Nəsillərə örnək ömür

Azərbaycan dünyada hər zaman öz istedadlı şəxsləri, sözün əsl mənasında şəxsiyyətləri ilə məşhur olub. Onlardan biri, mövlud gününü hər il aprel ayında sevə-sevə qeyd etdiyimiz görkəmli Azərbaycan rəssamı, SSRİ Rəssamlar İttifaqının üzvü Hüseyn Axundovdur. 1921-ci il aprelin 28-də Bakının Balaxanı kəndində dünyaya göz açmış və 94 il bədii obraz və ifadələrilə dolu həyat sürmüş Hüseyn müəllimin ilham pərisi ona hər zaman parlaq Abşeron təbiəti, qum və günəşin hərarəti, dəniz və səmanın təbii çalarları, üzüm meynəsi, əncirin ənbəri, tut ağacının kölgəsi barədə tez-tez pıçıldayaraq, sənətkarın heyrətamiz yaradıcılıq dünyasını yaratmışdır.

Hüseyn Axundov hələ orta məktəbin yeddinci sinfində oxuyarkən bacısı onu Azərbaycan Rəssamlıq Texnikumuna aparmağa başlayır və orada qardaşının rəsm çəkməyə nə qədər vaxt və enerji sərf etdiyini görür. Rəssamlıq texnikumunda onun emalatxana qonşuları Ağa Mirzəzadə, Əbdül Xalıq, Mikayıl Abdullayev, Oqtay Sadıxzadə və başqaları kimi Azərbaycanın gələcək tanınmış rəssamları idi.

1939-cu ildə Hüseyn Axundov Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun rəssamlıq şöbəsinə daxil olur və müvəffəqiyyətlə də təhsil alırdı. Lakin təkcə iki kursu bitirə bilir: müharibə ona mane olur. O, müharibənin ilk günündən cəbhəyə yollanır, mərdliklə vuruşur, Moskvanın müdafiəsində və bir çox başqa döyüşlərdə iştirak edir və ağır yaralanır.

1943-cü ildə o da ikinci dəfə ağır yaralanır. Həmin döyüşdə bir alman snayperi sovet birləşmələrinin qət etməli olduğu ərazini atəşə tutub. Axundovun həmyerlilərindən biri Əbdül Hüseynov yolun kiçik bir hissəsini sürünmək istəsə də, güclü atəşə məruz qalıb, yaralanıb və huşunu itirib. Özünə gələndə isə Hüseyn Axundovun ona ilk tibbi yardım göstərdiyini - yarasını sardığını görüb. Və iki saatdan sonra Hüseyn özü ağır yaralanıb.

Bundan sonra iki həmyerlinin yolları ayrılır və iyirmi beş ildən sonra onlar tamamilə təsadüfən Moskva metrosunda qarşılaşırlar. İki əsgər dostun sevincini ifadə etmək mümkün deyildi. Maraqlısı odur ki, rəssamın 90 illik yubileyi Moskvada təntənəli şəkildə qeyd olunanda Əbdül Hüseynov da həmin tədbirə dəvət olunub.

1944-cü ildə Hüseyn Axundov "İgidliyə görə" medalı ilə, 1985-ci ildə isə II dərəcəli Vətən Müharibəsi ordeni ilə təltif edilib. Mükafat öz qəhrəmanını tapmışdı. Daha sonra bir neçə xatirə medalları ilə də təltif edilmişdi. Kursk yaxınlığında ikinci yaradan sonra Hüseyn Axundov xəstəxanaya göndərilir. Və taleyi elə gətirdi ki, müalicə aldığı xəstəxana onun doğma Bakı şəhərində yerləşirdi.

Xəstəxanadan çıxandan sonra Hüseyn Axundov bir rəssam kimi əfsanəvi və sözün əsl mənasında ustad sənətkara çevriləcək, 86 dilə tərcümə olunaraq 136 ölkədə nümayiş etdiriləcək film üzərində işləmək üçün "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına dəvət alır. Söhbət təbii ki, 1945-ci ildə premyerası olan "Arşın mal alan" filmindən gedir.

Axundov son müalicəsini almadan özünü ən maraqlı işə həsr etdi. Minimum vəsaitlə - axı hərbi vaxt idi, bütün vəsait cəbhənin ehtiyaclarına gedirdi - maksimum nəticə əldə etmək lazım idi və çox şey rəssamın əməyindən asılı idi. Yaradıcı kollektivin birgə fədakar əməyi sayəsində ərsəyə gələn iş bütün gözləntiləri üstələdi.

Eyni zamanda 1945-ci ildə Moskvaya qayıdan Hüseyn Axundov məşhur VGİK-i bitirərək, diplomlu kino rəssamı olur və "Mosfilm" kinostudiyasında işləmək təklifi alır. Beləliklə, tarixdə ilk azərbaycanlı olaraq bu kinostudiyanın işçi heyətinə daxil olur.

Təbii ki, Axundovun özü də o zaman bu haqda düşünmürdü, amma fakt faktlığında qalır. Beləliklə, Hüseyn Axundova işlədiyi illər ərzində Qriqori Aleksandrov, İvan Pıryev və Aleksandr Ptuşko kimi görkəmli sovet kino ustaları ilə işləmək nəsib olur.

