Ən böyük
dissident
Ümummilli
lider Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı
qarşısında ən böyük xidmətlərindən
biri də odur ki, siyasi tariximizdə ilk dəfə təhlükəsizlik
orqanlarının milliləşdirilməsinə nail olmuş,
əvvəllər çar "oxranka"sının, daha
sonralar isə 1920-1930-cu illər sovet FK və NKVD-sinin azərbaycanlıların
yaddaşında həkk etdirdiyi antimilli cəza aparatı
obrazını tədricən, praktiki addımlarla
dağıdaraq təhlükəsizlik orqanlarını
xalqı, milləti qoruyan və onun öz nümayəndələrindən
təşəkkül tapan sistemə, uzun onilliklər bir azərbaycanlının
da qəbul edilmədiyi həmin sistemi əsl milli təhlükəsizlik
qurumuna çevirə bilmişdir.
Heydər
Əliyevin əsrin dörddə biri qədər müddətdə
çalışdığı dövlət təhlükəsizliyi
sistemində öz enerjisi, həvəsi, məsuliyyəti, yeni
ideyalarla dolu ürəyi, çevik təfəkkürü ilə
o dövrdə ucqar hesab edilən Azərbaycanda işləməsinə
baxmayaraq, Mərkəzdə bu sahəni idarə edənlər
onu yaxşı tanıyırdılar və nələrə
qadir olduğunu hiss edirdilər. Məhz onun
şəxsi keyfiyyətləri Moskvada azərbaycanlılarla
bağlı olan sterotipləri darmadağın edə
bilmişdi, hələ 50-ci, 60-cı illərdə əvvəlki
onilliklərdən fərqli olaraq bu sistemə Heydər
Əliyevin təqdimatı ilə milli kadrlar qəbul edilməyə
başlamışdı. Bu baxımdan Heydər
Əliyev minillik dövlətçilik tariximizə milli məfkurəyə
istinad edən ilk və yeni Azərbaycan dövlətinin
qurucusu kimi daxil olmuşdur. O, hələ 60-cı illərdən
əvvəl milli məfkurəni qurmağa başladı, sonra
həmin bazanın üzərində müstəqil dövləti
yaratdı. Heydər Əliyev Azərbaycanı
azərbaycanlıların ixtiyarına verən və Azərbaycan
xalqı "öz taleyinin sahibidir" - deyən ilk
böyük dövlət xadimimizdir. Hamı
bilir ki, ona qədər Azərbaycan tarixində belə bir
siyasi kontekst olmamışdır.
Yeri gəlmişkən,
Heydər Əliyevin bu xarakteri ilə bağlı hadisələrin
şahidi olmuş insanlardan biri danışırdı ki, 70-ci
illərin sonunda ali məktəblərə tələbə qəbulu
ilə əlaqədar olaraq Mərkəzi Komitədə
keçirilən ənənəvi müşavirədə
Heydər Əliyev təhsil nazirini və bir-iki ali məktəb
rektorunu dinlədikdən sonra, Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinin
rəisini çıxışa dəvət etdi və ona dərhal
sual verdi - tələbələr içərisində yerli əhalinin
nümayəndələri nə qədərdir? O zaman
SSRİ-nin müxtəlif yerlərindən Bakıya gəlib
həmin məktəbdə oxumaq istəyən, milliyyətcə rus və başqa xalqların
nümayəndələri üstünlük təşkil
edirdi. Heydər Əliyev "yerli əhali" deyərkən
Azərbaycanda yaşayan müxtəlif millətlərin
nümayəndələrini nəzərdə tutsa da, (o vaxtlar
başqa cür mümkün deyildi) aydın idi ki, əgər
məktəbin rəisi "yerli əhali"nin
daxil olmasına üstünlük verəcəkdisə,
bunların əksəriyyəti azərbaycanlı olacaqdı.
