Türkiyədə Anara həsr
edilmiş kitab nəşr olunub
Xəbər verildiyi kimi, Xalq yazıçısı
Anarın 85 illik yubileyi İstanbulda və Ankarada geniş qeyd olunub. KeTeBe Yayın evi Anarın "Ağ liman", "Beş mərtəbəli evin atıncı mərtəbəsi",
"Təhminənin son sirri"
əsərlərini yeni tərcümədə
- İmdat Afşarın
çevirisində bir
kitabda nəşr edib. O günlərdə Pərvinin "Anar - çağının önündə
bir yazar" kitabı da çapdan çıxıb. Tedev yayın evində buraxılmış "İki
əsrin qovşağında
bir yazır ANAR
85" adlı kitabı
İmdat Afşar hazırlayıb və kitaba geniş müqəddimə yazıb.
Türk Ədəbiyyat
Vəqfinin başqanı
Sərhat Kabaklının
giriş sözüylə
açılan kitabda Anar haqqında görkəmli yazıçıların,
alimlərin yazıları
toplanıb. Onların
sırasında türkiyəli
müəlliflər - Namik
Kamal Zeybək, Əhməd
Bican Ercilasun, Ataol Bəhramoğlu, İlbər Ortaylı, Fikrət Türkmən, Yəhya Akenkinlə bir sırada qazax şairi Oljas Süleymenovun, türkmən yazar Oraz Yağmurun, Quzey Kiprdən İsmayıl Bozqurdun, Almaniyadan Orxan Arasın, Moskvadan Abuzər Bağırovun, eləcə də Anarın Türkiyə tədqiqatçısı Ayşə
Atayın və bir sıra başqalarının
mətnləri yer alıb. Vaqif Məmmədovun "Anar, Ahıska türklərinin
də yazarıdır",
Özgə Manasın
"Ədəbiyyatımızın iki qoşa zirvəsi
Rəsul Rza və Anar" məqalələri də
diqqəti çəkir.
Kitabda azərbaycanlı müəlliflərin
- Bəxtiyar Vahabzadənin,
İsmayıl Şıxlının,
Xəlil Rza Ulutürkün, İsa Həbibbəylinin,
Rafael Hüseynovun, Ramiz Rövşənin,
Məmməd İsmayılın,
Kamil Vəli Nərimanoğlunun
Anar haqqında səmimi fikirləri də yer alıb.
Həmin
kitabdan üç mətni oxuculara təqdim edirik.
Anarla görüşlərimiz
Ataol
BƏHRAMOĞLU
Anarla
ilk dəfə nə
zaman, harada görüşdüyümüzü
xatırlamağa çalışıram...
Çox böyük ehtimalla 1972-ci ildə Azərbaycana (Bakıya)
ilk gedişimdə. Demək,
ikimiz də 30 yaşlarımızdaymışıq. Moskva Universitetində magistr idim. Yəqin ki, Bakıya Yazıçılar
Birliyinin dəvətlisi
olaraq getmişdim.
Bu ilk yolçuluqda Vaqif Səmədoğlu, Fikrət
Qoca, Maqsud və Rüstəm İbrahimbəyov qardaşları
(indi heç biri həyatda yoxdur), Əkrəmin ailəsi, rejissor Oktay Mirqasımovla da tanış olduq. Ramiz Rövşən o zaman gənc
idi, sonra tanışacaqdıq...
Azərbaycana səfərlər mənim
üçün hər
zaman bayramdır. Sanki uşaqlığıma,
öz mənliyimə,
kimliyinə səfər
kimidir.
Azəri
bir ailənin övladı olmağım
və uşaqlığımın
o illərdə bu mədəniyyətlə yoğrulmuş
olan Qarsda keçməsi bu hisslərin, duyğuların
əsas səbəbidir.
Fəqət
Bakı və Azərbaycan insanı da, kim olursunuz olun,
sizi insanlığın
saf və təmiz qalmış dəyərlərilə qucaqlayar.
Azərbaycan Qafqaz coğrafiyasında,
Xəzərin sahilində,
tər-təmiz qalmış
bir insan ürəyi kimi döyünür, sonsuzadək
döyünməyə davam
edəcəkdir.
