Kərküklü Sinan Səid

Azərbaycan xalqı onu oxuduğu "Evlərinin ögü yonca" mahnısı ilə tanıdı və sevdi. Yanğılı səsini, şirin ləhcəsini və özünəməxsus boğazlarını yaşlı nəsil bu gün də yaxşı xatırlayır. O uzaq və uzaq olduğu qədər də Azərbaycana doğma olan Kərkükdən gəlmişdi. Kim idi hər kəsin kərküklü Sinan Səid dediyi bu insan? Kərkükşünas alim, professor Qəzənfər Paşayev onu rəssam, şair, müğənni, tərcüməçi və alim kimi təqdim edir. O qədər də uzun olmayan 57 illik həyatında bu qədər sənətə sahib olmağı bacaran Sinan Səid Əbdülqədir Tərzibaşı 1934-cü ildə Kərkükdə anadan olmuşdur. O, bu şəhərdə məşhur olan Tərzibaşılar ailəsinin nümayəndəsi idi. Atası Kərkükdə yüksək məqama, hörmət və nüfuza malik olan Səid Əbdülqədir Molla Əbdülqəni Ağanın Sinan, İhsan, Kənan və Adnan adında dörd oğlu, Nəzakət adında isə bir qızı vardı. Molla Əbdülqəni Ağa türk dünyasında yaxşı tanınan kərküklü alim Əta Tərzibaşının əmisi idi. Sinan Səid məhz belə bir ailədə dünyaya göz açmış, ilk və orta təhsilini doğma şəhərində almışdı. Bir müddət Kərkükdə rəsmxət müəllimi kimi çalışıb, 1959-cu ildən Bağdad radiosunun Türkman dili bölümündə əmək fəaliyyətini davam etdirmişdir. Məhz bu yeni fəaliyyət sahəsi Sinan Səidin əsl istedadını üzə çıxarmış, onun əsrarəngiz səsini bütün İraq vətəndaşlarına sevdirmişdir. Özünün yazıb bəstələdiyi və "Tərzibaşı" imzasıyla təqdim etdiyi "Hər gün axşam olu dallam", "Musalladan Şaturluya yol gedər" mahnıları xalq arasında inanılmaz populyarlıq qazanmışdır. İraq-Türkman alimi Dr.Şəmsəddin Kuzəçi yazır ki, bir müddət sonra Sinan Səidin "Oyana döndər məni", "Köylüyəm xırmanım yox", "Evlərinin ögü yonca", "Altın üzük yaşıl qaş" adlı xalq mahnılarını öz adı ilə oxuması bundan əvvəl oxuduğu mahnıların da özünə aid olması həqiqətini üzə çıxardı.

Azərbaycan və Azərbaycan xalqı Sinan Səidin həyat tarixçəsində önəmli rol oynadı. O, tarixi vətənində jurnalist kimi çalışdı, elmi fəaliyyətə başladı, ömür-gün yoldaşına burada rast gəldi, övladları Azərbaycanda dünyaya göz açdı və ən əsası bütöv bir xalq tərəfindən sevildi. Bağdad radiosunun Türkman dili bölməsində çalışarkən qazandığı inam və etibar İraq hökumət nümayəndələrinin də diqqətini cəlb etdi. Bakı Sovet radiosunun Ərəb dili bölməsində işləmək üçün Sinan Səid rəsmi şəkildə Azərbaycana göndərildi. Sinan Səidin Azərbaycana gəlməsi, burada yaşayıb işləməsi onun həyatında silinməz izlər buraxdı. O, Bakıda olarkən təkcə radioda fəaliyyət göstərməklə kifayətlənmədi, onun elmə, təhsilə və ən əsası öz sənətinə olan sevgisi bu insanın yolunu Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Jurnalistika fakültəsindən saldı. Sinan bəy 1961-65-ci illərdə həmin universitetdə təhsil aldı, akademik Həmid Araslının rəhbərliyi ilə elmi iş yazdı və 1969-cu ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Yaxın və Orta Şərq xalqları İnstitutunda "İraqda türk mətbuatı və ədəbi məsələlər (1876-1966)" adlı dissertasiya işini müdafiə edərək elmi dərəcəyə yiyələndi. Müdafiəsində Xalq şairi Rəsul Rza, professor Abbas Zamanov və başqaları çıxış edərək, "Füzuli və mətbuat" bölməsini "dissertasiya daxilində dissertasiya" adlandırdılar. Bundan əlavə Sinan bəy tez-tez "Ulduz", "Azərbaycan", "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetlərində məqalələrlə çıxış edirdi. Bu məqalələr onu elmi ictimaiyyətə istedadlı tədqiqatçı kimi tanıtmışdır. Orta məktəblər üçün yazdığı "Ərəb dili müntəxəbatı" kitabı uzun illər ərəb dilinin Azərbaycanda tədris olunmasında önəmli rol oynadı.

