Şekspir dünyası

(Əvvəli ötən cümə sayımızda)

Ümumilikdə zəhmət adamları yığışırlar ki, öz "Piram və Tisba" pyeslərinin məşqini planlaşdırsınlar. Bu tamaşa Teseyə "onun toy günündəki gecədə baş verənləri" göstərəcəkdi. Bir sevən adam sevgisi naminə özünü öldürür.

Yaxşı kral olan Oberton Afina yaxınlığındakı meşədə gecə bir ziyafət təşkil etmişdi. Lakin kral öz kraliçası Titaniyaya qarşı hirsli idi, qadın bir oğlan uşağını öz oğlu kimi saxlayır. O, bu hindli uşağı övladlığa götürmüşdür. Titaniya gedəndə, Pak məhəbbət ovsunlaması üçün olan bitkini Obertonun yadına salır. O, Pakı göndərir ki, həmin bitkini ona gətirsin, bu sehrli çiçəyin şirəsi ilə Oberton Titaniyanı özünə valeh edə bilər. Adamların gözünə görünmədən Oberton eşidir ki, Demetra təkid edir ki, Helenanın gözündə bərpa olunmuşdur. Lakin Helena deyir ki, ölərəm, ancaq onunla getmərəm.

Göndərdiyi adam sehrli çiçəklə qayıtdıqda, Oberton hazırlaşır ki, Titaniyaya hiylə gəlsin və həmçinin həmin adamı təlimatlandırır ki, o, gözəl ledinin məhəbbətini rədd etmiş gənc afinalıya da təsir göstərmək üçün həmin şirədən istifadə etsin. Lakin Oberton ona olduqca cüzi bir məlumat vermişdi. "Sən həmin adamı tanıyırsan. Afinalı paltarı geyinmişdir". Bu vaxt Titaniya gözəl bir musiqi eşitdi. Oberton cadunu elə vermişdi ki, Titaniya yaxında gəzən yad bir kişini sevməyə başladı.

Xoşbəxt cütlük - Lisandr və Hermita bəkarətlərini pozmamaqla bir-birinin yanında yatmışdı. Obertonun göndərdiyi Pak onun dediklərinə inanaraq, oğlanı "afinalı gənc" kimi qəbul etdi və sehrli şirəni Lisandrın göz bəbəyinə tökdü. Demetri Helenanı axtaranda, yorulmuş qız dincəlməyinə fasilə verib, Lisandrı oyatdı. Sehrli şirənin hesabına Lisandr dəlicəsinə Helenaya vuruldu, ağlı qarışdığına görə qız çıxıb getdi. Lakin Lisandr tam səmimi qaydada onu inadkarlıqla izləyirdi. Hermita gördüyü dəhşətli yuxudan oyananda, bundan hali oldu və qayğı mühitində itmiş Lisandrı axtarmağa başladı.

Sənətkarlar meşədəki öz məşq yerlərinə valeh olmuşdular. Pak məşqin aparıldığını öyrəndi. Mahnı oxunmasından oyanan Titaniya qəflətən və ehtiraslı şəkildə, cəngəllikdə tək olduğundan aktyorlara qoşulan eşşək başlı Bottoma vuruldu. Titaniya öz köməkçilərinə göstəriş verdi ki, həmin adama xidmət etsinlər.

Pak Obertona Titaniyanın yeni sevgisi barədə xəbər verdi. Həm də təsdiq etdi ki, afinalı oğlan da onun verdiyi təlimata əsasən bir qıza vurulmuşdur. Lakin elə bu vaxt Demetri ilə Helena buraya gəlib çıxırlar. Hermita Demetrini onun sevgilisi Lisandra xətər toxundurmaqda ittiham edir. Oberton gördü ki, Pak afinalı gənc kimi Demetrini deyil, səhv olaraq Lisandrın qıza vurulmasını təşkil etmişdir. Sehrli şirəni Lisandrın göz bəbəyinə tökdüyündən, oyanan kimi o, Helenaya qarşı eşqə düşmüşdü, qız da indiyədək onu sevirdi. Helena Lisandrla gəldi, lakin o, elə bilirdi ki, onu ələ salırlar. Hermita gəlib, Lisandrdan izahat tələb etdi. Lakin Helena başa düşdü ki, hətta Hermita da ona düzəldilən oyundan ibarət olan bir qəsdin sadəcə iştirakçısıdır. Hermita Helenanı Lisandrı şirnikləndirməkdə ittiham etdi. Oğlanlar Helenanın üstündə dueldə vuruşmağa getdilər. Hermita tək qalıb, bu vəziyyətə təəccüb edirdi.

