"Xəyanətlərin ən pisi
insanın özünə etdiyidir"
Müsahibimiz
tanınmış teleaparıcı və yazıçı Azər Qismətdir.
***
- Azər
bəy, qismətə inanırsınız? Təxəllüsünüzün
bu inamla bağlılığı var?
- Qismətə
inanıram. Mərhum atam Həsənağa kişi
baş mühəndis idi. Bizim nəslə
inşaatçılar nəsli deyilərdi. Niyə qismət məsələsində atamdan
başladığımı izah edim. Biz 2 qardaş idik:
Azər və Qismət. O qardaşım gənc yaşda
dünyasını dəyişdi. Boks
üzrə respublika çempionu olmuşdu. Mən qələm
tutan, o,
idmançı idi. Evdə
hamımız ondan çəkinərdik. Bircə
qaşını çatması ilə hərəkətlərimizi
nizamlayardıq (gülür). Atam
sağlığında bizə baxıb deyərdi ki, "Qismət
pullu olacaq, sən isə pulsuz. Amma sən hörmət
qazanacaqsan, çox adam qonaq
çağıracaq, oturmaq istəyəcək, əlin
düşərli olacaq, evlərə nurunu aparacaqsan, söhbətini
dinləməyə meyl göstərəcəklər. Nurlu adamın pulu az olur". Bax,
bu sözlərini unutmuram. Hərdən
düşünürəm ki, valideynlərimiz
uşaqlarının gələcəyini təxmin edə
bilirlər. Bəlkə də hansısa
övladı digərindən azacıq çox istəmək
də, gələcəkdəki gücsüzlüyünə
arxa-dayaq durmaları ilə bağlıdır. Bununla da qismətə inanmağa başladım.
Əvvəlki təxəllüsüm Erkül
idi. Hekayələrim Azər Erkül
imzası ilə nəşr edilərdi.
- Yəqin
detektivliyə marağınız çox olub ki, Erkül
Puaronun adını yaşatmaq istəmisiz?
- Ola
bilsin, detektiv əsərləri çox oxumağımdan da irəli
gəlirdi. Həm də o təxəllüsdə
azərbaycansayağı nəsə vardı. Tərkibindəki "kül" sözünə
görə. Qardaşım Qismət gənc
yaşında vəfat etdiyinə görə anam xahiş etdi
ki, onun adını yaşadım. Beləliklə,
sonrakı illərdə məqalə və əsərlərim
Azər Qismət imzası ilə getdi.
- Kənardan
çox sakit görünürsünüz. Amma
sakit bir insanın da ilk azərbaycandilli Şən və
Hazırcavablar Klubunun təsisçilərindən biri
olduğunu xatırlamaq qəribə gəlir adama. Azər Qismət əslində kimdir?
-
Çox sakitəm. İldə 2-3 dəfə əsəbiləşərəm.
Görünür, uşaqlıqdakı hadisə
məni sakit və qapalı edib. Hətta
bir dəfə zarafatla yazmışdım ki, qapalı
insanları yaratmaq Tanrının incik vaxtına
düşüb.
-
Uşaqlıqda nə baş vermişdi ki?
- Hardasa 5-6 yaşımda dilim tutulmuşdu. O vaxtlar kənd və rayonlarda əsasən qapılar açıq olardı, bağlamazdılar. Hətta həyətdən qonşuya açıq qapı da olardı. Xatırlayıram ki, həyətdə qumdan ev düzəldirdim, bu vaxt qapı açıldı, bir qaraşın qadın başını içəri saldı. Qaraçı idi, dilənməyə gəlmişdi. Həyət-bacaya diqqətlə baxdı. Soruşdu, anan hardadır? Dedim, o başda. Maşallah, həyətimiz çox geniş idi. Birdən yaxınlaşdı və məni qoltuğuna vurub qaçırdı. Çırpındım, ağzımı yumdu. Küçəmizin başında da nəşəxor oğlan vardı. Həmişə tində durub siqaret-zad çəkərdi. Başımı arxaya çevirəndə gördüm həmin oğlan qaça-qaça gəlir. Rəhmətliyin adını unutmuşam, uzaqdan görüb ki, çırpınıram, arxamızca qaçıb. Qaraçıya bir təpik vurdu, o da məni atıb qaçdı. Hardasa 1 gün dilim tutuldu, danışa bilmədim. Sonra məndə kəkələmə yarandı. Məktəbə gedəndə də kəkələmə dayanmadı. Səhv etmirəmsə, atama demişdilər ki, öz-özünə gedəcək, səbirli olun. Ölkənin elə bir ocağı qalmadı ki, aparmasınlar. Elə bir ağır seyid qalmadı ki, görməyim. Amma kəkələmə dayanmırdı. Yazıq Bikə müəlliməm deyirdi ki, dur bir cümlə de, sənə 5 yazacağam. O cümləni deyirdim, qiymətimi yazırdı. Uşaqlara acıqlanardı ki, Azərə gülməyin. Çox gülərdilər. Bununla da qapalı oldum. Elə o vaxtdan çox danışan deyiləm. Bəzən kiməsə hisslərimi hərəkətlərlə ifadə edirəm. Sözlə ifadə etmək alınmır.