Azərbaycanda aldığı təhsil sonrakı illərdə İraqdakı fəaliyyətinə də müsbət mənada təsir göstərmiş oldu. Sinan Səid 1970-ci ildə İraqa qayıtdıqdan sonra Bağdad Universitetinin Ədəbiyyat fakültəsinin Jurnalistika bölümündə çalışmağa başladı. 1975-1980-ci illərdə həmin bölümün müdiri vəzifəsinə yüksəldi və ilk dəfə olaraq Bağdad Universitetində Jurnalistika fakültəsini yaratmağa nail oldu.

Sinan bəy İraqa qayıtdıqdan sonra da həyatının on bir ilini keçirdiyi Azərbaycanla əlaqələrini kəsmədi. Öz vətənində Azərbaycan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin təbliğatçısına çevrildi. Professor Qəzənfər Paşayev 1971-ci ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində dərc etdirdiyi "Dostluğa həsr olunmuş ömür" adlı məqaləsində İraq İnformasiya Nazirliyi tərəfindən Bağdadda çap edilən "Ərəb ölkələri haqqında Azərbaycan nəğmələri" adlı kitabda şeirlərin Sinan Səid tərəfindən tərcümə edildiyini yazır. Kitabda Süleyman Rüstəmin "Ərəb dostlarıma", Rəsul Rzanın "Şəttül-ərəb", "Cəbəllütariq", Mirvarid Dilbazinin "Nağıllar ölkəsi", Məmməd Rahimin "Bağdad gecələri", Osman Sarıvəllinin "Ərəb qadını", Nəbi Xəzrinin "Ərəb qızına", Tofiq Bayramın "Dinlə, ərəb qardaşım", Bəxtiyar Vahabzadənin "Köhnə bayatı", "Ələddinin çırağı" şeirləri və başqa əsərləri verilmişdir. Sinan Səid təkcə bədii ədəbiyyat nümunələrini deyil, elmi əsərləri, monoqrafiyaları da ərəb dilinə tərcümə etməklə Azərbaycan elminin ərəb dünyasında tanınması istiqamətində faydalı iş görmüşdür. O, M.C.Cəfərovun "Sabir", "Cəlil Məmmədquluzadə", Araz Dadaşzadənin "M.P.Vaqif" monoqrafiyalarını, R.Məmmədovun Azərbaycanda təhsil alan xarici tələbələrdən bəhs edən "Onlar özlərini vətənlərində hiss edirlər" kitabını da tərcümə etmişdir.

