Ailə institutunu
necə qorumalı?
Evli cütlüklərdə
ən çox müşahidə olunan başlıca problemlərdən
biri məişət münaqişələridir. Evliliyin ilk dövründə
insanlar hər şeyin zamanla keçəcəyinə inanaraq
bir çox çatışmazlıqlara göz
yumurlar. Amma zaman ötdükcə göz yumması mümkün olmayan, yaxud da tərəflərdən
hansınınsa artıq
göz yuma
bilmədiyi problemlər
ortaya çıxır
və beləcə, çəkişmə və
münaqişələr, münasibətlərdə
soyuqluq yaranmağa başlayır. Tərəflərdən heç biri
güzəştə getməyəndə
isə ailə dağılır.
Əslində, hansısa böhran dövrünü müəyyən
mərhələdə hər
bir ailə yaşayır və psixoloqlar bunun münasibətlərdə normal proses olduğunu qeyd edirlər. Lakin bir
çox hallarda ünsiyyət problemləri,
sosial-psixoloji mühitin
gərginliyi, erkən
və qeyri-rəsmi nikah, məişət zorakılığı, uşaqların
təhsildən yayınması
halları ailənin zəifləməsinə və
son nəticədə dağılmasına
gətirib çıxarır.
Avropa ölkələrindən
fərqli olaraq Azərbaycanda boşanma proseduru da bir
çox hallarda ciddi gərginliklərin ortaya çıxmasına
yol açır. Məsələn,
Qərb ölkələrində
boşanmağa hazırlaşan
cütlüklər adətən,
öz aralarında anlaşaraq sakit şəkildə ayrılır
və birgə dünyaya gətirdikləri
övladlarına analıq
və atalıq borcunu bundan sonra da yerinə
yetirməyə davam edir, övladlarını bir dost kimi birgə
böyüdürlər. Bizdə
isə boşanmadan sonra tərəflər az qala düşmənə çevrilirlər.
Çağdaş dünyanın tələbləri
çox zaman gənclərin baxışlarında
arzuolunmaz dəyişikliklər
yaradır; ya bəziləri ailənin imkanlarından xaric tələblər irəli
sürməyə başlayır,
ya özünü cəmiyyətdə şəxsiyyət
kimi təsdiqləmək
istəyən xanımlara
ailələri tərəfindən
təzyiq göstərilir
və onların seçim imkanı məhdudlaşdırılır, ya da ərləri
qadınların ailə
ilə bağlı hansısa məsələdə
qərarvermədə iştirakını
məhdudlaşdırır ki, bunlar da
son nəticədə ailələrin
dağılmasına gətirib
çıxarır. Belə vəziyyətdə
ailədə körpənin
dünyaya gəlişi
xüsusi həssas məqamların yaranmasına
səbəb olur.
Son illər Azərbaycanda da gənclərin əksəriyyəti evlilikdən
sonra ailəsindən ayrı yaşamağa can atır. Bundan başqa, bu
gün eyni şəhərdə olsalar
da, öz dostları, tələbə
yoldaşları ilə
bir yerdə yaşamaq istəyində həvəsində olan gənclər də kifayət qədərdir.
Sosioloq və psixoloqlar sağlam ailə üçün mənəvi
dəyərlərin fiziki
sağlamlıq qədər
vacib olduğunu vurğulayırlar. Bir çox
sosioloqlar isə hesab edirlər ki, azərbaycanlı psixologiyasında ailə faktoru digər xalqlarla müqayisədə
daha dərin və daha uzunömürlüdür.
