"Doğma Ağdamımıza qayıdışın addım səslərini eşidirəm"

SALMAN ALIOĞLU: "TORPAQLARIMIZIN İŞĞALDAN AZAD OLUNMASI, ÖLKƏMİZİN ƏRAZİ BÜTÖVLÜYÜNÜN BƏRPASI HƏR BİRİMİZİN QÜRUR MƏNBƏYİMİZDİR"

"Hər sübh çağı yuxudan durub həyətə çıxanda üzü Həsənküçey dağına sarı dayanıb sakit axan Xaçınçayın həzin şırıltısına qulaq kəsilərdim. Bu sirli-sehrli ovqatla xəyalımda qurduğum dünyanın hüzurunu yalnız mal-davarı örüşə ötürən qonum-qonşunun hayı-harayı pozardı... Onda mən arzuları sərhəd tanımayan bir yeniyetmə, Əlağalı kənd orta məktəbinin əlaçı şagirdi idim.

On illər keçəcəkdi və Şahbulaq dağından baxıb Həsənküçeyin də, Xaçının da, Əlağalının da güllə, partlayış səsindən titrədiyini görəcək, o yerlərin düşmən əlində inildədiyini eşidəcəkdim... Onda mən artıq "Qarabağ" qəzetinin şöbə müdiri kimi jurnalist fəaliyyətimi davam etdirir, həmyerlilərimin, anam Qarabağın ağrı-acılarından yazırdım.

İndi isə iyirmi səkkiz illik işğala son qoyan müzəffər ordumuzun qələbəsindən sonra dağlar qoynunda yerləşən kəndimizə, doğma Ağdamımıza qayıdışın addım səslərini eşidirəm. Hər saat, hər gün daha da artan, güclənən bu addımların yenidən qurulan Xaçın dəryaçasından, Əlağalıya gedən yollardan, hər qarışı erməni pisliklərindən təmizlənərək dirçəldilən müqəddəs torpağımızdan xoş sədalarını "Respublika" qəzetinin səhifələrinə çatdırıram. Böyük Qayıdışın məni də 68 il əvvəl doğulduğum kəndə, ömrümün ən əziz günlərini yaşadığım Ağdama - "dünyanın ən varlı şəhəri"nə qovuşduracağına əminəm..."

Bu, müsahibəyə proloq kimi Salmanın - tanınmış jurnalist, "Respublika" qəzetinin Qarabağ bölgəsi üzrə müxbiri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Salman Alıoğlunun söylədiyi monoloqdur. Ahıllığın yeni başlayan vədəsində daha təmkinli, səbirli görünsə də, indiyədək yaşadıqlarının qısa xülasəsini, cavanlığında olduğu kimi, çılğın səsi, iti baxışları ifadə edir. Əslində, onun danışmağa, deməyə sözü çoxdur və bunların böyük bir qismini əməkdaşı olduğu mətbu orqanlarda, nəşr etdirdiyi kitablarda geniş ictimaiyyətə çatdırır. Amma yenə də sinəsi "sirlər xəzinəsi"dir və bəzən publisistik, bəzən də bədii yaradıcılığı vasitəsilə bu xəzinədən oxucularına pay ayırır.

- Salman müəllim, Həsənküçey dağının adı hardan gəlir?.. Bax, bu dəqiqə "ququl"da axtarış verirəm, belə toponim aşkara çıxmır axı...

- "Ququl" bizim camaatın hansı dağa nə ad qoyduğunu hardan bilsin? Daha diqqətlə axtarsan, Türkiyə ərazisində Böyük və Kiçik Hasan dağı adında iki toponimə rast gələrsən. Biz köçəri türk tayfasıyıq - kolanıyıq, təkcə təsərrüfatımızı, məişətimizi, adət-ənənələrimizi deyil, adlarımızı da eldən-elə köçürmüşük. Bizim Əlağalının da yerləşdiyi, yeddi para kənddən ibarət dağlıq ərazini Ağdamda hamı Kolanı dərəsi kimi tanıyır. İkincisi də, bu ərazidə tarixi Ağvan-Xaçın knyazlığı mövcud olub və onun başçısı Həsən Cəlalın adının coğrafi məkanlarda yaşadılması da istisna edilmir.

- Erməni mənbələrində kolanılar "qəddar, qaniçən, çiynində silah, belində xəncər" təsvir edilirlər. Onların qoçaqlığı barədə bizdə el arasında da bəzi fikirlər var...

- Hə... Belə deyirlər ki, "xəncərlə birlikdə kolanının çatısı da belində olur": gündüz kəmər kimi istifadə edir, gecə malın-heyvanın buynuzuna bağlayıb pəyədən çıxarır. Özü də kolanı kolanının və kasıb-kusubun malına kəm baxmaz! Ömrü boyu! Həm də kolanılar çox humanist olurlar: girdiyi pəyədə iki inək varsa, onun yalnız birini aparar, digərini yiyəsinə saxlayarlar. Amma bütün hallarda bu söhbət kolanıların diribaşlığını, qoçaqlığını, mərdliyini əks etdirən bir zarafatdır. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, istər Birinci, istərsə də İkinci Qarabağ müharibələrində xalqımızın bütün elatlarının nümayəndələri kimi kolanılar da böyük şücaət və qəhrəmanlıqlar göstəriblər. Mənim böyük qardaşım rəhmətlik Telman da birinci müharibənin şəhidlərindəndir, Fərrux yüksəkliyi uğrunda döyüşlərin birində həlak olub. Qohum-əqrabada şəhid olanlar, qazilər çoxdur.

