Hamımız bir ulduzun zərrəsiyik

"Ulduz" jurnalının Dünya azərbaycanlılarının bədii yaradıcılığından ibarət, "Hamımız bir ulduzun zərrəsiyik" devizi altında nəşr olunan fevral sayı - xüsusi buraxılışı "Ulduz" jurnalı ilə "525-ci qəzet"in birgə layihəsidir. Sözügedən buraxılışın redaktoru, yazar Günay Səma Şirvanın bu barədə məqaləsini təqdim edirik.

***

Bu yaxınlarda K.Xabenskidən maraqlı bir fikir duydum: "Həyat, ömür - yoldur. Kimi üçün bu çörək (kökə) dükanına qədər və geri, kimi üçünsə, dünya səyahətidir". Yazacaqlarıma bu fikirlərlə başlayıram, çünki həyatın bizi saldığı uzun yollara düşərkən, kimsə qədərdən qəribliyin, qürbətin ağırlığını daşımağa gücü çatıb-çatmayacağının, "dünya səyahətinin" hesab-kitabını sormayıb.

Dünya adlı Tanrı mülkü evdə bir tavan altında yaşayırıq. Yəqin başınızı qaldırıb göylərə baxdığınız da az olmayıb. Ulduzları da seyr etmisiniz. Deyirlər, göyə baxdığımızda, əslində, keçmişə baxırıq. Nədən ki, Yerə yaxın ən parlaq Sirius ulduzu ondan 8,6 işıq ili uzaqlığındadır. Beləliklə, kəhkəşanı seyrə dalarkən, biz ən azı 8,6 il keçmişə baxırıq.

Hazırda mühacirətdə yaşayan, dünyanın 5 qitəsinə səpələnmiş 10 milyona yaxın azərbaycanlı var ki, onlar üçün Günəş Azərbaycandan doğur, yağış, qar Azərbaycandan yağır. Biz hamımız başımızı qaldırıb ulduzları görürdük. Amma bir gün...

"Ulduz" da bizi gördü. Kimimizdən 12 saat, kimimizdən 5 saat, kimimizdən 3 saat, bəzilərimizdən 1 saatlıq uzaqlıqda yerləşən "Ulduz"un sayğıdəyər baş redaktoru Qulu Ağsəsdən kosmik təklif aldım: xaricdə yaşayıb-yaradan azərbaycanlılardan ibarət bir nömrə hazırlamaq. Məqsədimiz yaşadıqları ölkələrdəki mənəvi dəyərlərin müxtəlifliyinə baxmayaraq, istedad və bacarıqları ilə uğur qazanan soydaşlarımıza dəstək olmaq, onları Azərbaycan oxucusu ilə görüşdürməkdir.

Əvvəlcə, xüsusi buraxılışa köməyini əsirgəməyən, "Ulduz"un işığı olan, iştirakı ilə bu layihəni reallaşdıran bütün müəlliflərə təşəkkürümü bildirirəm.

İş prosesi zamanı müəlliflərə Qulu müəllimlə birlikdə hazırladığımız iki sual yönləndirdik. Bu, onları daha yaxından tanımaq üçün oxucuya da bir açardır sanırıq:

1) Hazırda yaşadığınız ölkəyə nə vaxtdan və necə gəlib çıxmısınız?

2) Qələm adamları ana bətnində də qəribdilər. O mənada, gərək qürbət sizi çox sıxmasın. Ya əksinədi?

Birinci suala ilk müsahibim Məmməd İsmayıl 26 ildi yaşadığı bayrağı uca Türkiyəyə alqış edib, şeirlə cavab verir:

Açdım bütün ümidləri,

İçindən boş vədə çıxdı.

Vətənin bütün yolları

Axırda qürbətə çıxdı.

Almaniyada yaşayan Orxan Aras isə buraya 1982-ci ildə təhsil ardınca gəlmiş, iyirmi ilə yaxın Frankfurtda işləyib yaşamışdır. Doktoranturanı bitirdikdən sonra Kölnə köçmüş və hazırda Kölndə Alman Yazıçılar Birliyinin tərkibində alman dilində kitabların oxusu və tərcüməsi ilə məşğuldur.