Aldığı cavabdan, yəni "yerli əhali"nin hərbi təhsilə zəif cəlb
olunmasından çox narazı qalan Heydər Əliyev
Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinin rəisini
çox kəskin surətdə məzəmmət etdi və
ona konkret tapşırıqlar verdi ki, bu məsələyə
diqqəti artısrın. Sonrakı il ali məktəblərə
qəbul ərəfəsində Mərkəzi Komitədə
keçirilən müşavirədə Heydər Əliyev
Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinin rəisini yenə
xitabət kürsüsünə dəvət edir və bu
mühüm işin gedişi, xüsusilə yerli əhalinin
faizi ilə maraqlanır. Rəis bu dəfə
nisbətən yaxşı rəqəmlər söyləsə
də, müəyyən irəliləyiş olmasına
baxmayaraq, Heydər Əliyev yenə narazı
qaldığını, daha çox işləmək lazım
gəldiyini bildirir. Beləliklə, ildən
ilə həmin məktəbə daxil olan azərbaycanlı
müdavimlərin faiz göstəricisi surətlə
artmağa başlayır.
Ümummilli dəyərləri ideoloji baxımdan ilk dəfə
o təsbit edərək iqtisadi coğrafiyanı böyük
quruculuq işləriylə, mənəvi coğrafiyanı isə
milli-mənəvi dəyərlərin Azərbaycana
qaytarılmasıyla gerçəkləşdirdi. Azərbaycanın
qapıları Dədə Qorqudun, Babəkin, Nizaminin, Nəsiminin,
Hüseyn Cavidin, Şəhriyarın üzünə taybatay
açıldı, Azərbaycançılıq məfkurəsi dirçəlməyə
başladı. Qeyd etmək istərdim ki, 1993-cü ildə Azərbaycan
xalqı Heydər Əliyevi hakimiyyətə təkcə Azərbaycanı
hərbi-siyasi böhrandan qurtarmaq üçün deyil, həm
də Ümummilli liderin 30 il əvvəl
başladığı Azərbaycançılıq əsərinin
ən ciddi səhifələrini davam etdirmək, yeni cildlərini
yaratmaq üçün dəvət edirdi. Çünki
bu mənəvi abidənin - siyasi Azərbaycan kitabının
ilk səhifələri 1960-cı illərdən başlayaraq
Heydər Əliyevin üslubunda yazılmışdı.
Bir çox mənbələrdə Heydər Əliyevin
Sovet epoxası dövründə hakimiyyətdə olduğu
illərdə, yəni 1969-cu ildən 1982-ci ilə qədər
müstəqil Azərbaycanı addım-addım qurmağa,
yaratmağa çalışması qeyd edilsə də, onun fəaliyyətinin
50-60-cı illərdəki dövrünü
araşdırdıqdan sonra belə qənaətə gəlmək
olur ki, bu mübarizənin tarixi xeyli əvvəllərdən
başlayır.
Heydər Əliyev ədəbiyyatı, mədəniyyəti
sevməklə bərabər, bütün sənət
adamlarını qoruyurdu, himayə edirdi, həmişə azad
sözün, azad düşüncənin yanında
dayanırdı. Böyük alim Yaşar Qarayev yazır
ki, "60-cı illərə qədər Azərbaycanda
"dissident" olmaq mümkün idi. Yəni
şair və yazıçıların buna
"imkanları" var idi. 1960-cı illərdən
sonra bu imkan aradan qaldırıldı. Bəziləri
təəccüb edir ki, niyə Azərbaycanda
"altmışıncıların" sandıqdan, yasaqdan
çıxan əsərləri olmadı? Çünki sandığa ehtiyac yox idi. Hətta
Moskvada, mərkəzi jurnallarda çap edə bilmədikləri
əsərlərini yazıçılar gətirib Bakıda
çap etdirirdilər... Yalnız Moskvanın
deyil, hətta Pribaltika kimi sərbəst, müstəqil fikrə
alışmış regionların belə ziyalıları
bizim bəzi kitabları oxuyanda, tamaşa və filmlərimizi
görəndə onların yasaqlanmamasına təəccüb
edirdilər. Bütün bunlar Heydər
Əliyevin azad sözə, azad dəyərlərə, milli
varlığın ifadəsinə yaratdığı
imkanın müstəsnalığı idi ki, buda 90-cı illərdə
müstəqil Azərbaycanın yaranması ilə nəticələndi.
...1959-cu
ildə Bəxtiyar Vahabzadənin "Gülüstan"
poeması çap olundu. Bilirik ki, poema çap
olunan kimi ciddi rezonans doğurdu, müəllifini həbs olunmaq
təhlükəsi gözləyirdi. Niyə?