Bu ilk görüşdəmiydi, indi
tam xatırlamıram, Anarla
ən unudulmaz xatirəm Xəzərin sahilində bir gecə, Bakı küləyi paltolarımızı
və saçlarımızı
uçurdarkən, mənə
Pasternakdan və ağlımda yanlış
qalmayıbsa, Blokdan, rus modernizmin başqa şairlərindən
Azərbaycan dilinə
tərcümə etdiyi
əsərləri oxumasıdır.
Anarın duyğu dolu səsi hələ də qulağımdadır. Pasternakın
möhtəşəm "Hamlet"ini Anarın Azərbaycan türkcəsinə
tərcüməsini az
qala əzbər söyləyərəm.
Sonra Bakıda, Moskvada, Parisdə, İstanbulda dəfələrlə görüşdük.
Anar mənim doğmam, böyük qardaşımdır. Onunla
ən unudulmaz anlarımdan biri də, atası, böyük şair Rəsul Rzanı Moskvada xəstəxanalardan
birində ziyarət etməyimizdir. "Cümhuriyet"
qəzetinin 18 dekabr,
1999-cu il tarixli sayında
"Şairin istədikləri"
başlıqlı yazımda
bu ziyarətdən bəhs edirəm. Anar bu ziyarətimizi
və tarixini düşünürəm ki, xatırlayacaq.
Rəsul Rzanı
1981-də itirdiyimizə görə,
demək ki, ziyarətimiz
bundan daha əvvəl idi. Beləliklə, yazının
girişində bu tarixin 1970-lərin əvvəlində,
yoxsa Moskva səfərlərinin
birində olduğunu xatırlamadığımı yazmışdım. Davamındakı
paraqrafda "yorğundu,
Bakı üçün
darıxırdı, oğlu
ona Bakıdan bir banka bal
gətirmişdi" cümləsi
gəlir...
Eyni yazıda 1970-ci ilin əvvəllərində Bakıda
Rəsul Rzanın dəyərli xanımı,
Anarın anası, görkəmli şair Nigar xanım Rəfibəylilə tanışdığım
haqqında məlumat
da yer alıb. Anarın çox dəyərli musiqişünas
xanımı, əziz
bacım Zemfirayla da həmin o ilk səfər zamanı tanış olmuşduq. Beləcə Anarla qardaşlığımız
daha da dərinləşmişdi.
Parisdəki görüşümüzdə Qazaxıstanın böyük
şairi, ortaq dostumuz Oljas Süleymenov, İstanbuldakı
görüşlərimizin birində Azərbaycanın
böyük şairi Fikrət Qoca da var idi... Anarın dostlarının sanki daha çox şairlərin arasından
olması təsadüf
idimi? Məncə, yox. Çünki görkəmli yazıçı
və dramaturq Anar, eyni zamanda,
məncə, gizli bir şairdir. Şair olmayan adam bayaq qeyd
etdiyim böyük rus şairlərini Azərbaycan türkcəsinə
belə yüksək istedadla tərcümə edə bilməzdi.
Gənc
yaşlarında, Moskvadakı
universitetdə tələbəykən
atasının dostu, böyük qardaşım
dediyi Nazim Hikməti yaxından tanımış,
həyat və yaradıcılığına heyran
olmuş Anar, onun davamçısı hesab etdiyi bu
sətirlərin müəllifindən
də heç bir vaxt diqqətini
və dəyərini əsirgəmədi.
2005 tarixli gündəliyimdə
bu qeydi oxudum: "13 aprel. Hülyayla Bakıya uçduq. 17 aprel, bazar gününə qədər
Bakıda yuxu kimi, unudulmayacaq bir neçə gün... "Şeir tərcüməsinin problemləri"
mövzusunda çıxış...
Çap edilmiş
yeni kitabım... Və
Rəsul Rza mükafatı..." Gündəliyimdəki
bu qeydləri sonradan, 8 may tarixində ümumi qeydlərin içində yazmışdım...
İndi bu sətirləri
oxuyarkən, dəftərimi
niyə yanımda götürmədiyimə, Bakıdakı
"yuxu kimi günlər"in qeydlərini
niyə günbəgün
qeyd etmədiyimə görə heyifsiləndim.