Bu sadə sualımız Xaqani Qayıblıya 1989-cu ildən başlayan 32 illik bir ömür vərəqlədir... Estoniyaya, Tartu universitetinə tələbə kimi gəlib, müəllim kimi hələ də ayrılmamasını vurğulayır.

Vahid Qazi: "Getməyimizin ilk onillyi tamam olmaqdadır. Necə getməyə qalandasa, bəzən özünü tale yelinə buraxmağa məcbur olursan. Getməyə çox yer var idi. Tale küləyi İsveçi seçdi".

Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində yaşayan Nazim Muradov Türkiyəyə aspirantura təhsili ardınca gəlir. 1997-2003-cü illərdə doktorluq müdafiə edir və Ege Universitetində çalışır. 2006-cı ildə Kiprdəki Lefke Avropa Universitetinə dəvət alır və işə başlayır. "İzmirdəki ailəmi də bu gözəl adaya gətirdikdən sonra buranı qürbət dünyada özümüzə ikinci vətən seçdik..." - əlavə edir Nazim Hoca. "...İnsanın dünyaya gəldiyi və ilk nəfəsdə havasını udduğu torpaq isə bəlkə ona görə doğmadır ki, məhz o yerin havası ilə ruhlar aləminin havası bir-birinə yaxındır... Mən ilk nəfəsimi 54 il öncə - 15 fevral 1968-də - soyuq bir qış günündə Ordubadda ciyərlərimə çəkmişəm. İnşallah, "...əvəzini vermədən aldığım son nəfəsim"i də vətəndə verərəm..."

Şəxsən mənə görə, sirlərlə, dərin anlamlarla dolu və hələ ki bir qıfılbənd olaraq açmasını gözləyən qədim bir atalar sözümüz deyir ki, "Yük əyməsə, daş qürbətə düşməz!" Yaxşı, bu, hansı yükdü ki, içində daş da daşınırdı? Bəs o daş nə daş(ı) idi?! Dam daşımı, Ocaq daşımı, Elçi daşımı, yoxsa Başdaşımı?!. - Filoloq alimi dinləməyə doymursan, amma digər müəlliflərimi də təqdim etməliyəm.

Afaq Şıxlı isə tale yolunu belə anladır: "Zəlzələ şəhərin və ya ərazinin müqəddəratını necə dəyişərsə, bizim də həyatımızda qəribə dönüşlər oldu. O dəyişikliklərdən biri məni öz isti, sevimli və doğma vətənimdən bu qədər uzağa - soyuq və qarlı Moskva şəhərinə gətirib çıxardı".

Nilufər Şıxlı da 90-cı illərdə valideynləri ilə Moskvaya köçməli olur. Özünü Bakısız, qohumlarsız təsəvvür edə bilməyən, bir ayağı Vətəndə olan şairənin kiçik qızı Alsu belə səmada təyyarə görən kimi: "Ana, bu təyyarə Bakıya uçur?" - deyə soruşur...

1987-ci ildən ömrünü qürbətə bağlayan, Moskvada yaşayıb-yaradan daha bir yerlimiz də Əliş Əvəzdir.

İlqar Kamili Azərbaycanda yaxşı tanıyırlar. 2009-cu ildən yolu Qürbət, məkanı öncə Yaroslavl, sonra Pyatiqorsk olan psixoloq-yazarın "Polad necə bərkidi", onun Vətənin dərdlərinə heç vaxt biganə qalmadığının bariz nümunəsidir.

Baloğlan Cəlili Ufaya bir az iş, bir az eşq gətirmiş. Nə xoşbəxt ki, hələ bu eşqə sığınıb yaşayır.

Samir Sədaqətoğlu 2017-ci ildən İsveçrədə yaşayır. Yazıları ilə Azərbaycanı nüfuzlu Avropa saytlarına daşıyan azsaylı soydaşlarımızdandır.