Oberton Paka əmr etdi ki, oğlanların vuruşmasının qarşısını alsın. Həm də Pak cadunu Lisandrdan uzaqlaşdırmalı idi ki, o, baş verənlərin yuxu olduğunu güman etsin. Oberton arvadı Titaniyaya yaxınlaşmaq istədi desin ki, "hər şey yaxşı olacaqdır". Lisandr və Demetri vuruşmağa başlayanda, Pak onların öz səsləri ilə onlara hiylə gəldi. Onlar yuxuya dalanda, Pak Lisandrın gözlərindən sehrli şirəni sıxıb çıxardı ki, təsadüfən işlənmiş cadunu ondan uzaqlaşdırsın.

Həm də eşşək başlı Bottom ona göstərilən dəbdəbəli xidmətdən şadlanırdı və Titaniya özünü onun bədəni ətrafında fırladırdı ki, necə ki, "qadın cinsi belə adi məxmərdir./ Qaraağacın budaqlarında olan kimi qabığı ilə cingildəyir".

Oberton zəfər çalmış qaydada Paka xəbər verir ki, o, qısqanclıq göstərdiyi hindli oğlana qalib gəldi, axı o, Titaniyanı cadu etmişdi. Oberton Titaniyanın gözlərindən cadunu uzaqlaşdırdı. Qadın dedi: "Mənim Obertonum, mən necə bir görüntüləri görmüşdüm./ Ardıcıl olaraq mən eşşək tərəfindən minilirdim". Hökmdarlar yaxşı rəqs etdilər və olub keçənlərə düzəliş verdilər.

Tesey və digərləri may günündə ov etmək üçün meşəyə girdilər və sevişənləri oyatdılar. Tesey maraqlandı ki, necə olmuşdur ki, gənc afinalı da oraya gəlmişdir. "Mən, doğrusu, deyə bilmərəm ki, buraya necə gəlmişəm". Lisandr cavab verdi ki, Demetri etiraf edir ki, o, özü Hermitanın arxasınca gəlmişdi, Helena isə ondan sonra bura gəlib çıxmışdır. Sonra onun Hermitaya məhəbbəti "qar kimi əridi". Elan etdilər ki, hər iki cütlük evlənəcəkdir. Tesey çıxıb getdi. Sevgililər mistik olunan kimi qaldılar. "Mənə belə gəlir ki,/ biz həm də yatmışdıq, yuxu görürdük". Demetri qeyd etdi ki, Bottom də həmçinin utandı: "Ardıcıl olaraq mən idim /Heç kəs deyə bilməz ki, bu nə idi".

Toy mərasimi üçün Tesey çox sayda variantları seçdi. Filostratın məsləhətinin ziddinə, Tesey darıxdırıcı bir qısa səhnəni seçdi.

Bottom təklif etdi ki, epiloqu icra etsin, lakin Tesey rəqsi seçdi. Gecə yarısı Tesey elan etdi ki, bu "gözəl bir vaxtdır" və ziyafətdə iştirak edənlər yatmağa getdi. Pak bu vaxt sehrli "gecə vaxtı" və "qapının arxasındakı tozu silmək" təşəbbüsü ilə çıxış etdi.

Titaniya və Oberton Teseyin şərəfli otağına yenidən girdilər. Pak bu vaxt təklif etdi ki, pyes, bəlkə də, bir "yuxu imiş".

