Qızılgülün oktyabr
ətri...
"Nerdə parlarsa haqq, şərəf, vicdan,
Eyilik, doğruluq, gözəllik,
inan,
Orda var sevgi, orda
var iman:
Orda var, şübhəsiz, böyük
Yaradan!"
Hüseyn
Cavid
Təqvimin 10-cu ayı... Günəş yer üzünə bir başqa gülümsəyirdi. Bu ayda qızılgülü
çox sevəcək
dahi dünyaya göz açdı.
Ruhani ailəsində böyüdü.
Atası 5 il
molla məktəbində
oxutdu. Lakin bu uşağın
istəkləri, hədəfləri
tamamilə başqa idi. Nəhayət, arzularına doğru
addımladı-qardaşı onu İstanbula oxumağa göndərdi.
İstedadın qığılcımları məhz o illərdə özünü büruzə
verdi-ilk şeirlərini
tələbəlik illərində
yazdı. Təhsilini başa
vurduqdan sonra Vətəninə qayıdaraq
bir-birindən dəyərli
əsərlər yazdı.
Bu əsərlər tamaşaya qoyuldu. Neçə-neçə könül fəth
edərək sonsuz sevgi qazandı.
İllər keçdi... Qəfil
qopan tufan 1937-ci ildə qızılgülü
soldurdu... Amma əsla kökündən
məhv edə bilmədi. O məhz oktyabr ayında gül açmağının
səbəbini bildiyi üçün kökü
sağlam, möhkəm
idi. 1956-cı ildən
isə artıq heç kim
bu qızılgülün
payızda gül açmağına təəccüblənmirdi.
Bu qızılgülün üzərinə
əbədi olaraq günəş doğdu...
Uzaq düşdün doğma yurddan,
Doğulduğun Naxçıvandan.
Ərtoğruldan, Turanından
Əzab
çəkən Mişkinazdan...
Hüseyn Cavid haqqında nə qədər yazsam da, yenə
bitməz. Biologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, Hüseyn Cavidin böyük qardaşı
Şeyx Məhəmməd
Rasizadənin kiçik
qızı, elmi kəşfi ilə dünya alimləri sırasına öz imzasını atan nənəm Gövhər xanım Rasizadənin mənimlə bölüşdüyü
xatirələri qələmə
aldım bu dəfə...
- Nənə, uşaqlıqdan
bəri, bacım Aytacla, sənə Cavid haqqında çoxlu suallar verirdik. Bu gün
isə silinməz xatirələrinin kiçik
hissəsini də olsa, vərəqə köçürmək istəyirəm.
Səncə, əmi Cavid,
yoxsa şair, dramaturq Cavid?
- Şair, dramaturq
Cavid.
- Hüseyn Cavidin
qardaşının Şeyx
Məhəmmədin qızı
olaraq, uşaqlıq və gənclik həyatınız necə
keçib?
- Mən 1937-ci il
mayın 7-si dünyaya
gəlmişəm. Hüseyn
Cavid isə 1937-ci il iyun ayının 4-də həbs
olunub. Evin kiçik övladı
mən idim. Atam Hüseyn Cavidin böyük qardaşı
idi. Müəllim idi. Cavid sürgün
olunduqdan sonra atam işdən azad olundu. Sonra onu tez-tez
iclaslara çağırıb
"xalq düşməni"nin qardaşı kimi sorğu-suala tuturdular. Atam isə hər
zaman deyirdi, "Cavid nə edibsə,
düz edib".
Təəssüf ki, böhtanlara,
tənələrə dözə
bilməyib 1939-cu ildə
- mən iki yaşımda olarkən dünyasını dəyişdi.
Sanki mənim uşaqlığımı,
Turan və Ərtoğrulun isə gəncliyini Hüseyn Cavid özü ilə birgə uzaq Sibirə apardı...
- Böyüklərdən Cavid haqqında nələr eşitmisiniz?