Çünki röya 13 apreldə
başlamışdı. Həmin
gün mənim ad günümdür. Bakı hava limanına ayaq basdığımda mən
də 63 yaşıma
girmişdim. Hava limanında bizi əziz Anarla birlikdə böyük bir doğum günü sürprizi gözləyir
Azərbaycan türkcəsində kitabım, "Yaşamaq
- insan qalaraq"... Həyatım boyu aldığım ən böyük doğum günü hədiyyələrinin
başında gəlir
bu kitab. 19 mart 2005-də yığılmağa
başlayıb, 4 aprel
2005-də çap edilib.
Məlumdur ki, mənə
doğum günümdə
verilməsi planlaşdırılıb,
Anarın "Ataol Behramoğlunun ümidləri"
başlıqlı ön
sözü (E.Z.Qaraxanlı, P.Əlioğlu)
və onun tərcümələriylə...
Bundan daha böyük və incəliklə bir qardaşlıq, dostluq hədiyyəsi ola bilərmi?
İndi bu kitabın
bir nümunəsi, Rəsul Rza mükafatı, sözünü
etdiyim görüşlərin
heç olmasa bəzilərindən şəkillər
Eskişehirdeki Ədəbiyyat
muzeyindədir.
Anar 85 yaşına qədəm qoyur. Mən də 80 yaşımı geridə qoydum. Onun 80 yaşını İstanbulda, qardaşım
Nihatla birlikdə, bir sürpriz kimi "İstanbuldayam"
telefon zəngiylə ortaya çıxıb bizi dəvət etdiyi Çiçək Pasajında, üç qardaş qutlamışdıq...
Bakıda o gecə, Xəzərin sahilində,
külək paltolarımızı
və saçlarımızı
uçurarkən bu yaşlara gələ biləcəyimizi düşünməzdik.
Fəqət xatirələr
nə qədər hüznverici olsa da, hər zaman biz o küləklə
uçmağa davam etdik. Anarın qardaşı, yoldaşı,
dostu olmağın sevinci, şərəfi və xoşbəxtliyilə
ona neçə-neçə
sağlıqlı illər,
xoşbəxtlik və
yeni əsərlər arzulayıram.
22.02.23
İstanbul
Anarı
anarkən
Namik
Kemal ZEYBEK Türkiyənin sabiq
mədəniyyət naziri
Orda, böyük qardaşım
var, uzaqda,
Uzaqda olsa da, könlümdədir
yeri.
Ürəklərimiz bir döyünür,
Birlikdə qururuq düşüncələri.
Orda, böyük qardaşım
var, uzaqda,
Altaylı ataların önündə,
Birlikdə əyilirik.
Məsafələr olsa da, aramızda,
Əllərimizi uzatdığımızda,
Birləşəcəyimizi bilirik.
Anaram mən onu,
Məni
anar, bilirəm.
Altı
qatlı evin, yeddinci qatı,
Göydə bizim qatımız.
Orhundan qaynaqlanır,
Bizim söz sənətimiz.
Min beş yüz ildir çağlayan,
Oğuz
şeirlərini,
Təsvir-təsvir oxuyar,
Oxuyar, dinləyərəm.
Oxuyaram,
dinləyər.
Dilə
gələr dünənim.
Əslimizi axtaran,
Çağın Kərəmləriyik.
Əslimizdə özümüzü taparıq.
Söz-söz dilə gələrik,
Bir bədən, bir can olarıq.
Axşam
oturdum, Anarın yazdığı əsərlərin
cümlələrinə toxundum.
İçimdən gəldi,
bəlkə şeir olar deyə yuxarıdakı misraları
yazdım. O, məndən
yaşca böyük olduğu üçün,
"böyük qardaş"
deyə xitab etdim.
Mən
Bayburt rayonunun, Kitrə
kəndində doğulmuşam.
On yaşıma qədər
orada yaşamışam.
Atam müəllim idi, ona görə
daha sonra Ankaraya köçdük.
Ankarada üç il dəhşətli dərəcədə
evimizin həsrətini
çəkdim. Doğulub,
böyüdüyüm yerlər
üçün, kəndimdə
danışılan ləhcə
üçün dəli
kimi darıxmışdım.