Çünki ilk dəfə olaraq, orada
azadlıq, milli dil, milli varlıq problemləri qoyulmuşdu və
sovetin qılıncının at oynatdığı bir zamanda
belə məqamlara toxunmaq bağışlanmırdı.
Heydər Əliyev bu zaman dövlət təhlükəsizliyi
orqanlarında çalışırdı. Vəzifəsindən irəli gələn səlahiyyəti
isə millətin milli-mənəvi dərdlərinin tərcümanı
olmağa, onun ehtiva olunduğu məqamları qorumağa imkan
verirdi.
Çıxışlarının birində deyir ki, mən
hələ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində
işləyən zaman Bəxtiyar Vahabzadənin həbs
olunması məsələsi meydana
çıxmışdı. "Gülüstan"
poemasını yazmışdı. Ondan
ötrü o zaman həbs etmək məsələsini
qoymuşdular. O vaxt mən onu xilas etdim, qoymadım həbs
olunsun. Nəinki qoymadım, onunla dəfələrlə
söhbətlər apardım, öz məsləhətlərimi
verdim. Belə bir insan o vaxtlar böyük
fəlakət qarşısında idi. Nəyə
görə? Heç bir cinayət yox idi.
Ona görə ki, millətini sevirdi, millətin
qayğıları haqqında yazılar, şeirlər
yazırdı.
Yaxud yazıçı Mövlud Süleymanlının
"Dəyirman" povesti. "Qırx ilin yeddi
görüşü" əsərində
yazıçı Mövlud Süleymanlı qeyd edir ki, o zaman
mənim "Dəyirman" povestim təzə
çıxmışdı. Əsər
böyük səs-küyə səbəb oldu,
Yazıçılar Birliyində povest ətrafında
geniş müzakirə aparıb amansız tənqidlərə
məruz qoydular. Daha sonra
yazıçılar əsəri götürüb Heydər
Əliyevin yanına gediblər. Heydər
Əliyev soruşub ki, nə var bu əsərdə. Deyiblər ki, sovet ideologiyasına zidd məqamlar var,
hələ yoldaş Əliyev, altından xətt də
çəkmişik, əsərdə 73 ədəd
söyüş də yer alıb. Heydər
Əliyev altından xətt çəkilmiş sözün
birini oxuyub və gülərək deyib, baho, ona qalsa, gərək
rus xalqı Şoloxovu məhkəməyə verə.
Yaxud həmin illərin cəsarətli mətbu
orqanlarından və milli ideologiyanın qeyrətli
carçılarından biri olan "Qobustan"
jurnalının dövrün ideoloji təxribatlarından xilas
edilməsində də Heydər Əliyevin mühüm rolunu
qeyd etmək lazımdır. Ulu öndər 1997-ci
ildə "Qobustan" jurnalı haqqında
aşağıdakı mətləbləri ictimaiyyətə
çatdırmışdır: "Mən "Qobustan"
jurnalını xatırlayıram. O yarananda əleyhinə
nə qədər cürbəcür hərəkətlər
oldu. Mənim xatirimdədir, biri gəlirdi ki, nə
bilim millətçilik ideyaları yayır, o biri gəlirdi
ki, bizim quruluşun əleyhinə ideyalar yayır. ...Mən
də görürdüm, baxırdım bu "Qobustan"
jurnalına bunların dedikləri şey yoxdur, lakin bizim
üçün lazım olan şeylər çoxdur. Ona görə də "Qobustan" jurnalı
yaşadı. Bu gün məmnuniyyət
hissi ilə deyirəm ki, "Qobustan" jurnalı o vaxt
çox böyük işlər gördü".
Xalq
yazıçısı Anar da maraqlı bir məqama toxunub:
"Yazıçıların Qurultayında Heydər
Əliyevin çıxış etdiyi iclası mən
aparırdım və belə bir replika atdım: - Heydər
müəllim, bir dəfə "Ən böyük dissident
elə mən özüm olmuşam" dediniz. Tamamilə
doğrudur, - dedi Heydər Əliyev və: - Düzdür, mən
şeir yazmıram, roman və ya hekayələr yazmıram. Ancaq 1960-cı illərdən başlayaraq 1987-ci ilə
qədər Kommunist Partiyasında ən böyük dissident mən
özüm idim".
