyiblər, lakin bu intizardan xəbəri olmayan Ənvər o yana belə baxmayıb.

Bir vaxtdan sonra kənddə qulağım tutdu, xısın-xısın danışırdılar ki, Pirqulu Ənvərdən bərk küsüb. O gün toydakı qucaqlaşıb öpüşmənin dadı damağında qalan Ənvər əl uzadıb Pirquluya salam vermək istəyib. Pirqulu kişinin salamını almayıb, üzünə qanlı-qanlı baxıb, gərgin sükutdan sonra ona arxa çevirib gedib. O qədər camaatın içində Ənvərin əli havada qalıb.

Bir az keçmiş dedilər ki, Pirqulu Ənvərin həyətinə ölü qarğa atıb. Görənlər olub: qarğa leşini şəffaf torbada gətirib, saymazyana Ənvərgilin darvazasından o yana qımcırlayıb.

Bir qədər sonra kəndə yayıldı ki, Ənvər böyük oğlunu qonşu kənddə bir qıza nişanlayır. Dedilər, vaxtını da danışıblar, üzümüzə gələn şənbə nişan gedəcək.

Nişana bir gün qalmış xəbər çıxdı ki... Daha doğrusu bu xəbər çıxmadı, kəndin üzərində şimşək kimi çaxdı, an içində bütün kəndi bürüyərək hamını lərzəyə saldı. Dedilər, Pirqulu Ənvəri öldürüb. Ayə necə öldürüb? Niyə öldürüb? Aralarında heç kəsin bilmədiyi ədavət var imiş, həll edə bilməyiblər, əsl düşmənçiliyə çevrilib. Gecə kənddə əl-ayaq yığılandan sonra Pirqulu gedib Ənvəri bayıra çağırıb. Pirqulunun əlində dəri çanta da var imiş. Evində nişan hazırlığı gedən Ənvər qapının ağzına çıxır.

- O nədir, Pirqulu? - deyə onun əlindəki çantaya işarə edir.

- Bunu sənə gətirmişəm, böyük oğlunun nişanında gərəyin olar!... - Pirqulu bunu deyib çantanı ildırım sürəti ilə fırlayıb Ənvərin qulağının dibinə ölümcül bir zərbə endirir. Çul kimi düşən kişinin canı yerindəcə çıxır. Sən demə, zalım oğlu çantanın içinə yekə bir çaylaq daşı qoyubmuş.

"Toyla vay qardaşdır" deyiblər. Kənddəki o toy da, bax beləcə, sonradan baş verən vayın səbəbinə çevrildi.

İmir MƏMMƏDLİ

525-ci qəzet.- 2022.- 6 mart.- S.15.