20 Yanvar: ilhaq
üzərində qələbə günü
Azadlıq istəyi ruhdan gəlir.
Azadlıq ruhun dünyaya salamıdı. Bu salamın qətiyyəti
tarixin dünənləri ilə mücadilənin
sonluğudu...
Xalqımızın azadlıq, müstəqillik
mübarizəsinin tarixi azadlıq, müstəqillik niyyəti
ilə yaşıddır. Heysiyyəti siyasətin
ayaqları altında qalan dünya riyakarlığa boyun əydi.
1813-cü ildə Gülüstan, 1828-ci ildə
Türkmənçay müqavilələri Azərbaycanın
dövlətçiliyini parçaladı. Mənə elə gəlir ki, "o tay", "bu
tay" istilahları həmin vaxtlardan yaranıb. Həmin vaxtlardan siyasət qələmi Azərbaycanın
xəritəsinin rənglərini dəyişdi. Xalq
şairi Bəxtiyar Vahabzadənin "Gülüstan"
poemasında deyildiyi kimi, Azərbaycanı ikiyə
böldülər... Ancaq xalqın müstəqillik
istəyinin üstündən siyasət yelləri əsdirməyi
bacarmadılar. 1918-ci ildə Şərqdə ilk
demokratik cümhuriyyət yarandı - Azərbaycanın
dövlət müstəqilliyi bərpa edildi və dünya
üçrəngli bayrağın işığında dərk
etdi ki, yaşarı ruha, bəşəri ruha məğlubiyyət
yoxdu...
Zülm, istibdad həmişə bəşəriliyə,
dünyəviliyə düşmən kəsilib. Gec-tez xeyirin
qalib gələcəyini bilsə də, gec-tez "siyasət
kəndirinin kəsiləcəyinə" şübhəsi
olmasa da tarixin sabahlarını tarixin bu günlərinə
qurban verməyə meyillənib. Və "əli
daş altında qalanda" ayılıb...
Rus
imperiyası kimi...
Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatı genişlənmişdi. Bu hərəkatı
dünya üzünə Ermənistanın Azərbaycanda torpaq
iddiası çıxartdı. Bu hərəkat
imperiyanın qadağalarına məhəl qoymadı, Sibir
xofundan, Lefortovo sıxıntılarından çəkinmədi.
Milli-azadlıq hərəkatı erməniliyi dəstəkləyən
Mərkəzə yönəldildi. Xalq iki
cəbhənin əsgəriydi, xalq torpaqlarımıza göz
dikənlərlə mübarizə aparırdı
(döyüşürdü - silahla), torpaqlarımıza
göz dikənlərə havadarlıq edən imperiya ilə də
mübarizə aparırdı (ruhun dönməzliyiylə).
İmperiya Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatından
nəinki çəkinirdi, qorxurdu da. Qorxurdu
ki, bu hərəkat SSRİ deyilən xalqlar həbsxanasının
divarlarını çökdürər. Ona görə
imperiyalıq xislətinə görə, bu hərəkatı
məhv etməyə görə, Azərbaycanın tarixin
sabahlarına aparan yolunu yarıda qırmağa görə,
göylərdən endirdiyi bayrağın bir daha yüksəlməsinə
imkan vermək istəmədiyinə görə...
Moskva Bakıya qoşun yeritdi. Bu, imperiyalara xas olan cəzalandırma
niyyəti idi. Xalq imperiyanın bu niyyətini
qətiyyəti ilə qarşıladı - çəkinmədən,
qəzəb dalğası ilə. Silahsız
insanlara qarşı döyüş texnikaları ilə,
müxtəlif növ atıcı silahlarla,
gözyaşardıcı silahlarla gələnlər təkcə
əmri yerinə yetirmədilər, həm də azadlıq,
müstəqillik mücahidlərinin təmsil etdiyi xalqa sevgisi
olmayanların niyyətini həyata keçirdilər. 19 yanvar gecəsi Azərbaycan televiziyasının enerji
blokunu partlatdılar ki, xalq gözlənilən təhlükədən
xəbər tuta bilməsin, qırğın çox olsun.
Bu, imperiyanın xislətinin yerinə yetirilməsində
vəsilə oldu. O gecə atılan güllələr
yüzlərlə dinc sakini yaraladı. O gecə
yaralıları xəstəxanalara aparan "Təcili
yardım" maşınları da güllələnirdi,
evinin eyvanına çıxanlar da, evinə tələsənlər
də. O gecə xalqın ruhu imperiyanın qəddarlığı
ilə döyüşürdü - ruhun dönməzliyi ilə,
mübarizənin dönməzliyi ilə, tarixin axarını
dəyişmək niyyətinin dönməzliyi ilə.
İmperiyanın göndərdiyi ordu hissələrinin
dünyəvilik, bəşərilik xisləti əmr verilən
andan dondurulmuşdu.