O, rəssam kimi "Bahar" (1947), "İdiot" (1958), "Sampo" (1958), "Bəyaz gecələr" (1959), "Pasportsuz adam" kimi filmlərin yaradılmasında iştirak edir, bununla da rəsmdə dekorasiya eskizlərini inkişaf etdirir.

Onun yaradıcılığının başqa bir istiqaməti də möhtəşəm kino afişalarıdır. Hüseyn Axundov inanılmaz sürətlə işləyirdi, bəzən ayda üç afişa hazırlamağa müvəffəq olurdu.

Hüseyn Axundov 1970-ci illərin ortalarına qədər "Mosfilm"də çalışıb. Orada nəinki rəssam qismində çalışmış, həm də aktyor kimi epizodik rollar oynamışdır. Bu baxımdan "I" əməliyyatı və Şurikin digər sərgüzəştləri" (1965), "Pasportsuz adam" (1965), "ŞKİD Respublikası" (1966), "Altıncı" (1981), "Yol polisi müfəttişi" (1982) kimi filmləri qeyd edə bilərik. Təəssüflər olsun ki, onun adı təkcə "I" əməliyyatı" filmində aktyor kimi qeyd edilib, qalan bütün filmlərdə onun adı titrlərə salınmamışdır. Sovet dövründə titrlərə düşmək müşkül məsələ idi.

1970-ci illərin ortalarından Hüseyn Axundov bütün vaxtını sırf rəssamlığa həsr edir. Şübhəsiz, istedadına görə Hüseyn Axundov SSRİ Rəssamlar İttifaqına üzv qəbul edildi, bir çox Moskva sərgilərində - Manejdə, Kuznetsk körpüsü sərgi qalereyasında, Mərkəzi Rəssamlar Evində fəal iştirak edir.

Hüseyn Axundov əla portret rəssamı kimi xarakterik cəhətləri dərhal qavrayaraq, qara flomasterin yüngül ştrixləri ilə onları kağıza köçürürdü.

Günlərin bir günü Berlində Axundov sərgidə iştirak edərkən onun blits-portret işləri üçün uzun növbə düzülmüşdü. Cəld şəkildə xarakterik qrafik portret çəkmək bacarığı sözün əsl mənasında heyrətamiz idi. Bəzən onun mətanətli gözü nəinki aşkar olanı, hətta gizlədilənləri, hətta bir neçə ildən sonra insanın necə ola biləcəyini də görə bilirdi.

O, öz əsərlərində kompozisiya sabitliyi ilə erkən Abşeron məktəbinin parlaq koloritli iğtişaşını birləşdirərək, heyrətamiz natürmortlar yaradırdı. Parlaq, gözəl işıq və rənglə doymuş, orijinal və canlı mənzərələri də ifadəli idi. Xarakterik olan da budur... II Dünya müharibəsi rəssamın ruhunda silinməz izlər qoysa da, Hüseyn Axundov heç vaxt müharibə rəsmləri çəkməyib. O, müharibəni çox qanlı və məkrli hesab etdiyi üçün onu sənətə sürükləmək fikrindən daşınmışdı. Bununa belə, ömrünün çox hissəsini Rusiyada keçirməsinə baxmayaraq, doğma təbiətinin gözəlliyini məmnuniyyətlə "sənətə sürüklədi".

Əlamətdar haldır ki, vətənindən uzaqda yaşasa da, ona məhəbbətini, xalq adət-ənənələrinə, Azərbaycana xas olan hər şeyə hörmətini itirməmişdi. Azərbaycanda keçən uşaqlıq və gənclik illəri onun bütün gələcək həyatının özəyinə çevrilmiş, onu daim yaradıcılığa sövq etmişdir.

Hüseyn Axundovun ən əlamətdar işlərindən biri onun Bolşoy Xaritonevski zolağında Volkov-Yusupovlar kameralarında bərpa işlərində iştirakıdır. Azərbaycanlı rəssam təkcə icraçılardan biri deyil, bütün əsərlərin baş rəssamı idi.

Bu, son dərəcə məsuliyyətli bir iş idi, çünki federal əhəmiyyətli mədəni irs obyektlərindən biri olan Yusupov sarayı dövlət və diplomat, sənətsevər, ən böyük kolleksiyaçılardan biri olan knyaz Nikolay Borisoviç Yusupova (1750-1831) məxsus idi.

Deməli, məsuliyyət böyük idi, lakin Hüseyn Axundovun təcrübəsi və istedadı ona bu işin də öhdəsindən gəlməyə kömək etdi. O, məşhur İqor Qrabardan sonra bu kameralarda bərpa işləri həvalə edilmiş ikinci rəssam idi.

Hüseyn Axundov 2015-ci il fevralın 6-da 94 yaşında Moskvada vəfat edib. O, həm bioloji, həm də yaradıcılıq baxımından uzun ömür yaşadı. Bu gün Hüseyn Axundovu yad edərkən, istər-istəməz yaxşı dərk edirik ki, o, müasir rəssamlar üçün bir örnək, əsirlər boyu yaşayacaq bir məktəbdir.

Hikmət ƏLİYEV

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti,

Dayanıqlı şəhərsalma və region planlaşdırılması ixtisası üzrə II kurs magistrantı

525-ci qəzet.- 2023.- 18 aprel.- S.14.