Rənglər və səslər dünyasında

FIRÇA VƏ MİZRAB

Rəssam, əməkdar incəsənət xadimi Hafiz Məmmədovun rəssam qızı Lətafət xanım Məmmədova ilə mənim tanışlığımın maraqlı br tarixçəsi var.

Tarzən Hacı Məmmədov haqqında paylaşmalarımın birinə onun internetdən götürdüyüm bir şəklini əlavə etmişdim. Şəkildə tarı sinəsinə sıxıb hansısa melodiyanı ifa edən ustad çıxışının elə bir kuliminasiya məqamında təsvir olunmuşdu ki, sanki baxdığım şəkil yox, canlı ifanın dayandırılmış, dondurulmuş hansısa bir məqamının əksi idi. Bəlkə elə buna görə fikirləşdim ki, bu şəkil kim tərəfindənsə çəkilmiş fotonun surətidir. Lakin bir neçə gündən sonra bir xanım mənə mesaj yazıb bildirəndə ki, paylaşdığım bu şəkil onun atası, tanınmış rəssam Hafiz Məmmədovun illər öncə çəkdiyi portretin reproduksiyasıdır, düzü, müəllifin qeyri-adi həssaslığına, ən vacib məqamı kətan üzərində əbədiləşdirməklə böyük bir hekayə yaratmaq bacarığına heyran oldum.

Lətafət xanım sonra Dövlət İncəsənət Muzeyində saxlanılan portretin yaranma tarixindən, atasının tar ifaçılığı sənətinə marağından, Hacı Məmmədovla dostluğundan danışdı və mən də dəqiq faktlara əsaslanan bu məlumatları yazıma əlavə etdim.

Bu günlərdə isə Lətafət xanım məni yeni sürprizlə sevindirdi - atasının arxivindən tapdığı bir neçə köhnə fotonun və musiqi mövzusunda işlədiyi bir neçə tablonun surətini elektron ünvanıma göndərdi və bəri başdan deyim ki, gələcək axtarışlara stimul verən bu qiymətli materiallara görə Lətafət xanıma minnətdaram.

Fotolardan üçü ötən əsrin 30-cu illərində çəkilib, Lenin və Stalin adına Mədəniyyət saraylarında fəaliyyət göstərən tar dərnəkləri üzvlərinin kollektiv şəkildə çəkdirdikləri ənənəvi fotolardır. Hafiz Məmmədovun 1922, Hacı Məmmədovun isə 1920-ci ildə anadan olduğunu nəzərə alsaq, onların hər ikisinin, eləcə də gələcəyin bir çox məşhur tarzənlərinin təxminən 80-85 il əvvəl kameraya - yəni bizə baxan bu şəxslər arasında olduğunu güman etməyə xeyli əsasımız var. Amma buna tam əminliklə inanmaq üçün həmin şəxsləri uşaqlıq simalarından tanıya bilən adamların - onların yaxınlarının, doğmalarının köməyi lazımdır.

Fotolardan biri ötürdüyü informasiyanın qəfilliyi baxımından diqqəti cəlb edir - gənc Yavər Kələntərli əlində qaval ayaq üstə dayanıb oxuyur, onu tarda müşayiət edən isə gənc Hafiz Məmmədovdur. Bu foto rəssamın tarda peşəkar səviyyədə ifa etmək bacarığını əyani şəkildə nümayiş etdirir. O ki qaldı fotonun hansı şəraitdə, nə vaxt çəkilməsinə, təəssüf ki, bu barədə hələ ki, konkret heç nə deyə bilmirəm.

P.S. Əlavə edim ki, bu ilin payızında rəssam Hafiz Məmmədovun 100 illik yubileyinin keçirilməsi planlaşdırılır.

RUHUN ŞAD OLSUN, USTAD!

Hər şey Göyçayda tarzən Rövşən Zamanovgildə 6 saat yarım davam edən görüşümüzdən başladı...

...Muğam ifaçılarımız haqqında fikirlərimizi bölüşür, onların yaratdığı inciləri dinləyib müzakirə edirdik. Xanəndə Ramiz Hacıyevin oxuduğu "Mirzə Hüseyn segahı"nın audioyazısını dinləyəndən sonra hər ikimiz bu qənaətə gəldik ki, onun Xan Şuşinski və Yaqub Məmmədovun ifaları ilə rəqabətə dözümlü bir "Mirzə Hüseyn segahı" yaratması istedadına və ustalığına ən parlaq sübutdur.