Əgər Şəhriyar İbrahimov Fransaya arzularının dalınca 2019-cu ildə yollanmışsa, "həyatı sıfırlamağı" Səfər Fuad green-card qalibi olaraq 2018- ci ildən getdiyi Vaşinqtonda, Səfa Rəşid isə hələ 2006-cı ildən İspaniyada qərara almışdır.

İstər xaricilərə, istər soydaşlarımıza Azərbaycan dilini öyrətmək üçün fədakarlıqlar edən Şahnaz Kamal Sankt-Peterburqa ailə vəziyyəti ilə əlaqədar gəlib. Əksəriyyətimiz kimi tezliklə Vətənə dönəcəyini sanıb. "Bu sarıdan biz Dino Busattinin "Tatar çölü"nün qəhrəmanı gənc zabit Covanni Droqoya bənzəyirik. O da xidmətə gəldiyi qalada bir müddət qaldıqdan sonra geri qayıdacağını düşünürdü..." - deyir gənc türkoloq alimimiz.

Elçin Aslangil və Şəlalə Əbil Stokholmda yaşayırlar. Tanışlarmı? Bilmirəm... Bəlkə "Ulduz" vəsilə oldu. Elçin 2016-cı ildən İstanbula yerləşib, 2019-cu ildə iş təklifi aldığı İsveçə yollanıb. İsveç-Azərbaycan Federasiyasının mətbuat katibidir. Şəlalə isə qızı ilə bərabər, 15 ildir, Avropadadır. Hekayələri ilə mediada çıxışlar edir.

2017-ci Belarusa oxumaq üçün gedən və Minskdə ali təhsil alan gənc şair Məhəmməd Azəroğlu geri qayıtmaq üçün günləri sayır.

Daha iki müəllifim Məliha Əzizpur İzmirdə, Güntay Gəncalp isə Finlandiyada yaşayıb-yaradırlar.

Mən, Günay Səma da milli ailə institutunun qanunlarına tabe olaraq 2003-cü ildən Rusiyanın Voronej şəhərində yaşayıram. Görünür, qürbət tale imiş, çətin tale:

Ovuda bilmirəm qəribsəyən səbrimi,

Min ilin qəribiyəm

Yaşım yadıma gəlmir.

Nə qədər qısa verməyə çalışsam da, bir az uzun alınan tanışlıqdan sonra keçək ikinci suala. Düzünü deyim ki, bu suala belə rezonanslı, çoxu üst-üst düşən cavablar gözləmirdim. Onlardan ən maraqlılarını sizinlə bölüşürəm:

Məmməd İsmayıl: Sualınızda bir baxıma cavab da gizlidir:

...Gəlib imza atır hərə bir ilkə

Min bir toy olsa da birdir yasımız.

Anadan vətənə uzanmır, bəlkə

Qürbətə uzanır alın yazımız...

Orhan Aras: Türk şairi Cahit Sıtkı Tarancanın bir şeiri var:

...Ne bir arzum, emelim,

Yaralanmış bir elim.

Ben gurbette değilim,

Qurbet benim içimde.

İllər keçsə də, qürbət hissini beynimdən çıxara bilmədim. Bütün əsərlərimdə bu qürbət hissinin izləri var. Türklərin dillərindəki xalq mahnıları ölümdən daha çox ayrılıq və qürbət üzərindədir.

Xaqani Qayıblı: İkinci sualınız çox qəribə sualdı. Bilmirəm, bunu kim deyib?! Amma bu cümlə, 1995-ci ildə Estoniyada gündəlik 85-90 min tirajla çıxan bir qəzetə verdiyim müsahibəmi yadıma saldı. Orda mən demişdim ki, əslində, bütün insanlar Yer üzündə qəribdirlər. Qərib olmadıqları məkan yalnızca analarının bətnidir. Ana bətnindən dünyaya gəldikləri andan bütün insanlar qəribdirlər. Hətta 15-16 il əvvəl Qulu Ağsəs mənə bir məktub yazmışdı: "Qürbətdəsən, Vətəndən ötrü darıxırsan? Mən də darıxıram, Xaqanı, Azərbaycandan ötrü..." Bir şeirimdə yazmışdım ki:

Dost yox, dik baxam gözünə,

Baxam inanam sözünə.