Hüseyn
Cavid və Heydər Əliyev fenomenləri ilə bağlı
bir məqama toxunmaq
istəyirəm. Məlumdur ki, 1956-cı ildə Stalinin vəfatından
üç il sonra repressiyaya məruz
qalmış bir çox şəxslərdən biri kimi
Hüseyn Cavidə də bəraət verilmişdi. Ancaq bu bəraət nəhəng Cavidi zorla sovet
yazıçısı etməyə hesablanmışdı.
Onun əsərlərinin öz üslubundan
çıxarılaraq çap edilməsi, "Cavid və
oktyabr inqilabı" tipli yazılarla onu kiçiltmək
meylləri 1982-ci ilə qədər - məzarının
Sibirdən vətənə gətirilməsi dövrünə
qədər davam etdi. Minlərlə iqtisadi, siyasi, elmlə,
təhsillə, dövlət quruculuğu, kənd təsərrüfatı
ilə bağlı problemlərin arasında, Moskvaya yeni vəzifəyə
getməsi ərəfəsində Heydər Əliyev Cavidin cənazəsinin
Azərbaycana gətirilməsi kimi çoxşaxəli, mürəkkəb, eyni zamanda milli-mənəvi
əxlaqi dəyərlərə dönüşün yeni mərhələsi
hesab edilə bilən nəhəng, həm də şərəfli
bir missiyanı yerinə yetirdi.
Böyük şairin qızı Turan Cavid xatirələrində
yazır ki, "Heydər Əliyev 1983-cü ildə Moskvadan
yayda istirahət üçün Bakıya gəlmişdi. 1983-cü il
sentyabrın 24-də Dram teatrında "İblis"ə
baxmağa gəldi. Tamaşadan sonra müzakirədə əsəri
elə dəqiq təhlil etdi ki, məəttəl qaldıq... Zarafatından da qalmadı. Dedi ki, indi məndən
soruşsalar ki, iblisi görmüsən, cavab verərdim ki, bəli,
- Hamlet Xanızadəni göstərib - əsl iblis belə
olar, - dedi. İkinci dəfə 1984-cü ildə
sentyabrın 15-də Rus Dram Teatrında "Şeyx Sənan"a
baxdı, rəhmətlik Zərifə xanımla birgə.
Birinci hissədən sonra məni qonaq otağına
çağırdı və içəri girən kimi,
"tamaşada bir neçə obrazı ixtisar ediblər",
- söylədi. Düz deyirdi. Sonra isə əsərin musiqisindən
danışdı. Fikrət Əmirovun
musiqisini təriflədi və sevdiyi kor ərəbin
mahnısını ifa elədi, sözləri və
melodiyanı çox dəqiq ifa edirdi. Təəccüb
ediləcək bir hal idi ki, o, bütün ədəbiyyatı, dramaturgiyanı
çox yaxşı bilirdi, tək bilmirdi, həm də duyurdu.
O, Cavidi Şekspirlə deyil, Höte ilə müqayisə etməyi
üstün tuturdu. "Faust"la
"İblis"i müqayisə edirdi".
Heydər
Əliyevin Cavidi doğma torpaqlara qovuşdurması həm də
onun heykəlinin ucaldılması, tapdanmış
hüquqlarının bərpa edilməsi, adının əbədiləşdirilməsi,
əsərlərinin tamaşaya qoyulması, yazdığı
üslubda çap edilməsi, türkçülüyə
dönüş, turan əxlaqına dönüş, Cavidin
sufi təfəkkürünə dönüş ilə
müşayiət edildi. 1982-ci ildə Cavidin
qayıdışı ilə milli mədəniyyətin yeni
epoxası başladı. Yeri gəlmişkən,
Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin
danışdığı bir xatirəni də yada salmaq istəyirəm.
Şair deyirdi ki, "Cavidin nəşinin uzaq
Sibirdən xüsusi təyyarə reysi ilə böyük
çətinliklə vətənə gətirilməsindən
sonra müxtəlif fikirlər səslənməyə
başladı ki, onu harada dəfn edək? Fəxri
xiyabandan Cavid parkına kimi ona yaxın variant təklif olunurdu.