Elə bu vaxt Rövşən müəllimin böyük oğlu Elşən içəri girib sözün kimdən getdiyini bilən kimi dedi ki, söhbətiniz çox yerinə düşüb - bu gün R.Hacıyevin anım günüdür. Feysbukda bu barədə paylaşımlar var. Mən dərhal 3 il əvvəl Ramiz müəllimin xatirəsinə həsr etdiyim "Dərd əlindən bəmə qaçdım..." oçerkimi kiçik bir giriş mətni ilə təkrar paylaşdım, ardınca Rövşən müəllimə dedim ki, Ramiz müəllimin evində xeyli audio və videokasset var və çox güman, onların arasında musiqi ictimaiyyətinə bəlli olmayan ifalar da yox deyil. Bu lent yazılarının formatını dəyişib sosial şəbəkələrdə paylaşsaq, xanəndənin ruhunu sevindirmiş olarıq.

Rövşən müəllim dərhal ümumi dostumuz, ustad tarzən və təcrübəli pedaqoq Vamiq Məmmədəliyevin oğlu, gənc olsa da, televiziya sənəti üzrə təcrübəli mütəxəssis İqbal Məmmədəliyevə telefon açdı ki, bəs hal-qəziyyə belə-belə, gərək kömək əlini uzadasan. Təfərrüatlara varmadan deyim ki, İqbal müəllim bu xahişə mənəvi irsimizə xüsusi həssaslıqla yanaşan əsl bir ziyalı kimi reaksiya verdi və bir neçə gün sonra mənim Ramiz müəllimin vəfalı həyat yoldaşı Almaz xanımdan götürdüyüm həmin kassetlərdəki lent yazıları məhz onun sayəsində müvafiq formatlarda disklərə köçürüldü. Bu təmənnasız köməyə görə İqbal müəllimə bir daha təşəkkür edirəm.

Ramiz müəllimin arxivindəki audio və videoyazıları araşdıranda onun 1994 və 1999-cu illərdə İrana səfərinin ayrı-ayrı məqamlarına işıq salan videomateriallar diqqətimi çəkdi. Lakin bir videofraqment öz qəfilliyi və orijinallığı ilə sözün yaxşı mənasında məni heyrətləndirdi - Ramiz müəllim 1994-cü ildə Cənubi Azərbaycanda, çox güman ki, toy məclisində tarda "Şur" muğamını ifa edir, ardınca isə yeri gələndə tarın çanağını yuxarı - başı səviyyəsinə qaldırıb bir növ onunla dialoqa girərək öz müşayiəti ilə "Zabul" oxuyur. Onun gözəl tar çalmağı bir yana, öz ifasını özü müşayiət etməsi, düşünürəm ki, muğam ifaçılığımız tarixində unikal bir hadisədir.

Əlqərəz, yüz dəfə eşitməkdənsə, bir dəfə görmək yaxşıdır - mən həmin videonu yutub kanalında yerləşdirmişəm. Maraqlananlar baxa və 28 il əvvələ qayıdıb Ramiz müəllimi dinləyə bilərlər.

Ruhun şad olsun, ustad!

AY İŞIĞI VƏ "SARI GƏLİN"

...Axşamdan xeyli keçmiş bir nəfər qəsdənmi, ya bilmədənmi xətrimə dəydi, qəlbimi qırdı və nəyə görəsə toxtamaq üçün qəfildən "Sarı gəlin" mahnısını dinləmək istədim. Əvvəlcə Akif İslamzadənin, sonra da Qədir Rüstəmovun ifasında xalqımızın yaratdığı bu möhtəşım sənət incisinin gözəlliyinə daldım və bilmirəm tək olduğumdanmı, ətrafdakı sakitlikdənmi, ya nə isə ayrı bir səbəbdən mahnının melodiyaları ruhuma hakim kəsilib sözün yaxşı mənasında onu didməyə, söküb yeni düzəndə qurmağa başladı.

Bir müddət həyətdə bu melodiyaları zümzümə edə-edə gəzdim, ürəyimdə mahnının özünü, Allah bilir, neçə dəfə oxudum və bir də gördüm ki, gecə yarıdan keçib...

...Yarım saat, ya 40 dəqiqə mürgüləmişdim ki, qəfildən diksinib yerimdən dik atıldım və başa düşdüm ki, "Sarı gəlin"in içimdə yaratdığı fırtınadan, təlatümdən xilas olmağın bircə yolu var - bu melodiyaları ürəyimdən barmaqlarıma "köçürüb" oradan da çölə - azadlığa buraxmalıyam...

Həyətə düşüb köhnə taxta-tuxtalardan, mebel qalıqlarından "ştativ" düzətdim, smartfonu ona quraşdırıb taymeri qurdum. Sonra udu götürüb öz yerimə keçdim və vədə yetişəndə ilk mizrabı vurmağa hazırlaşırdım ki işıqlar söndü!!!

