Ramiz Abutalıbovun xatirəsinə
Bilməzdim ki, Yeni ildə
ilk yazım - kədərli
mövzuya həsr olunacaq. Moskvadan acı xəbər gəldi: Ramiz Abutalıbov dünyasını dəyişib.
Dəyərli bir insanı, əsl ziyalını, millət fədaisini itirdik. Onsuz da az qalmış
dostlarımdan birini də itirdim. Diplomat və jurnalist,
maraqlı kitablar müəllifi, Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin
üzvü Ramizi
"özü-özünü yaratmış insan" adlandırmaq olar. Stalin dövrünün amansız repressiyaları onun ailəsindən də yan keçməyib
və belə tərcümeyi-halı olan
insanı çətin
ki, diplomatik işə yaxın buraxardılar. Ramiz isə
lap gənc yaşlarından
diplomat olmağı arzulayırdı.
Amma bu arzusuna çox
uzaq yollardan keçərək çatmağa
çalışdı. Azərbaycan Dövlət Universitetinin Geoloji fakültəsini bitirdi. Tunnel idarəsində,
Elm və texnika komitəsində işlədi
və bir an da olsun
ömrünün əsas
qayəsini - diplomat olmaq
istəyini unutmadı.
Nəhayət, məqsədinə
çata bildi, Poststalin dövründə
SSRİ XİN-in Ümumittifaq xarici ticarət Akademiyasının məzunu
oldu, bu ali məktəbi
1971-ci ildə bitirdi. Bununla yetinən insanlardan deyildi Ramiz. Sənədlərini UNESCO katibliyində işə girmək üçün elan olunmuş konkursa təqdim etdi. Heç bir kənar dəstəyi olmadan çox sayda namizədlər arasında
qalib çıxdı.
Bu təşkilatda səkkiz
il işləyəndən
sonra yenə də kənar yardımsız - UNESCO-nun şöbə
müdiri vəzifəsinə
yüksəldi. Ramiz Abutalıbov
bu beynəlxalq təşkilatda belə yüksək məqama yüksələn ilk azərbaycanlıdır.
Belə görünə bilərdi
ki, qarşısına
qoyduğu məqsədə
çatıb dünyanın
ən gözəl şəhərlərindən birində,
nüfuzlu beynəlxalq
təşkilatda hörmət
qazanmış diplomat kimi
fəaliyyət göstərir. Amma təmənnasız,
fədakar insan bütün başqa insanlardan bir də ona görə
fərqlənir ki, yetdiyi uğurlarla kifayətlənmir. Zaman qarşısında,
Xalqı və Vətəni qarşısında
özünü daima borclu sayır. Sovet diplomatı Ramiz Abutalıbov sovet illərində Parisdə sovet təmsilçisi olmaqdan daha artıq
Azərbaycan mədəniyyətinin
təəssübkeşi idi.
NATO ölkəsində sovet düşmənləri
sayılan azərbaycanlı
siyasi mühacirlərlə
əlaqələr yaratmaq
riskli məsələ
idi. R.Abutalıbov bundan çəkinmədi,
dərk edirdi ki, bu insanlar
qeyri-ixtiyari mühacirlər
çağdaş Azərbaycan
tarixinin bir səhifəsi kimi unudulmamalıdırlar. Bu təmaslar nəticəsində
o, ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə aid nadir sənədləri əldə
edir və onları əsl sahibinə Azərbaycana gətirir. Vətənə
qaytarılmış bu
sərvətlərdən yalnız
bir neçəsinin adını çəkirəm:
fransız dilində Nizaminin "Yeddi gözəl" poeması,
Jorj Sandın tərcüməsində "Koroğlu"
dastanı (1855), elə
həmin dastanın
XIX əsrdə təbrizli
aşıq Sadıq tərəfindən ifa olunmuş variantı, Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin fransız
dilində yazdığı
Azərbaycan ədəbiyyatı
icmalı, rəssam Həsən Haqverdiyevin İkinci Dünya müharibəsi illərində
alman əsirliyində
çəkdiyi Nizami portreti, M.F.Axundzadənin
1904-cü ildə fransız
dilində çıxan
iki komediyası və s. və i.a.
Fransız yazıçısı Banin kimi tanınan
azərbaycanlı Ümmül
Banunu da ilk dəfə bizlərə tanıdan Ramiz Abutalıbov oldu. Nədənsə Azərbaycan mühacirləriylə
ünsiyyətdə olmayan
Baninin ünvanını
çətinliklə əldə
edən Ramiz onunla görüşür,
əlaqə yaradır.
