Naxçıvan şəhərinin
dayanıqlı iqtisadi inkişafı
Naxçıvan Muxtar Respublikasının mütərəqqi iqtisadi inkişaf istiqamətli perspektivləri onun bütün kənd, qəsəbə, rayon və şəhərlərinin müasir inkişaf mənzərəsini yaratmışdır. Abadlaşmanın, müasirləşmənin
və davamlı iqtisadi inkişafın dəyişməz
ünvanına çevrilən muxtar respublikamız əldə
etdiyi uğurlarla yeni keyfiyyət mərhələlərinin
etibarlı əsaslarını
formalaşdırmışdır. Bu isə,
özünü Naxçıvan şəhərinin
timsalında çoxşaxəliliyi ilə göstərməkdədir.
Əvvəlki illər üzrə əldə olunan
iqtisadi potensial üzərində Naxçıvan şəhəri
dayanıqlılıq və müqavimətlik göstəriciləri
ilə seçilməkdədir. İqtisadiyyatın sahə
strukturu üzrə səmərəli əlaqələndirmənin
də ifadəsi olan bu dinamika makroiqtisadi inkişafın
etibarlılıq göstəricisi olmaqla, Naxçıvan
şəhərinin modernləşmənin önündə
getməsinə zəmin yarada bilmişdir. Bu,
həm də sosial dayanıqlılıq və infrastruktur
göstəricilərinin artan dinamikada təşəkkülünü
təmin etməkdədir.
Makroiqtisadi
inkişafın mühüm göstəricisi olaraq bir il əvvələ
görə, daha doğrusu, 2020-ci illə müqayisədə
2021-ci ildə sənaye məhsulu 1,7, əsas
kapitala yönəldilən vəsaitlər 2, kənd təsərrüfatı
məhsulu 3, informasiya və rabitə xidmətləri 13,2, pərakəndə
əmtəə dövriyyəsi 2,1, əhaliyə göstərilən
ödənişli xidmətlər 1,9 faiz çox olmuşdur.
Muxtar respublikanın makroiqtisadi inkişaf göstəricilərinin
artan dinamikada təşəkkülündə iqtisadiyyatın
aparıcı sahələrindən biri olan sənayenin də
mühüm rola malik olduğunu qeyd etmək olar. Belə ki, əsas
makroiqtisadi göstərici olan ÜDM-nin strukturunda sənayenin
ilk yerdə təşəkkül tapması onun şəhər
və rayonlarının da bu sahə üzrə perspektivlərini
artıra bilmişdir. Bunlarla yanaşı,
ölkənin milli iqtisadi quruculuq proseslərinin qətiyyətlə
davam etməsi sənayeləşmə siyasətinin də səmərəliliyini
yüksəltmişdir. Məqsədyönlü
sosial və iqtisadi tənzimləmə mexanizmləri
mühitində əldə olunan nəticələr və sənaye
məhsulu istehsalı üzrə ixtisaslaşan müəssisələrin
davamlı fəaliyyəti Naxçıvan şəhərində
müvafiq sahə üzrə məhsuldarlıq göstəricilərinin
strateji təminatına çevrilmişdir. Bunun da nəticəsində,
2021-ci ildə Naxçıvan şəhərində 783 milyon
473 min 400 manat dəyərində sənaye məhsulu istehsal
olunmuşdur ki, bu da bir il öncəki göstəricidən
1,7 faiz çoxdur. Həyata keçirilən tədbirlərin
əhatəsinə və ardıcıllığına diqqət
etdikdə aydın olur ki, Naxçıvan şəhərində
sənaye məhsulunun artan dinamikada təşəkkülü
davamlı xarakterə malik olmaqla, perspektivlidir və
etibarlıdır. Belə ki, geridə qalan ilin
yekunlarına görə, Naxçıvan şəhərində
dövlət dəstəyi ilə iqtisadi fəaliyyətin fərqli
istiqamətlərində 27 layihə üzrə istehsal və
xidmət obyektləri yaradılmış, 6 layihə üzrə
istehsal və xidmət obyektlərinin yaradılması isə
davam etdirilmişdir ki, bu da özündə daha mühüm
makroiqtisadi nəticələr əks etdirməkdədir.