Tfu qürbətin üzünə

Yaşanası yer deyilmiş.

Vahid Qazi: Adam tək qürbətdə qərib olmur ki... "Qələm adamının qəribliyi". Məncə, bunu, qələmiylə ünsiyyəti tutmayanlar deyər. Söhbət eləməyə biri olmayanda içindəki adamla danışırsan. Mən də "onunla" danışıram və bu söhbətdən yazı alınır. Yazılarım özümlə söhbətlərimdi. Məni sıxılmaqdan, qərib olmaqdan onlar qoruyur.

Nazim Muradov: Bilirsinizmi, vətəndən baxanda qürbətdəkilər daha özgür, azad və orijinal görünürlər. Bu özünəməxsusluq "Mən kimsəsizliyimdən bənzərsiz oldum..." (Q.Ağsəs) gerçəyində gizlidir. Xəyalən hər gün, hər saat bulunduğun vətəndə səni özləyənlər varsa - "hələ yaşamağa dəyər bir az da..." Xəyal demişkən, Təsəvvüfə görə xəyal - varlıqla yoxluq arasında yerləşən bir bərzaxdır, ara bölgədir; nə vardır, nə yoxdur; nə məlumdur, nə də məchul; nə müsbətdir, nə də mənfi və ya həm vardır, həm də yoxdur... Orxan Vəli demiş, "hayal kurmak bedava" olmasaydı, qürbət cəhənnəm olardı..

Afaq Şıxlı: Əksər qələm adamları özlərini vətəndə belə qərib, çoxluqda belə tənha hiss edirlər. Lakin hiss etmək başqa, yaşamaq bambaşqadır. Vətəni uzaqlardan sevmək çox ağrılıdır. Əlimiz çatacaq, ünümüz yetəcək qədər yaxında deyil Vətən... Amma hər zaman vardır: ürəyimizdə, ruhumuzda, yazılarımızda.

İlqar Kamil: Nəinki qələm adamları, insan bu dünyada qəribdi, yolçudu, müsafirdi. İnsanın bitib tükənməyən darıxmağı bu üzdəndi. Amma bizimki Qəriblik içində Qəriblikdi. Elə bil ki, həbsdə olan insanı "karsa" salarlar ha, hansı ki, həbs içində həbsdir. Qəriblik içində olan insanın bir də Qürbətə düşməsi, "karsa" salınmaq kimidir. Mən də bir çox azərbaycanlılar kimi, həmişə "əli çemodanlı" yaşamışam. Bu gün, sabah qayıdacam fikri heç vaxt məni tərk etməyib.

Baloğlan Cəlil: Qələm adamlarının ana bətnində də qərib olduqlarından xəbərim yoxdu. Amma ona oxşar əlamətlərin varlığına şübhə etmirəm. Elə vaxt olub ki, qürbət məni bezdirib, canımı incidib:

Mən qürbətdə nələr çəkdim,

Çəkdiyim hər bir AH bilir.

Nələr çəkmədim qürbətdə,

Bircə onu Allah bilir...

Samir Sədaqətoğlu: Qürbət nisbi bir anlayışdır. İnsan öz evində belə qürbətdə ola bilər. İsveçrə də mənim vətənimdir. Mən bütün dünyanın vətəndaşıyam. Bu baxımdan özümü qərib hiss etmirəm. Amma əlbəttə ki, Azərbaycandakı xatirələrim, dostlarım üçün darıxıram... Azərbaycanda xüsusi ədviyyatlar var ki, onlar burada yoxdur. Aradabir o qoxular üçün qəribsəyirəm.