Bir gün radionu qarışdıranda Bakı
radiosunu tapdım. Təəccübləndim, coşdum,
duyğulandım. Mənim
kəndimin dili radioda səslənirdi. Bu,
mənim türkcəm
idi. Beləcə, Bakı radiosuna dadandım. "Danışır
Bakı" deyə başlayan yayımı,
"Siz son xəbərlərə
qulaq asdınız"
deyincəyə qədər
həqiqətən qulağımı
asdım, dinlədim. Radionun səsi yaxşı deyildi. Tez-tez qarışırdı.
Amma yenə də böyük bir iştahla dinləyirdim.
Sonra Azərbaycan Kültür Dərnəyini tapdım. Ordakı jurnalları oxudum. "Azərbaycan İncə Sənət"
jurnalında çıxan
şeirləri əzbərlədim.
Xəlil Rzanın şeirlərini, Tofiq Bayramın şeirlərini
(Sevda Aydana yazmışdı) əzbərlədim.
Rəsul Rzanı öyrəndim. Səməd
Vurğunu öyrəndim.
Bəxtiyar Vahabzadəni
öyrəndim. Onların
şeirlərini oxudum.
Tədbirlərdə bu
şeirləri Bayburd ləhcəmi, Bakı ləhcəsinə oxşadaraq
oxuyurdum. Mənim oxumağımın bəyənildiyini
görənlər mənə
oxşatmağa başladılar.
Gözəl idi!
Bu vasitələrlə Nigar Rəfibəyli ilə Rəsul Rzanın, yəni bu iki
böyük şairin,
onların övladı,
doğma şair Anar bəyin şeirlərindən nümunələr
gördüm.
Uzun illərim Bakıya getmək, Bakıda onlarla tanış olmaq, onlarla birlikdə şeir gecələrində şeir
oxumaq, saraylarda Azərbaycandan mahnılar dinləmək arzusuyla keçdi. Arzu idi, yəni xəyal idi. Gerçək oldu.
1990-cı
ildə Türkiyə
Cümhuriyyətinin mədəniyyət
naziri olaraq Azərbaycana getdim. Mədəniyyət naziri Polat Bülbüloğlunun
məni apardığı
yerlərdən biri də Azərbaycan Yazıçılar Birliyi
idi. Orada Anar bəylə tanış oldum və onu çox
sevdim. Sonra əsərlərini
oxudum.
Əvvəl də dedim, yenə deməliyəm.
Bir çox tanınmış
yazıçıların yazdıqlarını
oxumaq üçün,
"oxumağım lazımdır,
oxuyub bitirməyim lazımdır" məcburiyyətilə
axıra qədər oxudum. Gücə düşdüm. Nobel almış
bir türk yazıçısının nə
aldığı Nobelinə
dəyər verdim, nə də bir romanını axıra qədər oxuya bildim.
Əksinə, Anar bəyin əlimə aldığım
heç bir əsərini yarımçıq
qoymadım. Çünki
su kimi oxunan
əsərlər yaradıb
Anar bəy.
Əsərlərindən başqa, çox böyük əmək sərf etdiyi "Min beş yüz ilin Oğuz
şeiri" kitabı
möhtəşəm bir
işdir. Mənim də stolüstü kitablarımdan biridir. Bu
kitab sadəcə Oğuz
şeiri deyil, türkcə şeirin də çox böyük bir toplusu dəyərindədir.
Anar, yerüzü Türklüyünün
böyük ustalarıyla
görüşüb tanışmış,
onlarla bağlı dərin müşahidələrə
əsaslanan dəyərli
yazılar yazmış,
onları yayımlamışdır.
Onun "Çağdaşlarım"
adlı əsəri hər türk tərəfindən mütləq
oxunmalıdır.
Anar, yuxarıdakı
misralarımda söylədiyim
kimi, böyük qardaş olaraq bildiyim, görüşməkdən
çox xoşbəxt
olduğum, hər görüşümdə xeyli
məlumatlandığım dəyərli bir şəxsiyyətdir. Ona hörmətlərimi bildirir,
sağlıq, xoşbəxtlik,
yeni yaradıcılıq
uğurları qazanacağı
uzun illər arzulayıram.
Anarın hekayələrini
oxuyarkən
Ahmet Bican ERCİLASUN
"Bu hekayələrin qəhrəmanlarından
biri telefondur". Sadəcə telefon deyil, bəzən bir və ya
iki palto, bəzən damalı bir taksi, bəzən
bir eyvanda oynayan kölgələr...