- Şən və Haırcavablar Klubu barəsindəki sualım cavabsız qaldı.
- Onu universitet illərində yaratdıq. Həm ssenari müəllifi idim, həm də parodiya edirdim. Polad Bülbüloğlunu, Ayaz Salayevi, Vasili Livanovu, Fikrət Adıgözəllini, Çelentano, Toto Kutunyo. İnanmazsız, ilk dəfə parodiya etdiyim şəxs Kamal Abdulla olub. Veriliş aparırdı, necə diqqətlə baxırdımsa, artıq səsim səsinə bənzəyirdi. İndi alınmaz, məşq etmək lazımdır. Parodiya diplomlarım tələbə vaxtı evdən-evə köçəndə itdi-batdı. Komandamızın adı "UŞU" idi: Universitetin Şən Uşaqları. Bəziləri elə bilirdi ki, uşu dərsi keçirik, hazır kimano ilə gələnlər də olmuşdu. Qapalı olmağım həm də yazıçılığı bəxş etdi mənə. İçimdə süjetlər qururdum, əhvalatlar uydururdum. Hansısa pis hadisə yaxşı işlərə vəsilə olurmuş.
- Telejurnalistikaya marağınız hardan gəlirdi?
- Sırf Qarabağ hadisələrinə görə jurnalistikaya qədəm basdım. O illərdə Azərbaycanın haqq səsi eşidilmirdi. Çox pis formada səsimizi batırırdılar. Arzulayırdım ki, jurnalist olaydım, informasiya blokadasını yaraydım. Yeri gəlmişkən, jurnalistika fakültəsini seçdiyimə görə atam mənimlə 2 il danışmayıb. İstəyirdi, inşaatçı olum. Deyirdi, ac qalacaqsan, həm də nəslimizin ənənəsini pozma. 2 il imtahan verdim, daxil ola bilmədim. Həmin 2 il ərzində atamın tikinti idarəsində fəhlə işlədim. Əmək kitabçamı fəhləliklə açdım. Fakültədə isə yoxladılar, dedilər ki, telejurnalistika ixtisası üzrə seçilmisən. Diplomumda da elə yazılıb: telejurnalistika.
-
Jurnalistikanın sizi peşman etdiyi olub?
- İndi çox peşmanam jurnalistikaya gəlməyimə. Çünki
bu peşənin nizamı pozulub. Əvvəllər
bizə öyrədərdilər ki, efir müqəddəsdir,
ora hər aparıcını çıxarmaq olmaz, hər
danışıq efirə getməz. Təəssüf
ki, indi qəssab da, traktorçu da cibində jurnalistika vəsiqəsi
gəzdirir. Biz nəsə yazanda yeni nəsil
deyir ki, naftalin iyi verir. 40 yaşı
keçən kimi daha aparıcılığa da yararlı
sayılmırıq. Halbuki xarici ölkələrdə
yaşlı aparıcılar üstünlük təşkil
edir. Çünki yaşlı insanın
sözü daha inandırıcıdır. Daha çox inandırmaq qabiliyyəti var. Kaş,
vaxtında bir sənətin qulpundan yapışaydım.
- Bəs
yazıçılıq?
-
Yazıçılığa meylim uşaqlıqdan yaranıb.
