Yaşamağa könüllü məhkum...

Mən özümü indiki yaşıma hazır bilmirəm. Bəlkə də layiq görmürəm. Ya yaşımdan çox cavan hiss edirəm, ya da, əksinə, çox qoca görünürəm.

Hər nədirsə, zamanla aramızda dava gedir; o məni israrla qabağa dartır, mən isə inadla keçmişə dartınıram. Bu qovğa içimdə bərk təlatümlərə səbəb olub. Ancaq insan var, Dispenzanın ifadəsi ilə desəm, gələcəkdə yaşayır. Bu gündən və dünəndən qopmadan. Ona görə baxarsan ki, saç ağarıb, sifət qaralıb, diş tökülüb, bel bükülüb, gözündəki nur da çəkilib gedir, ancaq insan hələ gələcəklə əlləşir. Həyat eşqi bu olsa gərək. Cek Londonun qəhrəmanını qoca canavarın ağzından qurtarıb ikinci ömür bağışlamış olan həyat eşqi! Həyat da elə bəlkə Ramiz Rövşənin məşhur şeirində dediyi o canavar ağzından, iynə ildızından, ilan boğazından keçib yaşamağın adıdır?!

...Keçmişdən bizə qalan, sadəcə, xatirələrdir. Gələcəkdən gözlədiyimiz isə əvvəlkindən də yaxşı yaşanacaqlarmış. Hərçənd, təbiətin qanunlarına qarşı gedə bilmərik; iyirmi beş yaşlı Zakir Fəxri ilə 75 yaşlı Zakir Fəxri arasında nə az, nə çox, düz yarım əsr fərq var. Bir kamil insanın ömrü qədər! Ancaq bax, kişinin hələ də boy-buxunu uca, enerjisi boldur. Üzündəki həmin işıq da həminkidir. Səsi də həmişəki kimi gur çıxır. Yaddaşı da yerində: özünün, özgənin şeirlərini-sözlərini əzbərdən deyir. Qısası: şair gəlib çatdığı elə bu yetmiş beş yaşında da təkcə müdrik ahılı deyil, həm də iyirmi beş yaşındakı cavan oğlanı və əlli yaşındakı kamil şəxsiyyəti yaşayır.

Adamlar var, yaşayıb yetkin olana qədər artıq bitkin hala düşür. Ya da baxarsan, orta yaşlara çathaçatda kamil olacaqdı, di gəl elə əvvəlki kimi cahil qalıb. İnsanın həyat maraqlarından, çevrəsindən, yaşam motivindən də çox şey asılı olur. Andre Moruanın "Tanatos mehmanxanası" hekayəsinin əvvəli xoşbəxt, sonu bədbəxt qəhrəmanı Jan Monye belə bir söz işlədib: "...ölümdən qorxuram. Amma həyatdan daha çox qorxuram".

Bizim qəhrəmanımız isə nə ölümdən qorxdu, nə həyatdan. Çünki Ölümün də, Həyatın da hər üzünü gördü. Öz taleyində, doğmalarının, dostlarının taleyində gördü. Öz Ağdamında, Qarabağında gördü. Ancaq dizləri bükülmədi, ümidi üzülmədi.

Həyatın onu durmadan, acımadan, yorulmadan yumruqladığı anlarında belə qayıdıb dedi: "Qalmaz belə, qalmaz dünya". Bir başqa şeirində də mənim az əvvəl yazdıqlarımın "bədii notarial" təsdiqi var:

"Ölümü gördüm deyəsən,

Görəsən olum haradır?"

Qardaş dərdinin, cavan oğul dağının gözlərinə çəkdiyi kədərin qaranlığı üzündəki təbəssümün işığını uda bilmədi. "Çiynimdə tabut gəzirəm" deyən şair itirdikləri əzizlərinin ömrünü öz ömründə yaşatmaq üçün yaşadı.