Anarın
hekayələrində əşyalar
da, insan olmayan müxtəlif varlıqlar,
hətta görüntülər
də bir qəhrəmandır. Onların
vasitəsilə insan ruhunun dərinliklərinə
enməyi bacarır Anar. Keçmiş günləri xatırlamaq
üçün bəzən
köhnə bir sevgili yetərlidir. Qara eynəkli köhnə sevgili Moskvadan qəfil gələr bir gün və sadəcə bircə gün keçmiş günləri xatırlamağa
bəs edər. O dəcəl uşaqlıq
günləri... Müəllimləri
cin atına mindirdikləri günlər...
Ancaq keçmiş günlər
hər zaman xoş xatırlanmır... Çox
vaxt acıyla, kədərlə xatırlanır.
Hekayələri, hekayələrinin
qəhrəmanları vasitəsilə
Anar, özününmü,
yoxsa başqa birininmi keçmişini üzüntülü həsrətlə
anar: "Bir az sonra buraya təqaüdçülər
gələcək, təsbehli
qocalar. Paltarlarında
yamaqlar, əllərində
yeni qəzetlər, arxalarında
itib getmiş ömürləri..." Sanki sonsuz
bir monotonluqdur həyat. Eyni ömürlər təkrarlanırmış
kimi.
Başqa
bir hekayədə təsbehli qoca filosofdur: "Canlı atalar sözü ensiklopediyası, təsbehli
qoca aldı sözü: "Elə demə, bala, qocalığa etibar yoxdur, gedərkən borclumu gedim?!" Sürücü: "Əmican,
borclu borclunun sağlığını istəyər".
Təsbehli qocayla sürücü arasında
borc və borclu mövzusunda atalar sözüylə deyişmə olur sanki. Bir atalar sözü qocadan, bir atalar sözü
sürücüdən... Anar
dözə bilmir və araya girir:
"Deməli, atalar sözü kitabının
ikinci cildi sükan arxasındaymış"
deyir.
Bu telefon bir-birini görməyən iki aşiqi qovuşdurur. Azərbaycanın nəsrində
də, şeirində
də detallar, obyektlər insanlarla danışan, həmsöhbət
olan qəhramanlardır
təxminən. Vahabzadənin
"Antena" şeirini
xatırladım bir
an. Dünyanın bütün
xəbərləri antena
vasitəsilə evlərə
daxil olur. O telefon hekayəsində bir də radio var. Telefonun digər ucundakı qadın gecə boyu radioya qulaq asır,
dünyada baş verənlərdən xəbərdar
olur. Bir də təyyarə səslərini
dinləyir. Çünki
pilot olan həyat yoldaşını təyyarə
qəzasında itirib.
Telefonun bu başındakı adam, sevdiyi qadınla danışarkən qulağına
dəyən təyyarə
səslərinin mənasını
sonra anlayacaqdı.
"Telefon haqqında bir neçə söz demək istəyirəm" deyə
səmimi bir münasibətlə sözə
başlayan Anar, bunları deyir: Son zamanlar telefon haqqında düşünürdüm...
Bizim laboratoriyanın direktorunun otağında, masanın üstündə
qara bir telefon var. Bu telefona hər baxanda mənə elə gəlirdi ki, telefonun şunuru dinamit fitilinə oxşayır. Telefona hər dəfə zəng gələndə direktor diksinirdi. Ona elə gəlirdi ki, bu dinamitə oxşayan telefon, hər an gələ biləcək pis bir xəbərlə
partlaya bilər. Bir gün zəng edib deyəcəklər
ki, "səni işdən
bayıra atdılar",
ya da "arvadın qoşulub qaçıb".
Şöbəmizdə də
telefon var idi. Amma disk yeri rəqəmsiz, bağlı, qara bir dairədən ibarət idi, elə bil möhürləmişdilər...
O, sanki boyun əymənin, tabeçiliyin,
passivliyin, durğunluğun
nişanəsiydi. Sənə
zəng edə bilərlər, ancaq sən heç kimə zəng edə bilməzsən!"
1967-ci ildə yazılan bu hekayədə o qaranlıq illərin acı xatirələri var
idi. "Sənə zəng edə bilərlər, ancaq sən heç kimə zəng edə bilməzsən!"