Daha sonra Parisdə olarkən "Vətən"
cəmiyyətinin sədri,
Xalq yazıçısı
Elçin də Baninlə görüşmüş,
evində qonaq olmuşdu.
1987-ci ildə Bakıda
Mirzə Fətəli
Axundzadənin yubileyi ərəfəsində mən
Ramiz Abutalıbovun vasitəsiylə Banini də ölkəmizə dəvət etmişdim. Az sonra Ramiz mənə onun cavab məktubunu
çatdırdı. Fransızca yazılmış
məktubu mənimçün
çevirdilər.
Hörmətli kolleqa Anar!
M.F.Axundovun yubileyində iştirak etməyim barədə təklifiniz məni riqqətləndirdi. Mən onun həm ədəbiyyat, həm fəlsəfə sahəsində
böyüklüyünü və xidmətlərini yaxşı bilirəm.
O, əsərləri fransız
dilinə çevrilmiş
ilk Azərbaycan yazıçısıdır
və mən fəxr edirəm ki, nə dərəcədəsə
onun işini davam etdirirəm.
Ancaq bəzi
səbəblərdən Sizin
təklifinizi qəbul
edə bilmirəm və inanın ki, buna çox
təəssüflənirəm. Siz bu təklifinizi bir başqa vaxtda təkrar edə bilərdinizmi? Xoşbəxt uşaqlıq illərimi keçirdiyim Bakını
və Mərdəkanı
bir də görmək istərdim.
Eyni zamanda mən çox istərdim ki, Sizinlə şəxsən
tanış olam. Ramiz Sizin keyfiyyətlərinizi
çox yüksək
qiymətləndirir və
mən də Sizi gözəl romançı və esseist kimi yaxşı
tanıyıram.
Əgər baharda doğma yerlərə ziyarətim baş tutsaydı, əla olardı. Yaşım elədir
ki, tək səyahət edə bilmirəm, odur ki, bu səfərə
bir neçə dostum və rəfiqəmlə çıxmaq
istərdim. Təbii ki,
onlar bütün xərclərini öz üzərlərinə götürəcəklər,
bu cəsarətli ideyayla bərabər, Sizə, əziz cənab, mənim ən səmimi rəğbət hisslərimi
də göndərirəm.
BANİN
(Ümmülbanu)i
Paris, Loriston küçəsi
40, 8 oktyabr 1987
Nə yazıq
ki, Ümmülbanu xanımın bir arzusu həyata keçə bilmədi. Bu məktubdan
az sonra
vəfat etdi. Onu da deyim ki,
uzun illər vətənindən uzaq düşsə də Qarabağ hadisələri
başlayanda Banin fransız mətbuatında
Azərbaycanın haqq
işini müdafiə
edən bir neçə məqaləylə
çıxış etmişdi.
O illər Ramiz Abutalıbovun da vətəndaşlıq mövqeyi
bir daha bariz göründü. Fransa və hardasa dünya ictimaiyyətinə
Qarabağın əzəli
Azərbaycan torpağı
olduğunu yorulmadan faktlarla izah və sübut edirdi. Elə o illərdə Ramiz
məşhur yazıçımız
Rüstəm İbrahimbəyovun
Paris Televiziyasıyla çıxışını
təşkil etmişdi.
Rüstəmin Qarabağla əlaqədar
gətirdiyi dəlillərə
və haqlı iradlarına erməni əsilli tanınmış
müğənni Şarl
Aznavur cavab verməli olmuşdu (Yəni mənim bu işlərdə barmağım yoxdu, Ermənistana silah göndərmirəm və
s.).
Fransada Mirzə Fətəli, Füzuli, "Dədə
Qorqud" yubileylərinin
keçirilməsində də
Ramiz Abutalıbovun danılmaz xidmətləri
var. Odur ki, yazımın əvvəlində
işlətdiyim "millət
fədaisi" və
"əsl ziyalı"
sözləri Ramiz Abutalıbova tam hüquqla
aiddir.
Son illər Ramiz
Moskvada yaşayırdı. Uzun zaman
Tahir Salahov, Müslüm Maqomayev kimi Ramiz Abutalıbov
da vətən torpağına əbədi
qayıtdı.
Müdrik bayatımızın sözləri
nə qədər dəqiqdir:
Gəzməyə qürbət ellər
Ölməyə vətən yaxşı.
Allah sənə qəni-qəni
rəhmət eləsin,
Ramiz!
5 yanvar 2022
Anar Xalq
yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin sədri
525-ci qəzet.- 2022.- 11 yanvar.- S.8.