Larisa Məmmədovanı
kim unudar, kim? Ona güllə atanın
özü də unuda bilməyəcək, qatilin valideynləri də; qəddarlıq
onları son nəfəsinə kimi təqib edəcək. Məktəbli Larisanın o vaxtki yaşıdları
indi anadı, bəlkə də nənədi. Ancaq Larisa əbədiyyən 12 yaşda qalacaq.
20 Yanvar faciəsində 131 nəfər həlak oldu, 144
nəfər yaralandı, 841 nəfər qanunsuz həbs edildi. Azərbaycan
poeziyasının tribun şairi Xəlil Rza Ulutürk də həbs
edildi. Onun "Azadlığı istəmirəm qram-qram.." şeiri bütün mücahidlərin
mübarizə şüarı idi:
Azadlığı
istəmirəm qram-qram,
Qolumdakı
zəncirləri
gərək qıram, gərək qıram...
1990-cı
il yanvarın 21-də böyük tarixi
şəxsiyyət Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı
daimi nümayəndəliyi qarşısında
çıxış edərək imperiyanın törətdiyi
qırğınlara siyasi qiymət verdi, faciənin
günahkarlarının cəzalandırılmasını tələb
etdi. Bu böyük cəsarət də - tarixin axarına
qarşı çıxmaq da imperiyanı qorxutdu, ən
böyük azərbaycanlının bu
çıxışının mahiyyətinin səmtini dəyişməyə
cəhd göstərdi, ancaq bunu bacarmadı, dünya ictimaiyyəti
böyük tarixi şəxsiyyətin tarixi
çıxışını imperiya xislətinə, bu xislətin
timsalında imperiyanın özünə ölüm
hökmü bildi...
Rus imperiyası Bakıda faciə törətmişdi. Unutmuşdu
ki, Tofiq Fikrət demişkən, "Zülmün topu var,
gülləsi var, qəlpəsi varsa, haqqın da bükülməz
qolu, dönməz üzü vardır." Xalqın mübarizə əzmi tarixin üstünə
yeriş etdi. İmperiyanın ilhaq zənciri
Azərbaycanda qırıldı. 1991-ci il
oktyabrın 18-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi
bərpa edildi - müstəqillik haqqında Konstitusiya Aktı
qəbul olundu.
20 Yanvar faciəsi tarixin müstəvisində həmişə
zülm mexanizmi olmaq etibarilə imperiyanın qəddarlığı
kimi lənətlənəcək, Azərbaycan xalqının
milli ruhunun dönməzliyi kimi qürurla xatırlanacaq.
Ümummilli
lider Heydər Əliyev demişdi: "Mən bu faciəyə
həmişə ürəkdən yanaraq həm də vətəndaşlıq
borcumu yerinə yetirməyə çalışmışam və
bu gün də həmin mövqedəyəm, sabah da həmin
mövqedə olacağam. Birinci növbədə,
ədalət naminə, eyni zamanda, Azərbaycan xalqının
namusunu, şərəfini, milli mənliyini qorumaq naminə".
Bu kəlamlar tarixi faciəyə tarixi şəxsiyyətin
münasibəti kim dinlənildi və dərk
edildi. Ulu öndər bu faciənin mahiyyətini
imperiyanın milli-xəlqi ruhun müstəqillik mübarizəsi
qarşısında acizliyi kimi xarakterizə edirdi və bu,
imperiyanın timsalında imperiyaların xarakterinə verilən
ən dürüst, siyasi baxımdan ən mükəmməl
qiymət idi. İstər Mockvada Azərbaycanın daimi
nümayəndəliyi qarşısında
çıxışında, istərsə də sonralar dedikləri
bu faciənin ideoloji təşkilatçısı olmuş
Mixail Qorbaşovun etirafına səbəb olmuşdu...
Ümummilli
lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 20
Yanvar faciəsinə ilk siyasi qiymət verən 21 noyabr
1990-cı il tarixli qərar qəbul etdi. Ümummilli liderimizin təşəbbüsü və
göstərişləri ilə 1994-cü ilin mart
ayının 29-da parlament "1990-cı il yanvarın 20-də
Bakıda törədilmiş faciəli hadisələr
haqqında" Qərar qəbul etdi. Beləliklə
də, 20 Yanvar faciəsi məhz Ulu öndər Heydər
Əliyevin prinsipial və ardıcıl mübarizəsindən
sonra öz siyasi-hüquqi qiymətini aldı. Dünya dövlətləri gördü ki, xalq bu
faciəni həm də qürur tarixi bilir. Xalqın şəhidlikdən keçən
mübarizəsi dövlət müstəqilliyinin bərpasının
siyasi qarantı oldu. Dünya onu da
gördü ki, bu xalq yaranışından azadlıq, müstəqillik
cəfakeşi olub. Xalq müstəqilliyi
naminə şəhid olanları son mənzilə ehtiramla
uğurladı, indi Azadlıq Meydanı adlanan meydandan
Dağüstü parka kimi çiyinlərdə
aparıldı, şəhərin ucalığında dəfn
edildi. İndi ora Şəhidlər
xiyabanı adlanır. Təkcə 20 Yanvar
günü deyil, ilboyu Şəhidlər xiyabanına ziyarətə
gələnlər azalmır. 20 Yanvar faciəsini
görən yaşlılar da gəlir, o faciə ilə
yaşıd olanlar da, o faciədə şəhid olanların
övladları da, nəvələri də.