- Atam Şeyx Məhəmməd Hüseyn
Cavidi Türkiyənin
İstanbul Universitetinə
(1906) oxumağa göndərdi.
O, Cavidin istedadlı olduğunu bilirdi. Ona görə də yüksək səviyyədə
təhsil alması üçün əlindən
gələni edirdi.
Bilirdi ki, Cavid Azərbaycanın
tanınmış şəxsiyyəti
olacaq. Elə də oldu.
Atam da, Cavid də
arzusuna çatdı.
Lakin xain ermənilər vasitəsi
ilə Hüseyn Cavidlə bərabər, Azərbaycanın bir çox ziyalıları -
Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Abbas Mirzə Şərifzadə və başqaları repressiyaya məruz qaldılar.
- Mən uşaqlıqdan bu günə qədər sizin qulağınızda sırğa
görmədim... Niyə?
- "Cavid həmişə
sadəliyi hər şeydən uca tutardı. Bəzək əşyalarına deyil, biliyə, savada üstünlük verərdi. O bu fikrini "Qız məktəbində" şeirində
çox gözəl ifadə etmişdir". Bu sözləri Hüseyn
Cavidin həyat yoldaşı Mişkinaz xanım Cavid haqqında xatirələrini
danışarkən deyərdi.
Mən də o vaxtdan bəzək əşyalarına
maraq göstərmədim.
- Siz uşaq vaxtlarından
şeir yazırdınız.
Ədəbiyyata olan sevgi yolunun biologiyadan keçməsinə səbəb
nə oldu?
- Aysel, ümumiyyətlə,
bizim nəsildə ədəbiyyata böyük
maraq olub. Atam da şeirlər yazırdı. Lakin məndə
ədəbiyyatla bərabər,
biologiyaya da maraq yarandı və bu sahədə
fəaliyyətimi davam
etdirdim.
- Hüseyn Cavid ailəsinə, doğmalarına
ən çox nəyi məsləhət
görürdü?
- Hüseyn Cavid ən əsas qız uşaqlarının
təhsil almasına xüsusi diqqət edirdi. Deyirdi ki, zəif geyinə bilərsiz, amma qidanıza fikir verin, sağlam
qidalanın. Bir də həyatda hər kəsə inanmamağı məsləhət
görürdü...
- Şeyx Məhəmməd
və Hüseyn Caviddən özündə
daşıdığın hansı genetik xüsusiyyətləri hiss edirsən?
- "Əsiri olduğum
bir şey varsa, o da yalnız
həqiqət və məhəbbətdir", - deyirdi
böyük şair. Mən də
həyatım boyu bunu özümdə ehtiva etmişəm. Çünki həqiqəti deməyi,
düzgünlüyü, Allaha
sevgini onlardan öyrənmişəm. Atam
da, əmim də ölümə getdiklərini bilsələr
də, hər zaman haqqı, ədaləti uca tutdular...
Ölüm var ki, həyat qədər dəyərli,
Həyat
var ki, ölümdən
də zəhərli...
Yaşamaq da xoşdur, ölmək də xoşdur,
Qayəsiz həyatda ölüm
də boşdur...
- Qızı Turan
xanım haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Hüseyn Cavidin, Mişkinaz xanımın, Ərtoğrulun, Turanın
çox keşməkeşli
taleləri olub. 1976-cı ildə Mişkinaz xanım rəhmətə gedəndən
sonra mən altı ay müddətində
hər gün işdən evə qayıdıb Turan xanıma baş çəkirdim. Demək olar
ki, hər dəfə də mənə nə yaxşı ki, gəldiyimi söyləyərdi.
Ondan sonra isə hər həftənin şənbə günü
mən Turan xanımla görüşürdüm.
Qızı Turan xanım
Cavidin əsərlərini
toplamağa bütün
ömrünü həsr
etdi. Mənə demişdi ki,
bu arzusunun yerinə yetməsi üçün Naxçıvandakı
Əshabi-Kəhf ziyarətində
çoxlu dua edib. Şükür ki, Allah da onu arzusuna çatdırdı.