Davamlı inkişafın hazırkı mərhələsində
Naxçıvan şəhərinin mövcud potensialından
düzgün istifadə olunması nəzərə
alınmaqla, əhalinin sosial rifahının diqqətdə
saxlanılması mümkün olmuş və daha firəvan həyat
şəraitinin yaradılmasına nail olunmuşdur. Burada
mühüm uğurlardan biri də odur ki, həyata
keçirilən tədbirlər əhalinin müxtəlif təbəqələrinin
nəzərə alınması ilə ardıcıl xarakter
daşımaqdadır. Məqsədyönlülüklə
görülən işlər nəticəsində, tələbə
yataqxanasının və 8 yaşayış binasının
yenidən qurulması başa çatdırılmış, həmçinin,
1 yaşayış binasının tikintisi, 7
yaşayış binasının isə yenidən qurulması
uğurla davam etdirilmişdir. Xüsusilə, gənclərə
dövlət qayğısının gerçək ifadəsi
olaraq, Naxçıvan şəhərində "Gənclər
Yaşayış Kompleksi"nin tikintisi
davam etdirilmişdir. Bütün bu tədbirlər
həm də özünün sosial mahiyyətə malik
olması ilə seçilməkdədir. Səmərəli
təsərrüfat və fəaliyyət mühitinin
yaradılması əhalinin rifah göstəricilərinin daha
da yaxşılaşmasına zəmin olmaqdadır. Bu isə, özünü, fərdi
yaşayış evlərinin tikintisi sahəsindəki göstəricilərdə
ifadə etmişdir. Qeyd edək ki, təkcə
2021-ci ildə Naxçıvan şəhərində əhalinin
şəxsi vəsaiti hesabına, ümumilikdə, 266 min 262
kvadratmetr yaşayış sahəsi istifadəyə
verilmişdir.
Həyata keçirilən tədbirlər
Naxçıvan şəhərinin müasir inkişaf mənzərəsinin
yaradılmasında hərəkətverici təsiri ilə
seçilmişdir. Makroiqtisadi inkişaf bu amillərin
davamlılığı və perspektivliliyi mühitində həm
də etibarlı infrastruktur təminatına zəmin yaratmaqda,
vəsait qoyuluşlarının aktuallığını
artırmaqdadır. Geridə qalan ildə
Naxçıvan şəhərində 58 müxtəlif təyinatlı
obyekt tikilmiş, yenidən qurulmuş və ya əsaslı təmir
olunmuşdur. Eyni zamanda, həmin il ərzində
38 müxtəlif təyinatlı obyektin tikintisi, yenidən
qurulması və ya əsaslı təmiri davam
etdirilmişdir.
İqtisadiyyatın əsas və aparıcı sahələrindən
birini də kənd təsərrüfatı təşkil edir. Etibarlı ərzaq
məhsulları ilə təminat, sənayeləşmə
siyasətinin dayaqlarının güclənməsi, istehsal,
emal və istehlak həlqəsinin
davamlılığının təmin olunması həm də
kənd təsərrüfatının inkişafı ilə
bağlıdır. Bütün bu qeyd
olunanlar, Naxçıvan şəhərinin mövcud iqtisadi
inkişaf və sosial dayanıqlılıq göstəriciləri
içərisində yer almaqdadır. Hazırda
Naxçıvan şəhərinin malik olduğu iqtisadi
ehtiyatlardan səmərəli istifadə olunmaqla, kənd təsərrüfatına
aid olan perspektivlər də düzgün dəyərləndirilmiş
və nəticədə, müvafiq sahə üzrə məhsuldarlıq
göstəriciləri əldə olunmaqdadır. Bu isə, artan tələbatlar qarşısında təminatqabiliyyətli
məhsulların istehsalı üçün əlverişli
zəmin yaradılmasına imkan vermişdir. Belə ki, 2021-ci ilin məhsulu üçün
Naxçıvan şəhərində 2248 hektar sahədə
əkin aparılmışdır ki, bu da 2020-ci ilin məhsulu
üçün əkilmiş sahədən 153 hektar
çoxdur.
