İxtisas seçərkən nələrə
diqqət yetirməli?
Ali təhsil müəssisələrinə
qəbul zamanı ən önəmli mərhələlərdən
biri də ixtisas seçimidir. Tələbə adını qazanmaq
istəyən hər bir abituriyent ixtisas seçimi edərkən yığdıqları
bala və yiyələnmək istədikləri
ixtisasa önəm verməlidirlər. Necə deyərlər,
yüz ölçüb,
bir biçməlidirlər.
Mütəxəssislərin fikrincə, abituriyentlər ixtisas seçimi edərkən yığdıqları balı və oxumaq istədikləri ixtisası əsas götürməlidirlər. Hər bir
abituriyent seçə
biləcəyi universitetləri,
münasib ixtisasları
qabaqcadan dəqiqləşdirməlidir.
Bundan başqa, iş dünyasının
hansı universitetin məzunlarına daha çox etibar etdiyini də araşdırmaq lazımdır.
Çünki bu, gələcəkdə
məzun olacaq tələbələrə bilik
və təcrübə
ilə yanaşı, işəgötürən müəssisə
tərəfindən verilən
müsbət qiymət
kimi də dəyərləndiriləcək.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov deyir ki, ixtisas seçimində
ən önəmli faktorlardan biri abituriyentin topladığı
balın miqdarıdır. Çünki
abituriyent ixtisaslar seçimindəki sıralamanı
topladığı bala
uyğun olaraq müəyyənləşdirir: "Yüksək bal toplayan tələbələrdə ixtisas
seçimi çətinlik
yaratmır. 600-700 bal toplayan abituriyentlər hansı sahənin mütəxəssisi olmaq istəyirlərsə, buna
asanlıqla yiyələnə
bilirlər. Ballar aşağı düşdükcə
isə heç şübhəsiz, abituriyentlər
ciddi seçim qarşısında qalırlar.
Əsasən, 300-400 bal toplayan abituriyentlər böyük
risk altına düşür
və onların əsas məqsədi istədiyi ixtisası seçmək yox, hansı ixtisas olur-olsun universitetə qəbul olunmaq olur".
Təhsil
ekspertinin sözlərinə
görə, abituriyent
müvafiq ixtisas seçimindən ilk ikisini
topladığı baldan
bir az
yuxarı bal tələb
edən ixtisasları yazmalıdır. Bundan sonra isə
ideal seçim sırası
edilməlidir. Bu zaman abituriyentin istəyi ön planda olmalıdır.
Ümumiyyətlə, abituriyent
oxumaq istəmədiyi
ixtisasları seçməməlidir:
"Abituriyentin ixtisas
seçərkən diqqət
etməli olduğu əsas məsələlərdən
biri də ixtisaslar üzrə plan yerlərini, müsabiqədə
iştirak edən abituriyentlərin topladıqları
balların paylanması
üzrə saylarını,
öz fərdi imtahan göstəricilərinin
bu sıralanmadakı yerini müəyyən edərək ona əsasən kodlaşdırma
aparmasıdır. İxtisas seçimində
ən çox istifadə edilən forma ötən illərin tələbə qəbulu
müsabiqəsində ayrı-ayrı
ixtisaslar üzrə formalaşmış keçid
ballarını nəzərə
alaraq seçim etməkdir".
Bəs 17-18 yaşındakı
gənc gələcək
ixtisasını necə
müəyyənləşdirə bilir, ixtisasını nəyə əsasən seçir?
Gənclərin əksəriyyəti ixtisas
seçərkən onun
prestijli olmasını
əsas tuturlar. Onlar istəyirlər ki, ixtisasları sosial tələblərə cavab
versin.
Araşdırmaya görə, Azərbaycanda
65 faiz ailə öz övladına ixtisas seçimində nələrisə təlqin
etməyə çalışır. Valideynlər onları arzusunda olduğu, ancaq yiyələnə bilmədikləri
ixtisaslara yönəldirlər.
Belə halda övladlarının
əvəzinə seçimi
valideynlər etmiş
olur. Valideynlərin fikirlərinə əsaslanarkən gənclər
öz arzu, istək və bacarıqlarını nəzərə
almırlar. Doğrudur, hər
bir valideyn övladının uğur
qazanmasını istəyər.