Heydər Əliyev kiçik bir müşavirə
də keçirib ziyalılarla Cavidin məqbərəsinin
harada qurulmasını müzakirə etdi. Son olaraq
müdrik Ulu öndər dedi ki, onun Naxçıvanda
basdırılmasının doğulduğu torpağa
qovuşmasından başqa ayrı bir özəlliyi də
var. Naxçıvan yaxşıdı ki, qoy
Təbrizdən gələnlər onu ziyarət eləyib
getsinlər". Deməli, bütövlük
anlayışı Heydər Əliyev üçün ən
müqəddəs dəyərlərdən biri idi, vahid Azərbaycan
idealı da onun bütöv, bölünməz
gördüyü amalların sırasında idi.
Uzaqgörən Heydər Əliyev bu qədər dərin
düşünürdü...
Yeri gəlmişkən, bu məsələ ilə
bağlı bir məqamı da xatırlamaq istəyirəm. Xalq şairi Söhrab Tahir
xatirələrində yazır ki, Ümummilli lider Heydər
Əliyev 1981-ci ildə, Şüvəlanda
yazıçıların yaradıcılıq evinin
açılışında çox cəsarətli fikirlər
söylədi: "O vaxt Heydər Əliyevlə aramızda
çox maraqlı bir söhbət oldu. Mən qəribəm
deyəndə, Ulu öndər dedi ki, niyə özünü
qərib hiss edirsən? Dedim ki, bəs biz vətəndən
aralı düşmüşük, ürəyimiz nisgillə
doludur. Cavab verdi ki, onun günahı burada
oturan şair və yazıçılardadır. Siz niyə o taydakı şair və
yazıçıların əsərlərinin burada, bu
taydakı şair və yazıçıların əsərlərinin
o tayda çap olunmasına təşəbbüs göstərmirsiniz?
Nə vaxt bu məsələ ilə
bağlı mənə müraciət etdiniz, kömək etmədim?
Əgər bu əsərlər həm o tayda, həm
də bu tayda dediyim kimi çap olunarsa, hər iki Azərbaycan
arasında mədəni körpü yaranar, əlaqələr
daha da genişlənər və heç kəs
özünü burada qərib hiss etməz. Şair, sən öz evindəsən. Biz bir ata-ananın övladlarıyıq. Ona
görə də sən burada özünü qərib hiss etmə.
Bu sözlər zalda gurultulu alqışlarla
qarşılandı. Sonra Heydər Əliyev
üzünü mənə tutub "Şair, davam elə"
- dedi. Mən də bundan ruhlanıb dedim ki, bəs bildiyiniz
kimi, Azərbaycan tarixin günahı üzündən iki yerə
parçalanıb. Bu zaman Heydər Əliyev yenə
sözümü kəsib dedi: "Şair, dayan! Niyə deyirsən ki, Azərbaycan tarixin
günahı üzündən iki yerə
parçalanıb?" Zala da dərin bir
sükut çökdü. Belə bir vəziyyətdə
qorxa-qorxa soruşdum: - bəs nə deyim, yoldaş Əliyev? Qayıtdı ki, denən Azərbaycan imperialist
qüvvələrin günahı üzündən iki yerə
parçalanıb. Bu sözdən sonra
zalda bir anlıq çaşqınlıq yarandı. Çünki heç kəs gözləmirdi ki, Heydər
Əliyev Azərbaycanı iki yerə bölənləri, yəni
İran və Rusiyanı adı ilə deyəcək və
birdən sanki nə baş verdiyini zaldakılar anladı.
Zalda bir alqış qopdu ki, gəl görəsən.
Heydər Əliyev düz 15 dəqiqə
zaldakıları sakitləşdirə bilmədi.
Sevincindən ağlayan kim, bir-birini
qucaqlayan kim. Sovet dövründə ilk dəfə
idi ki, yüksək tribunadan Cənubi Azərbaycan məsələsi
qaldırılırdı. Həmin andaca bu baradə
Moskvaya xəbər çatdırdılar və elə oradaca
hiss etdim ki, onu telefona çağırdılar. Sonralar eşitdim ki, bu çıxış Heydər
Əliyevə müəyyən qədər başağrısı
yaradıb".
Doğrudur, bir qədər hadisələri qabaqlayaraq
70-ci, 80-ci illərə qədər gedib
çıxıdıq, ancaq qeyd etmək istəyirəm ki,
haqqında danışdığımız bu cəsarətli
addımların, tariximizi dəyişən hadisələrin əsası
Ulu öndərin 50-60-cı illərdəki fəaliyyəti ilə
qoyulmuşdu.