Sənə zəng edib, işdən atıldığını deyə
bilərlər, ancaq sən buna etiraz edə bilməzsən. O telefon boyun əymənin,
passivliyin nişanəsiydi
çünki. Bir gün
səni evindən apara bilərdilər və sən heç nə edə bilməzdin. "O gecənin səhəri"
hekayəsində olduğu
kimi. Bir gecə səni evindən aparardılar və binadakı qonşular qorxu içində bir gün onlara
da növbə çatacağını
gözləyərdilər.
"Mən, sən, o və telefon" hekayəsində qəhrəmanlardan
biri telefondu, amma bir də
birinci, ikinci, üçüncü şəxslər
var. Mədinə ikinci
şəxs idi, "sən" idi. Seymur birinci şəxs idi, "mən" idi və Rüstəm də üçüncü
şəxs idi,
"o" idi. Amma bu hekayədə "mən"
ilə "o" əslində
eyni adam idi. Aradakı sirri isə deyəsən, ancaq telefon bilirdi. Fəqət burada hekayəni anlatmağım
vacib deyil. Heç bir hekayə, heç bir roman anlatıla bilməz. Tənqidçilər
isə ucundan, bir kənarından toxunurlar əsərə. Bəzən əsərin içinə də girə bilirlər. Fəqət onların heç biri əsəri oxumuş kimi deyildir. Hekayə və roman oxunmalıdır. Ancaq oxunularaq başa düşülər. Ən
doğrusu isə bir əsəri oxuduqdan sonra onun haqqında yazılanlara baxmaqdır.
Bu kiçik palto hekayəsi: "Asqılıqda
işləyən qadının
söhbəti". Hekayənin
qəhrəmanları üç
paltodan ibarətdir. Sarı, qara və mixəyi paltolar. Sarı, qadınındır, digərləri
iki kişinin. Paltoların qısa hekayəsini oxuyursunuz və sonunda gözləriniz dolur. Ah Anar, sürprizləri nə qədər gözəl təqdim edirsən?! Və hüznləri. Nə olardı, o qara palto asılqanda yalnız qalmasaydı!..
Bir hekayədə qəhrəman
ölür. Ölür,
amma bir səs yazısı qoyub gedib. Yaşlanmış
xanımı yalnız
yeddi il sonra, yeni il gecəsi, bu səs yazısını dinləməyə cəsarət
edə bilir. Əri Qəzənfərin
səs yazısı eşidilir: "Yaxşı,
ay arvad, qırx-əlli
ildən sonra... Qulaq as. Bir gün olacaq mən olmayacağam. Bax sənə bircə əmanətim bu uşaqlardır. Bir gün
gələcək, hamısı
böyüyəcək, boya-başa
çatacaq və yuvasından qanadlanan quşlar kimi bir-bir uçub gedəcəklər. Bax, onda onlara vəfasız
demə ha! Onu bil ki, hara getsələr, hansı ailəyə düşsələr, hansı
mühitə düşsələr,
səndən və məndən nə isə aparacaqlar, necə ki, biz də bir-birimizlə görüşəndə
hərəmiz öz ata-babalarımızdan nə
isə gətirmişdik..."
"Mən nə şairəm, nə də filosof" deyir səs yazısında Qəzənfər,
amma filosof kimi danışır:
"...Həyat təcrübəm
az deyil, həyatın hər üzünü görmüşəm..."
Kaş hekayəni orijinaldan oxuya biləydim. Amma yenə də Nəvaini xatırladım. Hansısa
əsərində o da "mən həyatın yayını da, qışını
da gördüm" deyirdi.
Və bu bənzər ifadələr,
eynilə Qəzənfərin,
(yoxsa Anarınmı?)
səs yazısında
söylədiyi kimi
"nəsildən nəsilə"
ötürülürdü. Bəzən deyimlərlə,
bəzən atalar sözləriylə, bəzən
də onlara bənzər qəlib sözlərlə. Həyatın
istisini, soyuğunu, qışını, yayını
yaşamaq bunun kimi bir qəlib
sözdü. Nağıllarımızda
eşitdiyimiz "simsim,
açıl" sözü
də belə sehrli sözlərdən deyilmi? Nəsildən nəsilə ötürülən.