Ailə,
Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Hicran Hüseynova
"525"ə açıqlamasında
son dövrlər artmaqda
olan boşanmaların əsas
səbəblərindən danışıb:
"Ailə institutunun
möhkəmliyi cəmiyyətin
və dövlətin güclənməsinə, inkişaf
etməsinə zəmin
yaradır. Ailələrin sosial rifahını
yüksəltmək, xüsusilə
qadın və uşaqların sosial-iqtisadi
vəziyyətini yaxşılaşdırmaq
üçün hökumət
mütəmadi zəruri
tədbirlər həyata
keçirir. Qəbul
olunmuş bir sıra dövlət proqramları, o cümlədən,
"Azərbaycan Respublikasında
yoxsulluğun azaldılması
və davamlı inkişaf", "Azərbaycan
Respublikasının Məşğulluq
Strategiyasının həyata
keçirilməsi", "Azərbaycan gəncliyi",
"Azərbaycan Respublikası
regionlarının sosial-iqtisadi
inkişafı" Dövlət
Proqramıları, ölkəmizdə
insan hüquq və azadlıqlarının
müdafiəsinin səmərəliliyini
artırmaq sahəsində
Milli Fəaliyyət Proqramı və digər sənədlər
hər bir vətəndaşımızın hüquq və azadlıqlarının təmin
edilməsi, xüsusilə,
qadın və uşaq hüquqlarının
müdafiəsinin reallaşdırılması
üçün bütün
imkanlar yaradır. Ailə Məcəlləsinə edilən
dəyişiklik əsasında
qızlar və oğlanlar üçün
nikah yaşı 18-ə
qaldırılıb. Dövlət tərəfindən yaranmış
bütün imkanlarla yanaşı, bu gün ailələrin üzərinə də böyük məsuliyyət
düşür. İlk növbədə
ailədə valideyn məsuliyyətinin artırılması
ən önəmli məsələlərdən biridir.
Təcrübə göstərir ki,
ailələrin dağılmasında
əsas səbəblərdən
biri valideynlərin öz övladlarının
düzgün tərbiyə
etməməsidir. Ailəyə ciddi münasibət olmalıdır. Ailə quran
cütlüklərin sosial
və mənəvi məsuliyyət hissinin aşağı olması ailələrin dağılmasına
yol açır.
Müasir dövrdə informasiyanın
çoxluğu və
qlobal proseslər valideyn-övlad münasibətlərinə
yeni tendensiyalar gətirir".
Hicran Hüseynova ailə dəyərlərimizin təbliğində
KİV-in, xüsusilə televiziya
kanallarının üzərinə
böyük məsuliyyət
düşdüyünü də vurğulayıb:
"Əfsuslar olsun ki, bir çox
hallarda sosial-məişət
mövzulu proqramlarda yalnız cəmiyyətdəki
neqativ hallar nümayiş olunur. Halbuki bizim çox sayda nümunəvi ailələrimiz var. Düzdür,
ailələrin problemlərini
işıqlandırmaq lazımdır,
lakin balans pozulmamalıdır. Ən təhlükəli
məsələlərdən biri də İnternetin,
sosial şəbəkələrin
çox sürətlə
ailələrə daxil
olmasıdır ki, bu da qarşısıalınmaz
bir prosesdir. İnsanlar öz ailə üzvləri ilə müqayisədə virtual məkanda
daha çox vaxt keçirirlər.
Bu isə insanları
bir-birindən uzaqlaşdırır,
ailə üzvləri
arasındakı münasibətlərdə,
övlad-valideyn ünsiyyətində
soyuqluq yaradır. Xüsusən də bu, böyüməkdə olan
gənclərimizə, onların
psixikasına mənfi
təsir göstərir,
asılılıq yaradır,
milli-mənəvi dəyərlərin
aşınmasına yol
açır. Biz uşaqları onların sağlamlığına və
inkişafına ziyan vuran informasiyadan qorumalıyıq. Bu gün bir çox
qlobal problemlər öz həllini gözləyir. Onlardan
biri də sosial-mənəvi mühitin qorunmasıdır.
Bu baxımdan ailə həm şəxsiyyət, həm
də cəmiyyət üçün əhəmiyyəti
artmaqda olan ümumbəşəri dəyərdir.
İnsan
hüquqları bəyannaməsində
də bununla bağlı ayrıca maddə var. Ailə vətəndaş cəmiyyətini
formalaşdıran əsas
elementlərdən biridir.
Bu institutunun möhkəmliyi
cəmiyyətin və
dövlətin güclənməsi,
inkişafı deməkdir.
Ən qədim ictimai institutlardan biri olan ailə cəmiyyətin özəyi
sayılır. Lakin Azərbaycanda
vəziyyət digər
ölkələrlə müqayisədə
fərqlidir. Burada mediasiya
institutunun fəaliyyətini
də xüsusi olaraq müsbət qiymətləndirmək lazımdır.
