"Qovulmuş", yoxsa "zorla çıxarılmış"?

Uzun müddətdir məni narahat edən bir fikri oxucularla müzakirə etmək qərarına gəldim. Bu, ilk baxışdan dərin əhəmiyyət daşımayan, əslində isə həssas yanaşma tələb edən, böyük bir ictimai-siyasi hadisəni ifadə edərkən, təəssüf ki, tez-tez işlədilən "qovulmaq" sözü ilə bağlıdır.

Qərbi Azərbaycandan olan məcburi köçkün soydaşlarımızın zorla çıxarılma, deportasiyaya məruz qalma hadisəsi barədə TV jurnalistlərinin dilindən, mətbuat səhifələrində, KİV-ə müsahibə verən, çıxış edən ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən tez-tez Qərbi Azərbaycandan "azərbaycanlıların qovulması" ifadəsi səslənir, yaxud da işlədilir. Halbuki burada "qovulmaq" sözü siyasi cəhətdən tamamilə yanlış, mənəvi cəhətdən aşağılayıcı, mənfi emosiyalı, hətta təhqir yükü daşıyan bir ifadədir. İnsanlar həmin yerlərdə köklü sakin, tam və bərabər hüquqlu ölkə vətəndaşları olduqları halda yalnız milli mənsubiyyətinə görə yaşadıqları əzəli yerlərdən işgəncələrə, qətliamlara məruz qalaraq zorla çıxarılıblar. Qərbi Azərbaycanlılara qarşı törədilmiş dörd il müddətində (1987-1991-ci illər) davam edən kriminogen ictimai-siyasi hadisə sonda öz acı nəticəsini verib. Bu hadisə barədə danışarkən xeyli diqqətli olmaq lazımdır. Bu barədə danışanlar "qovulmaq" deyil, soydaşlarımız "zorla çıxarılıblar", "işgəncələrlə çıxarılıblar", "deportasiyaya məruz qalıblar" kimi obyektivliyi təzahür edən uyğun sözlərlə fikirlərini ifadə etsələr daha məqsədəuyğun olar. Hesab edirəm ki, "qovulmuşlar" ifadəsinin soydaşlarımıza şamil edilməsi yolverilməzdir və hər kəs bu ifadəni işlətməkdən çəkinməlidir.

Bildiyimiz kimi, Azərbaycan dilindəki sözlərin hamısı birlikdə dilin lüğət tərkibini, yəni leksikasını təşkil edir və hər bir söz ayrılıqda və birləşmədə müəyyən bir fikri ifadə etməyə xidmət göstərir. Sözün ifadə etdiyi məna onun leksik mənasıdır və hər bir söz özünün ifadə etdiyi mənanı daşıyır, yəni dilimizdə öz təyinatı üzrə işlədilir.

Bəs, dilimizdə işlədilən "qovulmaq" sözünün daşıdığı fikir nəyi anladır? Fikrimcə, bu söz, özünə aid olmayan yerdə olanı, qanunsuz, müxtəlif üsul və vasitələrlə, əsassız şəkildə, zorla başqasının yerinə soxulmuş birisinin və ya bir toplumun məcburi tərzdə həmin yerdən çıxarılması fikrini ifadə edir. Hətta daha kobud misal da çəkmək olar: Qadağan olunan sahəyə, otlağa, hinə, həyətə və s. girən heyvanın oradan çıxarılmasını da dilimizdə yalnız "qovub çıxarmaq" kimi ifadə edirik. Necə ki müzəffər Ali Baş Komandanımız cənab İlham Əliyev işğalçı erməniləri qovub torpağımızdan çıxarandan sonra çox qürurla "İTİ QOVAN KİMİ QOVDUQ" ifadəsini işlətdi. Bu ifadə həmin ictimai-siyasi hadisəni ölkə Prezidenti tərəfindən düşünülmüş şəkildə, tamamilə düzgün şərh edən, anladan, onlara yaraşan və dəqiq seçilmiş bir ifadədir. Yəni, ermənilər, istər ordusu, istərsə də mülki əhalisi özlərinə aid olmayan ərazilərimizə qanunsuz olaraq soxulduğuna görə biz onları 44 günə "iti qovan kimi qovduq". Bizim soydaşlarımız isə öz doğma, minillər boyu sahibi olduqları yerlərdən 200 ildən çox müddət ərzində müxtəlif vasitələrlə, sonda isə daha azğın üsullarla, zorla, silah gücünə, qətliamlar, müxtəlif işgəncələr nəticəsində çıxarılıblar.

Qeyd edim ki, "zor" sözünün özü, şəxsin iradəsinə zidd olaraq ona qarşı fiziki və digər müxtəlif əməli vasitələrlə törədilmiş hər hansı bir əməlin şiddətini və qeyri-qanuniliyini ifadə edir. "Qovmaq" sözü isə heç bir fiziki və digər vasitələrlə təzyiq etmədən də, yəni təmasda olmadan da, aralı məsafədən də adi bir fit, əl işarəsi, ayağı yerə vurmaq, barmaq silkələmək, hündür səslə, qışqırmaqla, söz vasitəsilə də həyata keçirilə bilən bir fikir ifadəsidir. Çoxsaylı, təkzibolunmaz faktlar da göstərir ki, soydaşlarımıza qarşı törədilən əməlin icrası məhz müxtəlif cür ZOR tətbiqi ilə müşaiyət olunub.

Müqayisəli şərh olunan iki ictimai-siyasi hadisə arasındakı fərq budur. Onlar eynilik təşkil etmir və onların hər birini öz adıyla demək lazımdır. Odur ki, bu barədə, bu mövzuda sənədlər hazırlayan müvafiq təşkilatlardan, qurumlardan, danışan, yazan ayrı-ayrı şəxslərdən, media nümayəndələrindən qeyd olunan ifadələri işlədərkən diqqətli olmağı artıq dərəcədə xahiş edirəm! Soydaşlarımız öz əzəli torpaqlarından ZORLA ÇIXARILIB.

Hüseyn-XƏZƏR

Hüquqşünas

525-ci qəzet.- 2023.- 15 aprel.- S.9.