"Təpələrdən yel kimi, dərələrdən
sel kimi...", "Göydən üç
alma düşdü..." Kim bilir bəşəriyyətin
hansı dövrlərindən,
kim bilir neçə nəsildən
keçərək gəldi
bizə bu sözlər. Anarın təsbehli qocaları da bunun kimi, sürücü
qəhrəmanı da bunun
kimi.
Fəqət Anar, keçmişin
dərinliklərindən gələn
bu sözləri, mənaları modern ədəbiyyatla,
modern sənətin içində
əritməyi bilən
yazıçıdır. Telefonlar,
lentlər, evlər, küçələr... Bütün
bunlar danışdırılır.
İnsan olmayan əşyaların insan imiş kimi davranması və danışması klassik ədəbiyyatımızda yoxdurmu?
Canlandırılmasına "teşhis", danışdırılmasına
"intak" deyirik əski ədəbiyyatımızda.
Anar bax bu sənətləri
modern hekayə və
roman içində işləyir.
Bilərək və ya bilməyərək.
Amma heç şübhə
yoxdur ki, divan ədəbiyyatının
da, xalq ədəbiyyatının
da özəllikləri onun
zəkasında və
ruhunda yerləşmişdir
və hansısa formada ortaya çıxacaqdır: "İçərişəhər
memralığın folklorudur".
Xalq ədəbiyyatını
ruhuna həzm etdirməmiş bir yazıçı bu cümləni qura bilərmi? İçərişəhər,
Bakının o tarixi hissəsi, "memarlığın
folklorudur". Əslində
Anarın klassik bilgisini belə sətirlərin arasından
çıxarmağa gərək
yoxdur. Baxın nə deyir: "Bizim riyaziyyat müəllimimiz Babayev, yazı
taxtasının önündə
bizə nəzəriyyəni
başa salarkən, birdən susar, düşünərdi, sonra
əzəbərdən Ömər
Xəyyamın, ya da Füzulinin bir beytini oxuyardı. O, Şərq şeirinin bilicisi, aşiqiydi. Əsmərin uzun hörüklərinə, Şəb-i
Yelda deyərdi".
Azərbaycanda Füzulini bilən,
Nəsimini bilən, Vaqifi bilən neçə-neçə alimlər,
ziyalılar gördüm.
Belə bir mühitdə yetişən
Anarın nəsildən
nəsilə süzülüb
gələn mirasımızdan
xəbərdar olmaması
mümkündürmü? Amma vacib olan "xəbərdar olmaq" deyil, o mədəniyyəti
bədii ədəbiyyatla
yoğurmaqdır. Anarın
hekayələrində də,
romanlarında da bunu görə bilərisiniz. İnsan ruhunun dərinliklərini qurcalayan
psixoloji təsvirlərin
arasına öz mədəniyyətimizin daş-qaşları
daxil olur və birdən o daş-qaşlar işıq
saçır.
Anar heç şübhəsiz,
çağdaş bir
sənətçidir. O, həyatın
içindədir. Sakit
görnüşünün arxasında, dərindən
baxan gözləriylə
ətrafındakı insanların
içinə xitab edər. Görünüşündən
bunu gözləməzsiniz.
Öz halında heç kimin işiylə, münasibətlərilə,
xarakterilə maraqlanmayan
bir alicənab adamdır. Bu görünüşüylə,
ətrafındakı insanların
ruhlarına necə bu qədər xitab edə bilir, mən bilmirəm. Bilmirəm, amma əsərlərini oxuyanda belə olduğunu çox yaxşı bilirəm.
"Mütləq görüşərik"
hekayəsi, Türkiyədəki
insanlardan bəhs edir. Eynilə bizdən danışır,
bizi tənqid edir. Həm də dərindən, ən dərindən. Qüsurlarımızı öyrənməyimiz
üçün mütləq
onun bu hekayəsini
oxumalıyıq.
Anar ədəbiyyatımızın ən məhsuldar adlarından biridir. Çox əsərlər
yaradıb, yaratmaqdadır.
Anar hər zaman oxunacaq və gələcək nəsillərə
zəngin bir miras olaraq təqdim
ediləcəkdir. Xurcununda
hələ çox əsərlərin olduğunu
bilirəm. O yazdıqca,
biz zənginləşəcəyik.
Yazıları Azərbaycan türkcəsinə
Xəyal RZA uyğunlaşdırıb.
525-ci
qəzet.- 2023.- 9 avqust.- S.10-11.