O illərdə Heydər Əliyevin gəlişi ilə təhlükəsizlik
sistemi milliləşdi, savadlı, peşəkar milli kadrlar irəli
çəkildi, təhlükəsizlik xidməti milləti təhlükələrdən
qoruyan, xalqın yetişməkdə olan milli-mədəni
elitasını himayə edən bir orqan oldu. Heydər Əliyevin təhlükəsizlik
orqanlarına rəhbərlik etdiyi 1960-cı illərdə və
respublikaya rəhbərlik etdiyi 1970-80-ci illərdə milli
azadlıq mübarizəsinin müjdəçisi sayılan
elmi və bədii əsərlər yazılmış,
çap edilmiş, filmlər çəkilmişdir. Lakin bu əsərlərin müəllifləri digər
sovet respublikalarındakı həmkarlarından fərqli olaraq
dissident kimi təqib olunmamış və ya sürgün edilməmişlər.
Əksinə, onların yaradıcılığı təbliğ
edilmiş, respublikanın və Sovet İttifaqının ali mükafatlarına təqdim olunmuşdur.
Bu gün qəribə görünsə də, "samizdat" yolu ilə çap olunan ədiblərin, gizli səsyazma studiyalarında əsərlərini çoxaldan bəstəkarların, rəsmi sovet diktovkalarını aşan alimlərin sonradan ali mükafatlar alması, yaradıcı qurumlarda, tədqiqat, təhsil müəssisələrində və ya digər sahələrdə irəli çəkilməsi o zaman tez-tez rast gəlinən hal idi. Beləliklə, təhlükəsizlik orqanları müstəqilliyimizin qazanılıb qorunmasında töhfələri olan şəxslərin - milli mədəni-siyasi elitanın formalaşdırılıb qorunmasında, onların fəaliyyətinin məqsədəmüvafiq məcraya yönəlməsində müstəsna rol oynamışdır. Bu, ilk növbədə Heydər Əliyevin bir zamanlar cəza aparatı kimi tanınan sistemin milli maraqlara uyğun transformasiyası naminə titanik əməyinin nəticəsidir. Öz çıxışlarında həmin dövrü ürək ağrısı ilə xatırlayaraq deyirdi: "Təhlükəsizlik orqanlarında işlədiyim vaxtlar mən bir işçi kimi arxiv materialları ilə, xüsusən, 37-38-ci illərin, ondan sonrakı dövrün materiallrı ilə tanış olarkən daim öz-özümə sual vermişəm: bu antisovet qruplar, sovet hakimiyyətini devirmək istəyən qruplar, filanlar kimlərdir, hansılardır? Onların bir qismi həbs edilmiş, öldürülmüş, yaxud da uzaq Sibirdə həlak olmuşdur. Bir qismi isə həbs olunmamışdı... Bu faktlar nə qədər ədalətsizliklər, uydurmalar, quraşdırmalar, əsassız materiallar toplandığını sübut edir və bunlar tarixçilər tərəfindən dərindən öyrənilməlidir. 1920-30-cu illərdə nə qədər repressiyalar olunub, insanlar öz yer-yurdundan sürgün ediliblər... Heç yerdə Azərbaycanda olduğu qədər adam sürgün edilməyibdir".
Səmimiyyətlə etiraf etmək lazımdır ki, SSRİ kimi bir super dövlətin ali məqsədlərinə xidmət edən təhlükəsizlik şəbəkəsində işlədiyi illərdən Sovet İttifaqının rəhbərləri cərgəsində olana qədər kommunist ideologiyası hər bir rəhbər üçün zəruri ideoloji maraq olduğu kimi, Heydər Əliyev üçün də elə idi. Başqa cür mümkün ola bilməzdi. Ancaq bu ağır şərtlər çərçivəsində fəaliyyət göstərərək milləti, vətəni üçün böyük işlər görmək, milli təəssübkeşliyi bütün ideologiyalardan uca tutmaq, hamıdan gizli saxlayaraq öz yurdunun müstəqillik planlarını cızmaq və onu bu parlaq sabaha hazırlamaq heç də sadə məsələ deyildi. Bunu Heydər Əliyev bacardı.
Misir
MƏRDANOV
AMEA
Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun direktoru, fizika-riyaziyyat elmləri
doktoru, professor
525-ci qəzet.- 2023.- 20 aprel.- S.6;7.