Yaddaşı yaşatmaq
missiyası
Milli-tarixi və ədəbi
yaddaşı yaşadan bir məcmuənin yubileyi haqqında
Məmləkətin fərqli nəşrlərindən sayılan "Yada düşdü" jurnalının 10 yaşı tamam oldu. Və bu on illik özünəməxsus
yubiley həm media cameəsində, həm də daha çox
ədəbiyyat adamları
arasında əməlli-başlı
mədəniyyət hadisəsinə
çevrildi. İndiki şəraitdə qəzet-jurnal buraxmağın
çeşidli çətinliklərini
nəzərə alsaq,
"Yada düşdü"nün
bu yubileyinin əlbəttə, xüsusi
mənası vardır.
Jurnalın çevrəsində olan dəyərli söz adamları yubiley münasibətilə
düzənlənən toplantılarda
həmin mənanı
gözəl bir şəkildə dilə gətirdilər. Jurnalın şəninə
söylənən təriflər,
nəşrin qeyri-adi missiyası, onun milli-tarixi yaddaşımıza,
ədəbi düşüncəmizə
verdiyi töhfələr
barədə deyilənlər
adi təriflər deyil, göz qabağında olan gerçəklərdir. "Yada düşdü"nü
övladı kimi sevə-sevə yaşadan,
nömrədən-nömrəyə cilalayaraq irəli aparan, onu hər
addımda peyda olan çətinliklərin
məngənəsindən çıxarıb
bu günümüzə
yetişdirən bizim gözəl şairəmiz
Nəzakət Məmmədlinin
fədakarlığı haqqında
deyilənlər və
yazılanlar da danılmaz həqiqətdir.
"Yada düşdü"nün
yubileyi bizi bir çox mətləblərdən ağah
edir. Təbii ki, ilk növbədə şüurumuzun
alt qatında kök salmış və həm də zaman-zaman "dərgi",
"məcmuə" anlayışları
ilə də assosiasiya olunan jurnal kultunu təzələyir. İstər-istəməz
yaddaşımızda millətə
xidmət nümunəsi
kimi qalmış
"Füyuzat", "Molla
Nəsrəddin", "Şəlalə",
"İşıq", "Məktəb" jurnallarını
xatırlayırıq, mətbuat
tariximizdəki başqa
maarifçi məcmuələri
göz önünə
gətiririk. Haqqında danışdığımız
"Yada düşdü"
də niyyətinə,
mövzusuna, havasına,
ruhuna görə bir növ həmin
jurnallar sırasında
dayana biləcək cazibədar nəşrlərdəndir.
Bu jurnal bizim unudulmaz yazıçımız,
dramaturq və publisistimiz, uzun illər AzTV-də bir yerdə çalışdığımız mərhum Nahid Hacızadənin tövsiyəsi
və Nəzakət xanımın təsisçiliyi
ilə nəşrə
başlayıb. İlk saylarında çap
olunan xatirələr dərhal maraq doğurub və ictimai-ədəbi mühitimizə
yeni bir ab-hava gətirib. Xüsusən ötən əsrin
ikinci yarısında yaşamış ədiblərimizin
xatirələri və
onların ədəbi
düşüncələri oxucu auditoriyası üçün tamamilə
yeni maraq dalğası yaratmağa başlayıb. 2016-cı ilə qədər jurnalın baş redaktoru Nahid Hacızadə olub və onun vəfatından
sonra Nəzakət xanım bu vəzifənin
də ağırlığını
öz üzərinə
götürüb. O, jurnalın
yaradıcı gücünü
və cazibəsini artırmaq üçün
bu illərdə çox zəhmətə
qatlaşmalı olub. Əslində yazı kəşf olunandan bu yana onun əsas məqsədi biliyi, məlumatı yaddaşda saxlayıb yaşatmaq və gələcəyə ötürmək
olub. Qayaüstü rəsmlərdən, mixi yazılardan tutmuş, ta kompüter fayllarına kimi hər şey
informasiyanı qoruyub saxlmaq və gələcək nəsillərə
ötürmək üçündür.
Çap
sənəti tarixində
bu missiya üçün ən
ideal nəşr formatı
jurnal olub. Fransızlar jurnal formatını Qutenberqin mətbəə üsulunu
kəşf etməsindən
təxminən 200 il sonra, ilk qəzetlərin çapından
isə yarım əsr sonra dövriyyəyə buraxıblar.
O vaxt Paris Akademiyası
belə hesab edirdi ki, gündəlik
qəzetlərdə yazılanlar
ötüb keçicidir,
ona görə də elə bir yazılı nəşr forması tapılmalıdır ki, gərəkli məlumatlar
onda toplanıb qalsın, istəyəndə
həmin yazını
götürüb yenidən
oxumaq mümkün olsun. XVII əsrin
30-cu illərində Fransada
və Almaniyada meydana çıxan ilk elmi və ədəbi-bədii
jurnallar məhz bu missiyanı yerinə yetirirdi. Yüz illər keçsə də, qərinələr
dəyişsə də,
dünyadakı bütün
mütərəqqi jurnallar
yenə də məlumatı mühafizə
edib sabaha çatdırmaq kimi işıqlı bir niyyətə xidmət edir. "Yada düşdü"nün də
əsas missiyası budur: xalqın ümumi dəyəri olan milli yaddaşı
qoruyub saxlamaq və onu anlaşıqlı
bir tərzlə hamının sərvətinə
çevirmək! Yəni jurnal
bu etibarlı bünövrə üzərində
dayanır.