Nilufər Şıxlı: Qərib olan nisgilsiz olmaz ki! İstər böyük olsun, istər kiçik, qələm əhli olsun, ya başqası. Yadımdadır, bir dəfə Bakıya gəldiyimizdə, Binə hava limanında qardaşım "Havadan vətən ətri gəldi" demişdi. Qəriblikdə yaşayan qələm əhli isə ikiqat nisgillidir.

Şəhriyar İbrahimov: Qəriblik... Əslində, hamı bir az qəribdi yer üzündə. Mənə görə insan xoşbəxt olmadığı hər yerdə qəribdi. İçimdə daim bir vətən yaşayır, vətən göynəyir. Ürəyi vətən üçün döyünən insanların ağrıları mənə fantom ağrılarını xatırladır. Bədənin bir üzvü amputasiya olunduqdan (kəsildikdən) sonra baş verən, şiddətli fantom (yaddaş) ağrıları. Eynən vətən yanğısı kimi...

Şahnaz Kamal: Yox, çətindir qürbətdə. Hər halda, mənə çətindir. Düzdür, sosial şəbəkələrin sayəsində özümü çox da yalqız hiss etmirəm, amma uzaqda yaşamaq çətindir. İçimdə həmişə nisgil, narahatlıq, boz bir hiss olur. O bozluğu bəzən Peterburqun günəşsiz havasının ayağına yazsam da, əslində, nisgil olduğunu bilirəm. Şair demişkən:

Qürbət o qədər acı ki,

nə varsa içimdə

Hamısı mənə yabancı

Hamısı ayrı biçimdə.

Məhəmməd Azəroğlu: Qürbət torpağı adama uzağı 2-3 il xoş gəlir. Sonra darıxırsan öz evin, bağçan, küçən, şəhərin, insanların üçün. Və adam başa düşür ki, doğrudan da gəzməyə qərib ölkə, ölməyə vətən yaxşı... Qürbət sıxır adamı, vətənin yerini heç nə verə bilməz.

Elçin Aslangil: Mən həmişə Bakıda gecələri səhərə qədər gəzər, Ayı seyr edərdim. Mənə elə gələrdi ki, Bakıda Ay buzqırana bənzəyir. İstanbulda Bakı gecələri üçün Stokholmdakından çox darıxırdım. İsveçin mətbəxi kasaddı. Qürbət insanı hər zaman sıxır.

Səfa Rəşid: Qəriblik həyatı həssas insanlar üçün ağrısız olmur. Qürbətin ağrısını hər mənada yaşayan insanlardanam. "Ayrılığı sal yadıma" kitabımdakı şeirlərin əksəriyyəti də qəribliyin yanğısı ilə yarananlardandır.

Mənim cavabımı eşitmək istəsəniz, yağışla öpüşən torpaq qoxusudur mənimçün Vətən. Qürbəti vətənli günlərimə qurduğum yelləncəyə bənzədə bilərəm yalnız. Çünki hər gün onunla bağlı xatirlər yellənir. "Darıxmıram" deyənlərə həsəd aparıram. İmkansa, mənə də öyrədin, alça çiçəyinin ətrini, çay qumsalının istisini, böyürtkən kolunda ətəyinin tiftiyi qalan qızcığazın şən qəhqəhəsinin səsini unutmağı.

"Həpimiz bir Günəşin zərrəsiyiz!.." (A.Şaiq) loqosu ilə hazırladığımız Dünya Azərbaycanlılarının yaradıcılıq nümunələri toplusu olan xüsusi buraxılışımızla həm də "Ulduz"un 55-ə varan yubiley ilinə kiçik töhfəmizi vermək istədik. Gözlərimizin rəngi fərqli olsa da, göz yaşlarımız eyni olduğu kimi, Qürbət yaşantılarımız fərqli olsa da, Vətən sevgimizin eyni olduğundan əmin olun. Varlığı ilə qürur duyduğumuz Azərbaycanımıza ədalət, qalibiyyət və zəfər dolu gözəl günlər arzusu ilə...

Günay SƏMA ŞİRVAN

"Ulduz" jurnalının Rusiya təmsilçisi

525-ci qəzet.- 2022.- 10 mart.- S.14;15.