Amma hərdən övladın
fikrinə də hörmət etmək valideynin borcudur. Belə olan təqdirdə isə valideynlər unudurlar ki, övladı
istədikləri kimi idarə etmək yaxşı nəticələr
verməz.
Dövlət İmtahan Mərkəzinin
Direktorlar Şurasının
sədri Məleykə
Abbaszadənin sözlərinə
görə, valideynlər
və abituriyentlər
arasında bu mərhələ üçün
o qədər ciddi təlaş yaranıb ki, hər kəs ən çox məsuliyyət tələb edən bu mərhələdə səhv etməkdən qorxur: "Əslində, burada narahat olacaq və qorxacaq heç nə yoxdur. Valideynlər
və abituriyentlərə
əsas çağırışım
odur ki, hər bir kəs
ixtisas seçimi mərhələsində öz
ixtisaslarını özü
seçsin. Çox zaman
bu prosesə başqa şəxsləri
cəlb edirlər.
Sosial şəbəkələrdə müəyyən qruplar formalaşdırılaraq kimlərəsə
ixtisas seçimi ilə bağlı yardım təklif edirlər. Bu, çox yanlış üsuldur".
Təhsil
eksperti Nadir İsrafilovun
fikrincə, qəbul imtahanın ilkin mərhələsi başa
çatdıqdan sonra
müvafiq bal toplayan abituriyentlər hər şeydən əvvəl ixtisas seçimi haqqında fikirləşir: "Başqa
cür də ola bilməz. Çünki hədəfləri dəqiqləşdirmək hər
şeydən önəmlidir.
Yüksək bal toplayan abituriyentlər seçimlərini konkretləşdirib,
diqqətlə ixtisaslarını
kodlaşdırmalıdırlar. Balı az
olanlar isə yiyələnmək istədikləri
peşəyə yaxın
olan sahələri seçməlidirlər ki,
gələcəkdə özlərini
seçmək istədikləri
ixtisas üzrə daha da inkişaf
etdirə bilsinlər.
O da etiraf olunmalıdır ki, qərarsız tələbələrimiz
hələ də az deyil. Yüksək bal toplamağına baxmayaraq,
hansı ixtisası seçməsində çətinlik
çəkir, tərəddüd
edir. Çünki əvvəlcədən qarşısına məqsəd
qoymayıb. İlk növbədə
qarşıya məqsəd
qoyulmalıdır, məqsədə
müvafiq də seçim edilməlidir.
Bir də ki, ixtisası
prestijə yox, əmək bazarına görə seçmək
lazımdır, Necə
ki çoxları bir qayda olaraq
əmək bazarındakı
tələbatı deyil,
məhz ixtisasın prestijini əsas götürür ki, bu da onlara
gələcək karyeralarını
qurmaqda müəyyən
maneələr yaradır".
N.İsrafilovun dediyinə görə,
gənclərə ali məktəbə qəbula hansısa bir diploma sahiblənmə vasitəsi kimi baxmamalarını tövsiyə
edir: "Bir il, iki il
gec olsun, ancaq seçdikləri ixtisas ürəklərincə
olsun. Seçdikləri
ixtisasa özlərində
bir bağlılıq
hiss etsinlər. Yalnız, bu
halda işini bilən, işini sevən peşəkar mütəxəssisə çevrilmək
olar".
Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin üzvü, millət vəkili Ceyhun Məmmədov deyir ki, müəyyən ixtisaslar var, abituriyentlər onlara maraq göstərir, amma hazırda əmək bazarında həmin ixtisaslara önəm verilmir, tələbat yoxdur. Bu səbəbdən də gənclər ixtisas seçimi zamanı diqqətli olmalıdır. Bazarın tələblərini nəzərə almalı, yeni ixtisaslar istiqamətində seçimlərə üstünlük verilməlidir. Ali təhsil almağa, oxumağa potensialı, həvəsi olmayanlar isə peşəyə yönəldilməlidir: "Hər bir valideyn istəyir ki, övladı ali təhsil alsın. Amma hansısa gəncin oxumağa həvəsi, potensialı yoxdursa, onu peşəyə yönləndirmək lazımdır. Gənclər əsasən informasiya texnologiyaları, informasiya təhlükəsizliyi kimi ixtisaslara üstünlük verməlidir. Dünyadakı yeni çağırışlara hazır olmalıyıq".
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet.- 2023.- 15 aprel.- S.9.