Jurnalın çoxsaylı buraxılışlarını
vərəqlədikcə onun
söykəndiyi bu bünövrəni, elmi dildə desək, fəsləfi-estetik konsepsiyasını
dərhal duyursan: bu təlatümlü zamanda sabaha üz tutmuş millət mütləq keçmişinə arxalanmalı,
əcdadların yaratdığı
bünövrə üzərində
möhkəm dayanmağı
bacarmalıdır. Yəni keçmiş
təkcə yaşanmış
tarix, "bizə qalan xatirələr olacaqdır" üslubunda
nostalji deyildir, həm də gələcəyin fundamenti,
onun əsaslandığı
mənəvi-ideoloji, siyasi-mədəni
və estetik əsasdır. Gələcəyin kodları həm də keçmişdədir
və bu yaddaş kodlarını bilmədən irəli getmək mümkünsüzdür.
Bizim
"Yada düşdü"nün
ən böyük xidmətlərindən biri
budur.
Adi insanın
da, toplumun və millətin də özünüifadə
və özünütəsdiq
mənasında ən
mühüm mədəni-intellektual
göstəricilərindən biri yaddaşdır. Yaddaş olmadan
heç bir mahiyyət üzə çıxmaz. Çünki akkumlyativ və mükəmməl fenomen olan yaddaş çoxmiqyaslı və çoxşaxəlidir. Burada adi
xatirədən tutmuş
geniş elmi-tarixi ümumiləşdirmələrə qədər ən fərqli yanaşmalar özünü göstərir.
"Yada düşdü"
bütün bu miqyası və elementləri əhatə etməyə, tarixin olub keçənlərini
ədəbi-ictimai rakursdan
işıqlandırmağa çalışır. Jurnalın qısa
müddətdə populyarlaşmasının
bir səbəbi də budur.
Xalqın yanında olmaq, onun ruhunu duyub
ifadə etmək, ictimai-siyasi və elmi-bədii düşüncəsini
yazıya köçürmək,
min illərdən bəri
formalaşmış milli-tarixi
və ədəbi yaddaşını qələmə
alıb gələcəyə
daşımaq həmin
xalqa xidmət etmək, onun varlığı ilə nəfəs almaq deməkdir. Xalqın dilini, mədəniyyətini,
düşüncə enerjisini
yaşatmaq deməkdir,
çünki xalq əsas istinad nöqtəsidir, gücdür,
mənəvi-ruhi enerjinin
mənbəyidir. Türkçülük
idologiyasının əsasını
qoymuş Əli bəy Hüseynzadənin dahiyanə kəlamını
xatırlayaq: "Top yerə
nə qədər bərk dəyərsə,
bir o qədər yüksəyə qalxar".
Yəni
biz yüksəklərə qalxmaq üçün mütləq daha dərinlərə baş
vurmalıyıq. Xalq düşüncəsinin
dərinliklərinə baş
vurmadan irəli getmək mümkünsüzdür.
Həmin
dərinliklər isə
xalqın yaddaşındadır.
"Yada düşdü"
jurnalı 10 ildir ki, bizi həmin
yaddaşın çığırları
ilə işığa
doğru aparır.
"Yada düşdü"
jurnalının uğuru
təkcə rəngarəng
yazıların məzmununda
deyil, həm də ciddi maraq
doğuran müəlliflərindədir. Jurnalın səhifələrində
hər mövzuda yazılar sayrışır,
milli, fəlsəfi, estetik materiallar nəzərə çarpır,
xalqımızın tarixi
yaddaşı, Ana dilimiz,
mədəniyyətimiz, ədəbiyyat
və incəsənət
tariximizə aid mövzular
aparıcı xətt
kimi görünür.
Yaxşı cəhətdir
ki, jurnalda Cənubi və Şimali Azərbaycan birliyi ideyası var, yazılarda bütün türk dünyasının birləşməsi
- xəyali də olsa bir turançılıq
ideyası var. Bu yazıların
hamısı biz kimik,
kim olmuşuq, hardan gəlib, hansı gələcəyə
gedirik kimi milli-fəlsəfi suallara mükəmməl cavab verir. Yazanlar da Nahid Hacızadədən
tutmuş, Nəzakət
Məmmədlinin özü,
Nəriman Həsənzadə,
Fikrət Qoca, Ramiz Rövşən, Seyran Səxavət, Vaqif Yusifli, Maarifə Hacıyeva, Barat
Vüsal, Şəmistan
Nəzirli, Əsəd
Cahangir kimi parlaq imzalardır.
Bütün bu dediklərimiz
sübut edir ki, mövcud olduğu bu 10 il ərzində "Yada düşdü" jurnalı bir milli düşüncə
antologiyası kimi cəmiyyətimizdə hamının
ruhunu və zövqünü oxşayacaq
nəşrə çevrilib.
Biz
mətbuat tariximizdə öz yeri olan bu
dəyərli söz və
düşüncə abidəsini yaradıb yaşadanları
yubileyləri münasibətilə təbrik edir,
milli-tarixi yaddaşı yaşatmaq
missiyasında uğurlar diləyir və
işıqlı yollarını daha böyük inamla davam etdirmələrini arzulayırıq.
Qulu
MƏHƏRRƏMLİ
Professor
525-ci qəzet.- 2022.- 8 yanvar.- S.15.