Statistik rəqəmlərin təhlili göstərir ki,
Naxçıvan şəhərində kənd təsərrütatı
məhsullarının istehsalı sahəsində
taxılçılıq mühüm sahə olaraq diqqətdə
saxlanılmışdır.
Muxtar
respublikanın sosial-iqtisadi inkişafında davamlı
perspektivləri ilə seçilən Naxçıvan şəhərində
taxılçılıq mühüm sahə olaraq diqqətdə
saxlanılmış və 2021-ci ilin məhsulu üçün
985 hektar sahədə taxıl əkilmişdir ki, bunun da 933
hektarı payızlıq, 52 hektarı isə yazlıq
taxıldan ibarət olmuşdur. Bunlarla
yanaşı, taxıl zəmilərinin 659 hektarında
buğda, 326 hektarında isə arpa əkini
aparılmışdır. 2021-ci ildə
taxıl zəmilərindən 2 min 722 ton məhsul
yığılmışdır. Təhlillər
göstərir ki, Naxçıvan şəhərində kənd
təsərrüfat məhsullarının istehsalı sahəsində
dövlətin tənzimləyici mexanizmləri səmərəli
nəticələrini verməkdədir. Bununla
da, strateji kənd təsərrüfatı məhsullarından
olan kartofçuluğun inkişafında perspektivlilik təmin
olunmuşdur. Hələ 2005-ci ildə təsdiq
olunan "Kartofçuluğun inkişafı üzrə
Dövlət proqramı" və digər ardıcıl
hüquqi mexanizmlər bu sahədə zəruri hüquqi baza
olmuşdur. Qeyd edək ki, 2021-ci ildə 35
hektar sahədə kartof əkini aparılmışdır.
Bunlarla yanaşı, 1 yanvar 2022-ci il tarixə
sahələrdən 387 ton kartof
yığılmışdır.
Kənd təsərrüfatının belə dinamik
inkişafa malik olması, müvafiq sahədə keyfiyyətli,
təminatlı və dayanıqlı məhsuldarlıq
göstəricilərinin təşəkkülünə zəmin
yaratmışdır. İstehsal olunan məhsulların
uzunmüddətli saxlanılması və əhalinin təzə
və keyfiyyətli ərzaq məhsulları ilə təmin
olunması məqsədilə Naxçıva şəhərində
1 soyuducu anbarı yaradılmış, 1 istixana təsərrüfatı
isə genişləndirilmişdir.
Dinamik
inkişaf xəttinə malik olan proseslərin
ardıcıllığı və sistemliliyinin ifadəsi
olaraq, 2021-ci ildə 2794 ton dənli və dənli
paxlalılar (qarğıdalısız), 286 ton dən
üçün qarğıdalı, 6 ton dən
üçün günəbaxan, 3621 ton tərəvəz,
2298 ton ərzaq üçün bostan məhsulları, 1084 ton
meyvə, 121 ton üzüm tədarük olunmuşdur. Təhlillər də Naxçıvan şəhərində
kənd təsərrüfatı məhsullarının
etibarlı potensial formalaşdırdığını deməyə
əsas verir. Bütün bunların sosial-iqtisadi və məntiqi
nəticəsi olaraq, 2021-ci ildə 15 milyon 889 min 300
manatlıq kənd təsərrüfatı məhsulu istehsal
olunmuşdur.