Hüseyn
Cavidin nəşinin Bakıya gətirilməsində,
Naxçıvanda və
Bakıda ev
muzeylərinin açılmasında,
Bakıda möhtəşəm
abidəsinin qoyulmasında
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin rolu müstəsna və danılmazdır. Ümumiyyətlə, nəşin uzaq
Sibirdən Bakıya gətirilməsi nəinki
Azərbaycanda, hətta
bütün keçmiş
ittifaq səviyyəsində
analoqu olmayan bir hadisə idi. Bu, Heydər
Əliyevin güclü
nüfuzu, qətiyyəti,
iradəsi sayəsində
mümkün olmuşdu.
Heydər Əliyevin göstərişi
ilə Hüseyn Cavidə Naxçıvanda
möhtəşəm məqbərə
tikilmişdi. Bu məqbərənin açılışında
Ümummilli liderimiz şəxsən iştirak
və çıxış
etmişdi. Bundan başqa
Heydər Əliyev Turan xanımın xahişi ilə Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı Mişkinaz Cavidin və oğlu Ərtoğrul Cavidin də nəşinin məqbərəyə köçürülməsinə
kömək etmişdi.
Hazırda Prezidentimiz İlham
Əliyev Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin gördüyü
işləri uğurla
davam etdirir. Cənab Prezidentin sərəncamları
ilə Hüseyn Cavidin yubileyləri qeyd olunur.
Allah şəhidlərimizə rəhmət eləsin. Mən inanıram
ki, onların övladları Azərbaycanın
fəxri olacaqlar.
Çünki onlar atalarının
yoxluğunun yaratdığı
mənəvi çətinliklərlə
bərabər qürurla,
fəxrlə böyüyürlər.
Nənəm mənə acılı-şirinli
çox xatirələr
danışdı. Təəssüf ki, hamısını yaza bilmədim. Amma yaddaşıma yazdım.
Bəzi xatirələri
isə gözyaşı
olmadan dinləmək qeyri-mümkündür...
Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyində - VIII sinifdə
oxuyanda mən bu şeiri yazmışdım.
ULU
CAVİD
Onun duyğuları, hissləri
başqa
Onun şeirləri bir başqa dünya
Onun əsərini kimsə oxusa,
Baxışı dəyişər bütün
həyata.
O, elə şəxsiyyət,
elə dahiydi,
Yaşadı, yaratdı çətin zamanda.
Qıydılar şairə xain
düşmənlər,
Puç oldu arzular, puç
oldu həyat.
Sadəliyi, biliyi hər zaman üstün tutdun.
Azərbaycan şairi, Azərbaycanın
fəxri.
Maraqlı şeirlər, mənalı
əsərlərlə
Fəth elədi qəlbləri, fəth elədi dünyanı.
Bu il Cavidin
anadan olmasının
140 illiyidir. Cavidin 145,
150 və sair yubileyləri olacaq. Ona görə ki, Hüseyn Cavid öz adı kimi ədəbiyyatımızda,
tariximizdə əbədi
qalacaq. İblisə isə Allah qiyamətə
qədər möhlət
vermişdi. İblisin arxasınca
gedən insanlar hər addımına görə Allah qarşısında
cavab verəcəklər.
Doğma Cavidim, sənin sevdiyin qızılgülün üzərinə 1956-cı ildən əbədi olaraq günəş doğdu... Qürur duyuram, sizin qanınızı daşıdığım üçün...
Aysel MÜBARİZQIZI (BABAYEVA)
Hüseyn Cavidin
böyük qardaşı Şeyx
Məhəmməd Rasizadənin nəticəsi,BDU Jurnalistika fakultəsinin II kurs tələbəsi
525-ci qəzet.- 2022.- 25 oktyabr.- S.15.