Sinan Səid Tərzibaşının Azərbaycan ədəbiyyatından ərəb dilinə etdiyi tərcümələr həm Azərbaycanın şair və yazıçılarının ərəb ölkələrində tanınmasında önəmli rol oynadı, həm də Azərbaycan-İraq ədəbi əlaqələrinin inkişafına öz töhfəsini vermiş oldu. Professor Qəzənfər Paşayev Sinan Səidin Azərbaycan ədəbiyyatını ərəb dilinə tərcümə edən ilk tərcüməçi olduğunu xüsusi qeyd edir. Doktor Şəmsəddin Kuzəçi Sinan Səidin vəfatının 30 illiyi ilə əlaqədar 2021-ci ildə Ankarada çap etdirdiyi "Musalladan Şaturluya Sinan Səid" adlı kitabında yazır: "Araşdırmalarımız nəticəsində Sinan Səidin qarşısına İraq-Türkman ədəbiyyatı ilə Azərbaycan ədəbiyyatını ərəb dünyasında tanıtmaq məqsədini qoyduğu qənaətinə gəldik". Daha sonra müəllif Sinan bəyin nəşr etdirdiyi 10 kitabın adını qeyd edir ki, bunların arasında Azərbaycan türkcəsindən ərəb dilinə tərcümə etdiyi Mirzə Ələkbər Sabirin, Molla Pənah Vaqifin seçilmiş şeirləri, Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin, Süleyman Rəhimovun hekayələri və bir neçə Azərbaycan xalq mahnısının da tərcüməsi yer alır. Kitabda demək olar ki, Sinan Səidin bütün həyat və fəaliyyəti öz əksini tapıb. Dr.Şəmsəddin Kuzəçi öz tədqiqatçılıq məharəti ilə Sinan bəyin həyatını araşdırmış, onun çəkdiyi rəsmlərdən, çalışdığı qəzetlərdən, şairlik istedadından geniş bəhs etmişdir. Bunlardan əlavə kitabda Sinan Səidin müəllifi olduğu şeirlərlə yanaşı, onun haqqında yazılan şeirlər, məqalələr, ailə üzvlərinin qısa həyat hekayələri və fotoşəkilləri də öz əksini tapmışdır. Onu da qeyd edək ki, kitaba ön sözü Əməkdar elm xadimi, professor Qəzənfər Paşayev yazmışdır. Ölümündən bir müddət əvvəl Qəzənfər müəllimə yazdığı məktubda işlərinin çox olduğunu, seçilmiş Azərbaycan hekayələrini, Anarın "Telefon", professor Qəzənfər Paşayevin "Altı il Dəclə-Fərat sahillərində" kitablarını ərəb dilinə tərcümə etdiyini yazırdı.

Sinan Səidin Azərbaycanda həm elmi, həm də jurnalist fəaliyyəti ona ziyalılar, alimlər arasında böyük nüfuz qazandırmışdı. Lakin sadə xalq Sinan bəyi müğənni Nərminə Məmmədova ilə birgə oxuduğu mahnılar sayəsində tanıdı, sevdi. Bəlkə də azərbaycanlılar Sinan Səidin səsində Kərkükün havasını duyur, əsrlərlə bir-birindən ayrı düşmüş bir xalqın həsrət yanğısını hiss edirdi. Onun Bakıda azərbaycanlı Raidə xanımla ailə qurması Sinan Səidi daha da doğmalaşdırdı. Övladları Ümid və Əməl də Azərbaycanda dünyaya göz açdılar. Bu gün hər ikisi Azərbaycandan və Kərkükdən uzaq yaşasalar da (Ümid Rusiyada, Əməl isə anası Raidə xanımla Türkiyədə yaşayır) atalarının yolunu davam etdirirlər. Ümid musiqiçi, Əməl isə aktrisadır. Sinan bəyin qız övladı 17 bölümdən ibarət serialda oynadığı baş rola görə 1988-ci ildə İraqda "İlin ən yaxşı aktrisası" nominasiyası üzrə qalib olmağı da bacarıb. Sinan Səidin həyat yoldaşı Raidə xanım 1983-cü ildə akademik Həmid Araslının rəhbərliyi ilə "Füzulinin fars divanı" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib. Professor Qəzənfər Paşayevin dediyinə görə, Raidə xanım və övladları Azərbaycan vətəndaşlarıdır. Əməl İstanbulda Əhməd Cavadın nəvə-nəticələrindən olan Azər adlı gənclə ailə qurub.

1991-ci ildə vəfat edən Sinan Səid həm Azərbaycanda, həm də İraqda böyük hörmət və ehtiramla yad edilir. Onun ədəbiyyat, tərcüməçilik və jurnalistika sahələrində yaratmış olduğu irs bu gün də araşdırılır, tədqiq edilir. Gələcəkdə də onun şəxsiyyəti, həyatı, İraq və Azərbaycan xalqları arasında yaratmış olduğu elmi, mədəni və ədəbi əlaqələr öyrəniləcək və bu əhəmiyyətli iş davam etdiriləcək.

Orxan İSAYEV

AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun dissertantı

525-ci qəzet.- 2022.- 13 yanvar.- S.11.