Təbii ki, belə bir potensial makroiqtisadi inkişafın
güclü dayaqları olmaqla, əhəmiyyətlidir,
davamlıdır və sosial mahiyyətinə görə
seçilməkdədir. Eyni zamanda, qeyd olunan nəticələr,
Naxçıvan şəhərində əhalinin həyat
şəriaitinin yaxşılaşmasına və
alıcılıq qabiliyyətinin daha da artmasına səbəb
olmuşdur. Bəhs olunan tədbirlərin sistemliliyi və
səmərəli gedişi 2021-ci ildə Naxçıvan
şəhərində 369 yeni iş yerinin
açılması ilə əlamətdar olmuşdur. Məşğulluq göstəricilərinin
davamlı xarakterə malik olması, sosiallaşma proseslərinin
effektivliyini artırmış və əməkhaqqı səviyyəsinin
yüksəldilməsi ilə müşayiət olunmuşdur.
Belə ki, 2021-ci ilin yanvar-noyabr aylarında orta
aylıq əməkhaqqının məbləği 581 manat təşkil
etmiş və bu da, makroiqtisadi əhəmiyyətliliyi ilə
seçilmişdir.
İnkişafın hazırkı şəraitində bazar münasibətlərinə xas olan idarəetmənin təşəkkülü, məhsuldar ideya və təşəbbüslərə əsaslanan istehsal fəaliyyətinin mövcud olması bir tərəfdən etibarlı məşğulluq imkanlarının artırılmasına stimul verirsə, digər tərəfdən də, əhalinin sosial dayanıqlılıq, rifah göstəricilərinin və məmnunluq vəziyyətinin yüksəldilməsinə təminat yaradır. Bu isə, nəticə etibarı ilə, bazar münasibətlərinin də inkişafı zəminində Naxçıvan şəhəri əhalisinin zəruri istehlak malları ilə təminatı sahəsində əlçatanlıq gətirmişdir. Təkcə 2021-ci ildə Naxçıvan şəhərinin istehlak bazarında əhaliyə 867 milyon 319 min manat dəyərində istehlak malları satılmış və ödənişli xidmətlər göstərilmişdir. Reallaşmış istehlak mallarının 97,2 faizi isə pərakəndə ticarət dövriyyəsinin payına düşmüşdür.
Ölkəmizin iqtisadi inkişaf dimamikası regional və milli zəmində sosial siyasətin də mütərəqqi əsaslarla perspektivliliyini artırmaqdadır. Bu isə, təbii olaraq, Naxçıvan şəhərinin də makroiqtisadi göstəricilərində yer almaqdadır. Səmərəli sosial siyasətin mövcudluğunun ifadəsi olaraq, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2021-ci il 7 iyun tarixli sərəncamı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində STEAM Təlim-Tədris Mərkəzi yaradılmış, bu məqsədlə də, Naxçıvan şəhərində mərkəz üçün binanın tikintisi davam etdirilmişdir.
Dayanıqlı makrososial siyasətin səmərəli nəticələrinin real nəticəsi Naxçıvan şəhər əhalisinin artımında da özünü göstərməkdədir. Bunun da nəticəsində, şəhərin demoqrafik vəziyyətinin daha da yaxşılaşmasına nail olunmuşdur. Qeyd etmək olar ki, 1 dekabr 2021-ci il tarixə Naxçıvan şəhər əhalisinin sayı 95 min 586 nəfər olmuşdur.
Beləliklə, Naxçıvan şəhərinin
mövcud sosial-iqtisadi potensialı Muxtar respublikanın milli
iqtisadi quruculuq proseslərindəki roluna böyük töhfə
olmaqdadır. Cari il ərzində də əldə olunacaq nəticələr
iqtisadi şəxaləndirmənin hərəkətverici
qüvvəsinə çevrilməklə, onun daha da səmərəli
təşkilinə yol açmış olacaq. Hazırda
Naxçıvan şəhərinin mövcud dinamik inkişaf
göstəriciləri bu istiqamətdə etibarlı dayaqlara
çevrilməkdədir.
Cavadxan
QASIMOV
Naxçıvan
Dövlət Universitetinin dosenti, iqtisad üzrə fəlsəfə
doktoru
525-ci qəzet.- 2022.- 17 mart.- S.14.