Amma gecə Ay işığında udda "Sarı gəlin"i ifa eləməyin də öz ləzzəti var. Təbii ki, mən də bu fürsəti əldən vermədim və "Sarı gəlin"ə həsr olunmuş videoçarxın həm müəllifi, həm də oradakı ifaçının silueti olmaq şərəfinə qovuşdum.

Bir də fikirləşirəm ki, bu mahnını elə qaranlıqda ifa eləmək daha düzgün yoldur. Çünki "Sarı gəlin" dünyaya məhz zülmətlərin bağrını dəlmək, zülmətləri yarmaq üçün gəlib.

"Sarı gəlin" bizim umacaqlarımızın, təmənnamızın, ehtiyaclarımızın fövqündədir - deməli, ilahidir, əbədidir. Elə isə onun öz əbədi, tükənməz işığı olan yerdə əlavə işığa nə ehtiyac?!

Sonda dünən axşam xətrimə dəyib qəlbimi qıran həmin şəxsə dərin təşəkkürlərimi çatdırır, bu mahnıya yeni həyat verən Qədir Rüstəmova Allahdan rəhmət, Akif İslamzadəyə isə cansağlığı diləyirəm! Bu mahnını heç vaxt heç kim onların oxuduqları ucalıqda oxuya bilməyəcək.

Çünki zirvə 1 dəfə fəth olunur!!!

O zirvəyə isə bu 2 sənətkar bir yerdə qalxdı və " Sarı gəlin"ə heç vaxt yorulmayacaq qoşa qanad bəxş etdi.

İRANDA "RAST" MUĞAMI

Bu yaxınlarda xanəndə Ramiz Hacıyevin şəxsi arxivindən götürdüyüm videokassetlərdə onun 1994 və 1999-cu illərdə İrana səfərləri, oradakı çıxışlarına aid zəngin materiallarla ətraflı tanış oldum. Tehran radiosunun xanəndənin həyat və yaradıcılığına həsr etdiyi ikihissəli radiooçerki çıxmaq şərti ilə Ramiz müəllimin Cənubi Azərbaycanın bir neçə şəhərində müxtəlif şənliklərdə, məclislərdə, tədbirlərdə etdiyi çıxışlar eksklüziv şəkildə həvəskar operatorlar tərəfindən lentə alınıb və onlar üzərində heç bir montaj, cilalama işləri aparılmadığından elə çəkildiyi formatda da uzun illər xanəndənin şəxsi arxivində "mürgü döyüb". Tarzən Rövşən Zamanovun, tarzən Vamiq Məmmədəliyevin oğlu, televiziya mütəxəssisi İqbal Məmmədəliyevin və mənim birgə səylərimizlə daha etibarlı formata salınan həmin materiallardan birini artıq sizə təqdim etmişəm. Bu gün isə Ramiz müəllimin İran səfərinin daha bir epizodunu - onun ifasında "Rast" muğamını mühakimənizə verirəm.

Xanəndənin çıxış etdiyi məclisin hansı şəhərdə, nə münasibətlə təşkil olunduğu barədə konkret heç nə deyə bilməyəcəyəm. Lakin bir sıra cəhətlərinə görə bu qeyri-adi çıxış barədə bəzi fikirlərimi bölüşmək istəyirəm.

1. Adi gözlə də görmək olur ki, Ramiz müəllimi müşayiət edən çalğıçılar peşəkarlıq və təcrübə baxımından xanəndədən geri qalırlar. Xüsusilə tar çalan şəxsin passivliyi muğamın üçlük formatında ifası zamanı zəruri olan "vokalçı - sazəndələr" dialoqunun sözün tam mənasında baş tutmasına mane olub. Üstəlik, kamançanı əvəz edən qarmonun belə məqamlar üçün tipik olmayan canfəşanlığı tarın səsini demək olar ki, batıraraq onu oyundan kənar vəziyyətdə qoyub.

2. Videogörüntülərin mühüm cəhətlərindən biri Ramiz müəllimin əsl xanəndələrə xas olan qaval çalmaq bacarığının əyani nümayişidir. Bu, ifanın bədii-estetik dəyərini xeyli artırıb.

3. Çox güman ki, çəkiliş həvəskar tərəfindən aparılıb. Ona görə də videomaterialda kifayət qədər artıq, yersiz detallar, nüanslar yer alıb.

Əlbəttə, bu "Rast"ı müasir texnologiya ilə təchiz olunmuş studiyada lentə alınan "Rast"la müqayisə etmək olmaz. Lakin Ramiz müəllimin belə məhdud imkanlar çərçivəsində də "Rast"ın fəlsəfəsini, məzmununu ortaya qoya bilməsi təqdirəlayiqdir.

Ruhu şad olsun.

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2022.- 2 sentyabr.- S.8.