"Venetsiya taciri"

"Venetsiya taciri" Şekspirin ən uğurlu komediyası idi. Burada həyat və məhəbbət yalnız onların itirilməsinə risk etdikdə qalib gələcəyi fikri vurğulanır. Pyes 1594-1597-ci illərdə yazılsa da, onda I Elizabet hökmranlığı ərzindəki tamaşaların heç bir izi yox idi. Pyesdə Covanni Florentinin "Sadəlövh və Kristoffor Marlou" adlı əsərindəki əhvalatdan bəhs edilir. Marlounun "Malta yəhudisi" əsərində isə Barabas adlı dəli yəhudinin xarakteri təsvir edilir. Şekspir dövründə Londonda antisemitizm geniş yayılmışdı. Holokostdan (XX əsr) sonra isə ancaq "Venetsiya taciri" köhnə vaxtlardakı yəhudi karikaturasına bir çağırış kimi səslənirdi. Pyesdə belə sözlər vardır: "Məgər yəhudinin gözləri yoxdurmu? Məgər yəhudi əllərə, orqanlara, ölçülərə, hisslərə malik deyildirmi?"

"On ikinci gecə" pyesi

"On ikinci gecə və ya sən nə olacaqsan?" pyesi Şekspirin yeganə əsəridir ki, onun ikiqat adı vardır, həmçinin personajları da ayrıca göstərir. Pyes insan arzularının müxtəlifliyini nəzərdən keçirir, yoxlayır. Aşağı səviyyədə olanlar qida, içki, seks və qisas üstündə, ədalətli və məhəbbəti ehtirasla arzu edən yüksək adamlarla mübahisə edirlər. Baxmayaraq ki, pyes final səhnədə komik həll yolunu seçir, Malvolionun son sözü xəbərdarlıq kimi səslənir: "Mən bütün sizin qrupdan intiqam alacağam".

İlliriya hersoqu Orsino sağalmaz romantik olmaqla, qrafinya Oliviya ilə sevişir. Qardaşının ölümünə Oliviyanın matəm saxladığına görə kişi məclisindən imtina etdiyini öyrəndikdə, Orsino öz məhəbbətindən geri çəkilir və özünü sentimentallığa daha çox həsr edir.

Bu vaxt Viola və onun əkiz qardaşı Sebastyan, tufan onların gəmisini məhv edən vaxt ayrı düşürlər. Viola sahilə çıxır, qorxur ki, qardaşına pis nəsə ola bilər. Ona məlum olur ki, İlliriyadadır və yadına salır ki, atası axırıncı dəfə buradakı hələ evlənməmiş həmin hökmdar Orsinonu tərifləmişdi. Onun xoş münasibətini qazanmaq üçün Viola özünü "Sezario" adlı paj oğlan kimi maskalayaraq, hersoqun yanına getməyə hazırlaşır. Orsinonun yeni pajdan çox xoşu gəlir, onu yoxlamağa başlayır ki, Oliviyaya olan "məhəbbət ehtirası onun könlünə dəymir ki". "Sezario" vəd edir ki, çalışacaqdır, ancaq Viola artıq Orsinoya vurulmuşdu.

Dərd çəkən Oliviyanı saraya gəlməyə həvəsləndirirlər. Lakin o, məhəbbət əhval-ruhiyyəsində deyildir. Onun səbirliliyinə təlxək, ağıllı, iti sözlərlə müdaxilə edib, onu yoxlayır. "Sezario" gələndə isə Orsinoya görə ona xüsusi diqqət göstərir, müqavimət hiss etməyən paja Oliviya güzəştə gedir. Gənc oğlan Orsinonun hədiyyəsini qoyub getməsini süni olaraq quraşdırdığından, Oliviya göstəriş verir ki, "Sezario"nu tapsınlar ki, Orsinonun hədiyyəsi olan üzüyü ona qaytarsınlar və ona deyilsin ki, qız hersoqun məhəbbətindən imtina edir. Lakin əgər paj sabah gəlsə, o, öz imtina bəyanatını özü ona şərh edəcəkdir.

Violanın əkiz qardaşı Sebastyan da İlliriya sahilinə gəlib çıxdı. O, öz dostu Antoniyə təkid edir ki, ikisi bu qaydada bir-birindən ayrı olmalıdır, "Mən özümün dəliliklərimə yalnız təkcə dözə bilərəm". Sebastyan Orsinonun sarayına yanaşır, Antonio isə ona deyir ki, Orsinonun sarayında onun düşmənləri vardır.

