Klassik və
müasir test
Test - ingilis sözü olub, mənası "nümunə", "sınaq",
"yoxlama" deməkdir.
Bir çox hallarda psixoloqların diaqnostik və şəxsiyyətin
emosional yaşını
yoxlamaq üçün
istifadə etdiyi bir vasitə olub, əvvəlcədən
qeyd edilən məhdud vaxt ərzində cavablandırılan,
şəxsiyyətin psixoloji
və fizioloji xüsusiyyətlərini, bilik,
bacarıq və vərdişlərini, o cümlədən,
fəallıq dərəcəsini
kəmiyyət və keyfiyyət baxımından
qiymətləndirmək üçün
tətbiq olunan standartlaşdırılmış tapşırıqlardır. Testdən
ilk dəfə 1864-cü ildə
Böyük Britaniya məktəblərinin birində
şagirdlərin intellekt
səviyyəsinin yoxlanılması
məqsədi ilə istifadə edilib.
XX əsrin əvvəllərində
psixoloji, o cümlədən,
pedaqoji istiqamətli testlərdən istifadə
olunmağa başlanılıb.
Stadartyönümlü pedaqoji
testləri ilk dəfə
E.Torndayk tərtib edib. K.Spirmen isə
testlərin standart laşdırılması və
testoloji tədqiqatların
obyektiv şəkildə
ölçülməsi məqsədi
ilə korrelyasiyon analizin əsas metod və testləşdirmənin
mühüm hissəsi
olan statistik üsulu işləyib hazırlayıb. Azərbaycan
Respublikası müstəqillik
əldə etdikdən
sonra dövlətin prioritet və mühüm əhəmiyyət
kəsb edən sahələrindən biri olan təhsil sahəsində də islahatlara böyük önəm verildi. Azərbaycanın təhsil
sistemində hafizə
məktəb sistemindən
təfəkkür məktəbinə
keçidin başlanması
ilə Azərbaycan təhsilinin dünya təhsil sisteminə inteqrasiyası baş vermiş və elmi-texniki tərəqqi təhsilin məzmununun yeniləşməsinə səbəb
olmuşdur. Azərbaycanda
test üsulundan ilk dəfə
olaraq 1992-ci ildə ali məktəbə tələbə qəbulu
prosesində abituriyentlərin
biliyinin yoxlanılması
məqsədi ilə sonradan isə orta ixtisas məktəblərinə
qəbulda da tətbiq
olunmuş və uğurlu nəticələr
əldə edilib. Buraxılış imtahanları
təhsil pillələrinin
IX və XI siniflər
səviyyəsində testlər
vasitəsi ilə mərkəzləşdirilmiş qaydada aparılır və nəticələri
texniki vasitələrin
köməyi ilə tətbiq edilməklə, Azərbaycan Respublikasının
Təhsil Nazirliyi tərəfindən qiymətləndirilir,
məzunlara şəhadətnamə
verilir. Test vasitəsi
ilə yoxlama və qiymətləndirmənin
üstün cəhətlərindən
biri də bu prosesdə bütün təhsilalanların
eyni imkanlardan və bərabər hüquqlardan istifadə edərək imtahan prosesinə cəlb olunmasıdır. Belə
ki, ali təhsilin ən vacib meyarlarından
biri tələbələrin
bilik və bacarığının ədalətli,
hərtərəfli və
obyektiv qiymətləndirilməsi,
o cümlədən, subyektiv
faktorların aradan qaldırılmasından asılıdır.
Ənənəvi təhsil
sistemində şifahi
və yazılı imtahanlar keçirilən
zaman aparılan qiymətləndirilmə
heç də bütün hallarda obyektiv qiymətləndirməni
təmin edə bilməmişdir. Burada tələbələrin bilik
və bacarıqlarının
qiymətləndirilməsi müəllimlərin
şəxsi, subyektiv fikirlərinə əsaslanırdı
və bu da neqativ halların baş verməsini qaçılmaz edirdi. Obyektiv qiymətləndirmənin
həyata keçirilməsinin
və bu sahədə uğurların
əldə olunmasının
səbəbi test üsulunun
tətbiqi və inkişafıdır. Test qiymətləndirmənin
ədalətli üsulu
olub, qiymətləndirmə
zamanı bütün
tələbələr qarşısında
bərabər şərt
qoymaqla subyektivliyi praktiki olaraq aradan qaldırır. Test üsulu vasitəsi ilə imtahanların keçirilməsi və tələbələrin biliyinin
düzgün və obyektiv qiymətləndirilməsi
istifadə olunan test tapşırıqlarının keyfiyyətlilik səviyyəsindən
bilavasitə asılıdır. Nəticə olaraq təhlillər əsasında test tapşırığı
tərtibinin təkmilləşdirilməsinə
dair məsləhətlər,
ayrı-ayrı fənlər
üzrə təhsilin
səviyyəsi haqqında
müəyyən məlumatlar
alınır. 2007-ci ildən
başlayaraq müasir
test nəzəriyyəsinin (IRT) tətbiq edilməsi bütün ixtisas qruplarında imtahan verən abituriyentlərin və buraxılış imtahanlarında iştirak edən şagirdlərin
ana dili və riyaziyyat fənləri üzrə qabiliyyət səviyyələrinin elmi
cəhətdən əsaslandırılmış
müqayisəsini aparmağa
imkan verir. Bakı şəhərinin
bir çox ali məktəblərində
aparılan müşahidələrin
nəticəsi olaraq demək olar ki, test üsulu şagird, tələbə, bir sözlə, təhsilalanların
obyektiv və ədalətli qiymətləndirmə
metodlarından biri kimi müasir dövrümüzdə də
öz mükəmməl
nəticələrini göstərməkdədir.
Təhsildə keyfiyyətə
nail olmaq üçün
ən önəmli və vacib cəhətlərdən
hesab edilən təhsilalanların bilik, bacarıq və vərdişlərinin düzgün
qiymətləndirilməsinin təhsil sisteminin prioritet istiqamətlərindən
biri kimi inkişaf dinamikası təhsil sisteminə öz töhfələrini
verməkdə davam edir. Cəmiyyətin müasir inkişaf dinamikası, sənaye və elmi potensialının
inkişafı tədris
prosesinin daha da tərəqqisi üçün
müəyyən addımlar
atılmasını labüd
edir. Ənənəvi
təhsil metodunda biliklər təhsilalanlara
hazır şəkildə
verilirdisə, müasir
dövrdə təhsil
sistemi biliklərin yaradıcı tətbiqi üsullarla əldə olunmasını tələb
edir. Yalnız məqsədyönlü, müstəqil
biliklər əldə
edən şagird gələcəkdə yaxşı
mütəxəssis ola bilər.
Adilə
FƏRƏCOVA
525-ci qəzet.- 2023.- 30 avqust.- S.14.