Şəhidlər xiyabanındaydım.
Nə gələnlər gedənlərə baxırdı, yerişini hiss edirdi, nə gedənlər gələnlərə baxırdı, ayaq səslərini eşidirdi. Obrazlı şəkildə desək, hamı şəhidlərin daşlaşmış baxışlarına ürəyinin gözü ilə baxırdı. Mənəvi borcunun bir zərrəsini ödəyənlər də, ödəməyə gələnlər də 32 il əvvəlin bir qış gecəsini son nəfəsiylə isidən şəhidlərimizə and içib keçirdilər: Sizin apardığınız mübarizə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpası ilə nəticələndi. Biz bu müstəqilliyi varlığımızla qoruycağıq! Sizin mübarizə yolunuz əbədiyyətə çatacaq. 20 Yanvardan başlanan yol hər birimizin ürəyindən keçir... Şəhidlər xiyabanında ruhən şəhidlərə xitabən deyirik: Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bərpa olundu. Sizdən sonra Ermənistan elan etmədən Azərbaycana qarşı müharibəyə başladı. İşğalçı dövlət havadarlarının hərbi yardımı ilə torpaqlarımızın 20 faizini işğal etdi. 2020-ci il noyabrın 8-də müzəffər ordumuz sentyabrın 27-də başlayan Vətən müharibəsini Zəfərlə başa çatdırdı. Azərbaycan Ordusu bu Zəfəri sizin ruhunuza gözaydınlığı bildi....
Müstəqilliyimizin, azadlığımızın şəhidləri - 20 Yanvar faciəsində şəhid olanların hər biri hər birimizin əzizidi.
Birinci Qarabağ müharibəsində döyüşənlər 20 Yanvar şəhidlərinin ruhunu da sıralarında bilirdi. 20 yanvar şəhidlərinin oğulları, qardaşları döyüşürdü. Vətən müharibəsində 20 Yanvar şəhidlərinin oğulları da döyüşürdü. Neçəsi şəhid oldu. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin sərkərdəliyi ilə Vətən müharibəsi Zəfərlə başa çatdı. Müharibə itkisiz olmur. Vətən müharibəsində şəhid olanlar 20 Yanvar faciəsində şıhid olanların amalının davamçıları idi. Onlar da işğalı sonlandırmaq, torpaqlarımızı işğaldan azad etmək üçün mərdliklə döyüşürdü. Vətən müharibəsində şəhid olanların da ruhu əbədiyyən xalqın ruhunda yaşadılacaq. Ölkə başçısı Vətən müharibəsində şəhid olanları ehtiramla xatırlayaraq dedi:
"...Biz bu qələbəyə görə onlara borcluyuq. Onlar torpaqlarımızı işğalçılardan qarış-qarış azad edib, onlar bizim bayrağımızı işğal edilmiş və işğaldan azad edilmiş torpaqlarda qaldırıb, bayrağımızı orada dalğalandırıb. Bu, bizim hamımızın qələbəsidir, bütün Azərbaycan xalqının. Azərbaycan xalqı bir daha göstərdi ki, nə qədər böyük xalqdır, nə qədər vətənpərvər xalqdır, nə qədər dəmir iradəyə malik olan xalqdır". Bu ehtiram 20 Yanvar şəhidlərinə də ünvanlanır...
Bu mübarizə də, 20 Yanvar hadisələri də sonrakı dövrlərdə müxtəlif mübarizələrin ruhunu müəyyənləşdirdi. 20 Yanvar faciəsi minillik dövlətçilik tarixinə malik olan Azərbaycanın dövlətçiliynə sədaqətin bir mərhələsi kimi yaşadılır, yaşadılacaq da. "Mən azərbaycanlıyam!" deyənlərin də, Azərbaycana sevgisi olanların da milli-xəlqi ruhunun ehtiramı ilə əhatələnir, əhatələnəcək də!..
20 Yanvarı həm də xalqımızın
mübarizələr tarixinin ilhaq üzərində qəti qələbəsi
tarixi kimi yaşadacağıq...
Səbinə
XASAYEVA
Milli Məclisin
deputatı
525-ci qəzet.- 2022.- 20 yanvar.- S.7.