"Bir gecəyə qurtardım" tipli
kitablar çoxalıb. Elə kitablar
maraqlıdır, əyləncəlidir, amma
düşündürücü deyil. Elə
kitab oxumaq lazımdır ki, oxucu həyatının hansısa
anında ona yenidən qayıda bilsin. Oxucular
həyatda hansısa qəhrəmanla rastlaşanda desinlər
ki, bax, filan yazıçı da bunu yazmışdı. Bir gecəyə oxunan kitabdan ildə 5-ni yazarıq,
satışından pul əldə edib pis də dolanmarıq.
Amma vicdanımıza
sığışdırmırıq, belə qaramat cəmiyyətə
işıq salmalıyıq, qaramat adamları
düşündürməliyik, yüksək zövq
formalaşdırıb sivil cəmiyyətin qurulması
nişanəsini ortaya qoymalıyıq. "Odnorazovıy
stəkan" tipli əsərlərin yazılması
dövrüdürsə, onu yazmaq məndə alınmır.
Adam özünə xəyanət etmək istəmir.
Xəyanətlərin ən pisi insanın
özünə etdiyidir.
- Cənabları gülümsəməyə
səsləyən cənabın özünün yalandan
gülümsədiyi, ya da gülümsəməyə belə
halının olmadığı vaxtlar olurmu? Necə
çıxırsız o ruh halından?
- Həyatım
heç də həmişə rahat keçmir. Lakin nə olursa olsun, problemlərimi insanlara bəlli
etməyi sevmirəm. Adamların dərdi
özünə bəsdir. Heç işdə
baş verənləri də evdə danışmıram.
İşin öz yeri, evin öz yeri. Bəzən elə gülümsəyirəm ki,
insanlar problem içində olmağımı bilmir. Gülümsəyirəm ki, ona xoş olsun. Ancaq tək qalanda qara bulud kimi dolmuram. Həyətdə kirpilərim, pişiklərim var.
Ruh halımı qorumağa çalışıram. Yatmazdan əvvəl bir cizgi filminə baxıram.
Ruhum pozulsa, yaza bilmərəm. Yazıçı müştəbeh olsa, daha yaza
bilməz, bu, onun üçün özünə elan etdiyi
ölüm hökmüdür. Heç kim
görə bilməz ki, kiməsə nasirlik məsləhəti
verirəm. Çünki yazmaq hamıda eyni ola
bilməz, baxışlar fərqlidir. Həm də
öz əsərlərimdə tuta bildiyim səhvləri bəzən
əksəriyyət görmür. Özüm
görürəm və özümü gizlicə
danlayıram.
- Adətən
müasir ədəbiyyatımızda novella yazarı kimi
tanınırsınız. Bu janra maraq
hardandır?
- Novella
janrına maraq telejurnalist ixtisasımdan irəli gəlir. Televiziya dili qısa və konkret olur axı. Deyiləsi sözləri kadrlar əvəz edir.
Belə konkretlik məndə novellaya maraq oyatdı.
Kimləsə ünsiyyət quranda da konkretlik
istəyirəm, məsələnin mahiyyəti birbaşa ifadə
edilsin. Əslində, Azərbaycanda novella
janrı ciddi qəbul edilmir. Ona gülməcə
adı verirlər ki, "hamı yazar, yaxud ciddi ədəbiyyat
deyil" - deyə düşünürlər. Halbuki Avropada novella ciddi janr sayılır və
yazılması çox çətindir. 3-4
səhifədə konkret məram ifadə edilməlidir.Televiziyada
işlər o qədər çox olur ki, yalnız novella yaza
bilərəm. Uzun-uzadı əsərlər
üçün gərəkdir ki, uzun zaman olsun.
- Sizcə,
"həyat da bir novelladır" deyə bilərikmi?
- İndiki dövrdə həyat novellaya bənzəyir. Hər şey
konkret və əlçatandır, üstəlik, novella təsiri
bağışlayır, istər adamların başına gələnlər
gülməcə xarakteri daşıyır, istərsə də
tezbazar tipində. Sevgi də, ünsiyyət
də novelladır, tez başa gəlir. Əvvəlki
illərdə isə romana bənzədirəm insanları.
O qədər uzun prosesdən keçirdi ki... O qədər
maraqlı olurdu ki, aylarla baxıb müşahidə edərdin.
- Həyatınızda
çuğullarla tez-tez qarşılaşırsınız?