Yazıçı Natiq Məmmədlinin məşhur romanında belə bir fikir var: "Hər insan bir dəfə ölür, ancaq hər gün yaşamağa məhkumdur". Zakir Fəxri də Allahın hökm etdiyi bu "məhkumluğu" çəkir. Soruşsanız: bundan məmnundurmu, məyusdurmu? Yəqin hər iki hissi keçirir. Amma, məncə, yəqinsiz!

Zakir Fəxri şəxsi söhbətlərdə, dost məclislərində çox uzun və həm də çox şövqlə danışır, amma az yazır. Belə sənətkarlar var: çox yaşayıb, az yaradıb. Amma deyirsən: "Kişi yaradıb də!" Bax, Yusif Səmədoğlu başqa heç nə yazmasaydı belə, bir "Bayatı-Şiraz" hekayəsi də bəs edirdi Yusif Səmədoğlu olmağa. Zakir Fəxrinin də elə şeirləri var ki, rəf-rəf külliyyatlara dəyər.

Çox uzun illər öncə, necə deyərlər, "dünyanın gözəl vaxtında" Zakir Fəxri ilə bir yerdə işləmişdik. Tərcümə Mərkəzində. Mən iş yerimi dəyişdim, "Azadlıq" qəzetinə gəldim, xeyli müddət onu görə bilmədim. Araya elə hadisələr, elə faciələr düşdü ki... Çox əllər əlimizdən qopub getdi.

Amma bir gün şairi Yasamalda yaşadığım məhəllədəki çörək dükanının yanında gördüm. Daha bilmədim, orda qalırdı, ya da elə təsadüfən keçirmiş.

İl - 1994. Qış səhərinin şaxtalı sübh çağında Şair bir qıraqda dayanıb çörək növbəsindəki basabasa, vurhavura baxırdı. Gözlərində həmin tanış kədər, barmaqlarının arasında közərən siqaret...

Salamlaşdıq, görüşdük, gözləri doldu. Mənim standart: "Necəsiniz?" sualıma dükanın qarşısındakı izdihamı göstərib belə cavab verdi:

- Necə olacam, qağa?! Torpaq döyüşünü uduzub gəlib çörək davasına çıxmışıq.

Şükür, indi torpağı almışıq. Hamısını olmasa da. Otuz ildən sonra anladıq: torpağı geri almaq üçün irəli getmək lazımmış! Şükür! Hə, indi çörək növbəsi də yoxdu artıq. Ya şairin dediyi o çörək davasında qalib gəlmişik, ya da bir qarın çörəyə məğlub olmuşuq. Nə bilim... Sözdən çörəkpulu çıxarma illüziyasına qapılıb gedənlərin işi də lap çətindən çətin! "Həyat mübarizədir" cümləsini çox tez-tez qururuq. Bəzilərimiz də elə həyatımızı bu cümlənin üzərinə qururuq. Bəli, həyat - mübarizədir. Elə mübarizə də var, vurub olan-qalan həyatı da dağıdır.

Amma... Yenə də Zakir Fəxriyə şükür! Gözündəki o dərin kədərə qarşı üzündəki o şirin təbəssümə şükür! Gəlib çatdığı bu ahıl baharına şükür! Cek Londonun "qoca canavar"ı kimi arxasınca sürünən əcəlin acığına içində əzizlədiyi tükənməz həyat eşqinə şükür! Zakir Fəxri bu eşqə düşəli düz yetmiş beş il oldu. Bu yaşında da həyata, insanlara o eşqin gözündən baxır. Könül sevən isə göyçək olar!

...Bəlkə o soyuq fevral sabahında şair elə o çörək növbələrindəki döyüşə də gələcək torpaq savaşının məşqi kimi baxırmış! Həm də bu qırğına elə dərin qüssəylə tamaşa edirdi və özünü o qədər unutmuşdu ki, siqaret yana-yana gəlib barmaqlarına çatanda diksindi, fikirdən ayıldı və məni gördü...

Bahəddin HƏZİ

525-ci qəzet.- 2023.- 5 aprel.- S.12.