Malvolio "Sezario"nu tapır və üzüyü ona qaytarmağa cəhd edir. Təklikdə Viola belə qərara gəlir ki, oğlan kimi maskalandığına görə Oliviya ona eşq hissləri bəsləyir.

Xidmətçi Mariya Oliviyadan qisas almaq üçün onun adından məhəbbət məktubu yazır ki, Malvolio bunu tapsa, Oliviyanın onu sevdiyinə inanacaqdır.

Hersoq sarayında Orsino ilə "Sezario" məhəbbət barədə söhbət edirlər. Viola güman edir ki, öz kimliyi açılmadan hersoqa olan onun hissləri məlum olmayacaqdır. Hersoq Orsino "Sezario" üçün olan üzüyü Oliviyaya göstərmək istəyir.

Oliviyanın bağında Mariya və digərləri gizlənirlər. Onlar Malvolioya qarşı casusluq edirlər. Malvolio isə öz təxəyyülündə düşünür ki, artıq "Qraf Malvoliodur". O, həm də Oliviyanın adından yazılmış məhəbbət məktubunu oxuyur. Mümkün olan qədər tez-tez gülümsəyir. Məktubun ona yazıldığına inanan Malvolio öz gələcək sosial statusuna görə sevinməyə başlayır.

Viola "Sezario" kimi təlxəklə birlikdə ov edir, təlxək o qədər müdrikdir ki, özünü səfeh kimi göstərir. Bağda Oliviya "Sezario"ya onu sevdiyini açıb deyir. Viola qızın sözlərini qayğıkeşliklə seçərək, özünü dəyişmə yolu ilə manevr edir.

Antonio Sebastyana qoşulur ki, ona Orsinonun gəmilərinə qarşı keçmiş döyüşünü izah etsin, o vaxt o, hersoqu təhqir etmişdi, əgər Antonio İlliriyada tanınsaydı, burada qan töküliməsi baş verəcəkdi. Antonio Sebastyana pul kisəsi verir ki, gözəl yerləri görmək üçün istifadə etsin və İlliriyada özünə paltar alsın. Onlar sonralar kiçik mehmanxanada görüşəcəklər.

Oliviya Malvolionu çağırır ki, onun "qüssəli və vətəndaş" davranışının onun üçün yaxşı olacağını bildirsin. Onun sarı corab geyindiyini görəndə şoka düşür. Bu vaxt Oliviya "Sezario"ya qoşulmaq üçün onu tərk edir. Malvolio hər şeyi öz xeyrinə olduğu kimi izah edir.

Dostu ser Endryunu öz rəqibi "Sezario" ilə vuruşmağa təhrik edir, "Sezario"ya deyir ki, ser Endryu böyük vuruş ustasıdır. Lakin Viola onun belə rəqibi olmasından hali deyildir. Ser Endryu "Sezario"nu özünün qorxulu düşməni olmaqda ittiham edir. "Sezario" və ser Endryu qılınclarını çıxaranda, Antonio onu Sebastyanla dəyişik salıb, Violanı xilas edir. Hersoqun göstərişi ilə onu kənara aparırlar və o, Violanı Sebastyan adlandırır. Viola bu vaxt anlayır ki, qardaşı sağdır.

Təlxək də səhvən Sebastyanı "Sezario" hesab edir və ikisi mübahisə edirlər. Ser Endryu Sebastyanla vuruşmağa gəlir. O da həmçinin səhvən onun "Sezario" olduğunu güman edir. Oliviya da səhvən Sebastyanı "Sezario" hesab edir, onu öz evinə dəvət edir. Sebastyan sevinir, Oliviyanı sevməyə başlayır.

Malvolio təlxəkdən kağız, qələm və mürəkkəb istəyir ki, Oliviyaya öz hisslərini yazılı şəkildə bildirsin. Sebastyan isə Oliviyanı sevdiyini keşişə etiraf edir və onların üçü də evlənmə mərasimi üçün kilsəyə gedir.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 29 aprel.- S.22.