-
Çuğulların sayı olduqca çoxalıb. Texnoloji yeniliklər yeni çuğullar sinfini
formalaşdırıb. Kimə baxırsan
telefonla bir-birinin səsini yazır. Qoca
çuğullar qulaqlarını şəkləyib dinləyirlərsə,
gənclər buna ehtiyac görmür, texnoloji yeniliklərlə
izləyirlər. Ancaq deyəsən,
"Çuğullar 2" romanını da yazacağam.
Çünki indi yeni çuğulluq növlərini
görürəm. Gözümdən
qaçan məqamlar olub. İnşallah,
onların da halına əncam çəkərik
(gülür). Çuğulluq edənlərin
sayı artdıqca, "Çuğullar 3" romanı da
yazılacaq. Müqəddəslik,
etibarlılıq əldən gedir. Bir azdan
o sözlər arxaik sözlər siyahısına düşəcək.
- Son
romanınız "İlbizlər"in təqdimatında
romanın yaranmasının maraqlı tarixçəsini
danışmışdız. İstərdim, onu
oxucularımızla da bölüşək.
- Bu roman
metroda yazılıb. Təəccüblənməyin,
doğrudan onu metroda yazmışam. "Əhmədli"
və "Elmlər Akademiyası" stansiyaları
arasında. Köhnə model telefonla.
Həmin telefonla 40 novella və
"Çuğullar" romanımı da
yazmışdım. Deyirlər ki, o telefonu
at. Ata bilmərəm, onunla birlikdə hadisələri
yaşamışıq. Səbəb nə
oldu? Metroda basabas olurdu,
qışqırtı, kiminsə nalayiq hərəkətləri.
Bundan əsəbləşirdim. Avtomobilim olsaydı, rahatlıqla işə gedərdim.
Başladım əsəri yazmağa ki,
bunları unudum. Yadıma ilbizlər
düşdü. Neçə il
bundan əvvəl İsmayıllının Zərnava kəndində
körpü uçmuş, kəndin rayonla əlaqəsi kəsilmişdi.
Ora gedəndə gördüm ki, 4 nəfər
meşədə ağaclardan ilbiz yığır. Soruşdum, onları neyləyirsiz? Dedilər, filan müəssisəyə verəcəyik.
Meşədən keçib çəkilişlərimizi
etdik, lakin o hadisə yadımda qaldı. Başladım
ilbizlərdən yazmağa. Əvvəlcə
bunu darıxdığım üçün edirdim. Getdikcə anladım ki, nəsə əsər
alınır. "İlbizlər"
romanımın təqdimatını tez edəcəkdim. Pandemiya ilə bağlı metro bağlandı.
İstədim, əsərin ardını
yazım qurtarım. Lakin nə qədər
çalışdımsa, metrosuz alınmadı. Hər gün dua edirdim ki, metro açılsın.
Nəhayət, açıldı və
romanı sona çatdırdım.
- Bir müsahibənizdə deyirsiniz ki, bəzən elə qəhrəmanım olub, neçə il yuxuma girib. Qəhrəmanlarınızla münasibətiniz necədir?
- Çox qəribədir ki, belə hal olub, indi də var. "Qramofon" hekayəmin qəhrəmanı sonda özünü asır. İllərlə yuxuma girib ki, məni niyə öldürdün? Yaxud "Gicbəsər ər" novellamın qəhrəmanı da yuxuma girir. Heç nə demir. Görürəm ki, yol ilə gedir, hamı da ona gülür. Yeri gəlmişkən, deyim ki, əvvəlki əsərlərimdə sonu ölümlə qurtaran hekayələrim çoxluq təşkil edərdi. Sonra sonu yaxşı qurtaran əsərlər yazdım. Əlbəttə, sonunu ölümlə bitirib süni ağlaşma qurmaq olardı, adamlarımızın çoxu ağlaşmanı sevir axı. Müşahidə etdim ki, hər yer ağlaşmadır, mahnılarımız, verilişlərimiz, seriallarımız. Çalışdım, adi hekayəmdən üzləri gülsün, motivasiya alsınlar.
- Azərbaycanda
oxucu problemi var, ya tamaşaçı?
- Oxucu problemi yoxdur. Sadəcə kitab industriyasını inkişaf etdirmək lazımdır. Nasirlər, onların kitabları reklam edilməlidir, müzakirələr getməlidir, tol-şoular sərgilənməlidir. Bunlar olsa, oxucunun da marağı artacaq.
Şahanə MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2022.- 12 yanvar.- S.15.