Ailədaxili münasibətlər cəmiyyətdaxili münasibətlərin
güzgüsüdür. Bu güzgünün aydın, gözəl və dayanıqlı inikas etməsi üçün hər birimiz üzərimizə düşən vəzifəmizi
layiqincə yerinə yetirməliyik. Çünki
hər bir ailədə böyüyən
və tərbiyə alan insan
bütövlükdə dünyaya
təsir edə bilir və onun
təməlini təşkil
edir. Ona görə də
biz ailələri qorumalıyıq".
Hələ pandemiya başladığı
ilk vaxtlarda sosioloqlar bütün ailə üzvlərinin evdə cəmləşdiyini nəzərə
alaraq, ailə-məişət
zəminində münaqişələrin
artacağına xəbərdarlıq
edirdilər. Açıqlanan son statistikalar da
bunun gerçəkliyini
sübut edir.
Sosioloq Aynur Hacıyeva
"525"ə müsahibəsində
son zamanlar natamam ailələrin sayının
artmaqda olduğunu vurğulayıb: "Bu göstərici
kifayət qədər
ciddi məsələdir və
ailələrdə problemlərin
davamlı olaraq artdığını göstərir.
Boşanmaların sayının
artmasına bir neçə faktorun təsiri var. Buraya zəif iqtisadi durum, məişət zorakılığı,
ailələrə kənar
müdaxilələrin təsiri
və s. nüansları
aid etmək olar. İqtisadi durumun aşağı olması təbbi ki, ailələrin həyat fəaliyyətinə
mənfi təsir göstərir və ailələrdə gərginliklərin,
münaqişələrin artmasına
və nəticədə
boşanmalara səbəb
olur. Eyni zamanda, kənar
müdaxilələr ailələrin
boşanmasına gətirib
çıxarır. Təəssüf
ki, bu boşanmalarda daha cox zərər çəkən tərəf
qadınlar və uşaqlar olur. Ailələrdə boşanmaların artmasının qarşısını
almaq üçün
xidmət və dəstək proqramlarının
genişləndirilməsini və hər kəs üçün əlçatan olmasını
təmin etmək artıq vacib şərtlərdəndir. Ailənin təməli elə qurulmalıdır ki, kənar müdaxilələr
və digər faktorlar ailənin parçalanmasına gətirib
cıxarmasın".
Psixoloq İlhamə Mustafayeva isə ailələrin dağılmasının səbəblərini ailə quran tərəflərin öz üzərinə düşən funksiyaları düzgün yerinə yetirilməmələri ilə izah edir: "Ailə bir stol kimidir, bir ayağı qırılan stol istifadəyə yararsız olduğu kimi, tərəflərdən biri öz funksiyalarını yerinə yetirməyədə ailənin təməli də sarsılır. Ona görə də elə etmək lazımdır ki, stolun bütün ayaqları yerində olsun. Digər bir səbəb isə məcburi evliliklərdir. Xüsusilə regionlarda qohumluq və dostluq əlaqələrindən irəli gələn maraqlar üzərində ailələr qurulur. Gənclərin hansısa maddi maraqlarına görə qurulan ailələr də uzunmüddətli olmur. Ailədə sərhədlərin həddindən çox sıx olması, evin xanımına heç bir hüququn verilməməsi də münaqişə yaradan səbəblərdəndir".
Bu gün dünyada elə proseslər baş verir ki, mənəvi problemlər arxa plana keçməkdə, əksinə, maddi dəyərlər önə çıxmaqdadır. Bu tendensiya bir çox məqamlarda bizim cəmiyyət üçün də xarakterikdir. Ən xoşagəlməz hal isə budur ki, maddi dəyərlərə üstünlük verdiyimiz halda, mənəvi dəyərlərimiz ciddi təzyiqlərə məruz qalır ki, bundan da həm ailə, həm də cəmiyyət zərər görür. Artıq demoqraflar bir sıra Avropa ölkələri üçün həyəcan təbili çalırlar. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin BMT-nin Əhali Fondu ilə birgə apardığı təhlillər göstərir ki, qadınların iqtisadi cəhətdən güclənməsi, onların iş həyatına qoşulması, təhsil imkanlarının daha da genişləndirilməsi müasir dövrün piroritet məsələlərdəndir və bu imkanlar dolayısı ailə insitutunun dayaqlarının möhkəmləndirilməsinə də müsbət təsir göstərə biləcək amillərdəndir.
Havar ŞƏFİYEVA
525-ci qəzet.- 2023.- 8 aprel.- S.9.