- Əlağalı Ağdamın ən ucqar kəndidir. Camaatın əsas məşğuliyyəti təsərrüfatçılıq olsa da, yetərincə ziyalı, tanınmış şəxsiyyət yetişib burda...

- Mən də sadə kəndli ailəsinin övladıyam. Kəndimizdəki orta məktəbə 5 yaşında getmişəm. Bilmirəm, hansı qabiliyyətimə görə... Qəzetlə ilk tanışlığım da məktəb yaşlarımda olub: görünür, sovxozda işləyən atam yerli qəzetin abunəçisiymiş ki, hər həftə poçtalyon bizim həyətə də qəzet gətirirdi. Kəndin nüfuzlu ziyalılarından sayılan əmim, rəhmətlik Alxas müəllimdən görüb-götürdüklərim isə daha çox olub. Məktəbdə sinfin iki əlaçısından biriydim, digər əlaçımız isə hazırda Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyinin baş direktoru, texnika elmləri doktoru, professor Natiq Cavadov idi. Səkkizinci sinfi bitirdikdən sonra o, təhsilini Bakıda davam etdirdi... Qəzetdə ilk yazım dərc olunanda isə doqquzuncu sinifdə oxuyurdum. Məktəbimiz, müəllimlərimiz haqqında ürəyimdən keçənləri yazıb, zərfə qoydum və "Lenin yolu" adlanan rayon qəzetinə göndərmək üçün kənd poçtalyonuna verdim. Bizim ərazidə poçtxana qonşu Əlimədətli kəndində idi. Məktublarımızı ora poçtalyonla göndərdirirdik. Aradan 10 gün keçmiş qəzetin növbəti nömrəsi kəndə gəlib çıxdı: 4-cü səhifədə kiçik mətnin altında imzam vardı. Sevincimi təsəvvür et də... Sən də, yəqin ki, bunu yaşamısan.

- Hələ qonorar...

- Bir müddət sonra poçtalyon mənə redaksiyanın göndərdiyi 1 manat 50 qəpik qonorarı çatdırdı. Gündəlik məktəb xərci 20 qəpik olan şagird üçün az məbləğ deyildi. O ilk məqalə məktəbdə mənim hörmətimi birəbeş artırdı. Amma məni ən çox qürurlandıran gözaltı elədiyim, hələ ürəyimi aça bilmədiyim qızın baxışları idi...

- Şeir də yazırdınmı?

- Yox, heç vaxt şeir yazmamışam. Amma şagird vaxtı hekayə yazmışdım. Adını da elə "hekayə" qoymuşdum. Sonra hətta "hekayə" sözünü pozub, "povest" yazdım.

- Yəni bədii yaradıcılığa da o vaxtdan meyilli idin...

- Əlbəttə, mən uşaqlıqdan ədəbiyyat həvəslisiydim, çoxlu bədii əsər oxuyurdum, necə deyim, özümü ədəbiyyatda görürdüm. İlk dərc olunan yazımdan sonra rayon qəzeti ilə əlaqələrim sıxlaşmışdı... Amma orta məktəbi bitirəndə kənddə ailə böyüklərimin tələbi ilə ali məktəbdə sənədlərimi riyaziyyat fakültəsinə verdim və qəbul edilmədiyimə də bir xeyli sevindim. Qayıdıb sovxozda fəhlə işləməyə başladım, növbəti ildə isə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin qiyabi şöbəsinə daxil oldum. Az sonra kənd məktəbində boşalan kitabxanaçı vəzifəsinə işə götürüldüm. Çox həvəslə işləyirdim. Kitabxananın xeyli oxucusu vardı. Ən fəallarından biri - Ağdam rayonunun indiki icra hakimiyyəti başçısı Vaqif Həsənov o vaxt altıncı sinif şagirdi idi.

- Yəqin müəllim olmağa hazırlaşırdın?

- Bəlkə də elə olacaqdı. Amma qardaşım məktəbdə laborant işləyən qızla ailə qurdu... Və məktəb direktoru olan əmim "bir ailədən 2 nəfərin eyni yerdə işləməsinin mümkünsüzlüyü"nü əsas gətirərək, tutduğum vəzifədən azad olunmağım barədə ərizəmi aldı və bununla da pedaqoji sahədən birdəfəlik uzaqlaşdım.

- Hərbi xidmətə toxunmayaq. Bilirəm ki, sovet əsgəri olmusan və iki il hərbi inşaat batalyonunda serjant rütbəsində xidmət etmisən...

- Əsgərlikdən yalnız bir nüans deyim: orda bildim ki, mənim milliyyətim türkdür. Qazaxıstandan xidmətə gəlmiş məshəti türkü olan əsgər yoldaşım bunu mənə başa saldı. Sonralar türkçülük, millətçilik düşüncəmin möhkəmlənməsində rəhmətlik dostum, həmkarım Surxay Əlibəylinin təsiri böyük oldu. O, hələ altmışıncı illərdə, univeritet tələbəsiykən milli azadlıq hərəkatının ilk rüşeymlərinin yaranmasında iştirak etmişdi... Qarabağda erməni separatizmi baş qaldıranda, torpaqlarımızın işğalına hazırlıq gedəndə isə milli azadlıq həəkatının nə qədər vacib və əhəmiyyətli olduğu bir daha özünü aydın büruzə verdi.

- Bu xatırlatma sənin ömür yolunun zamanca daha böyük hissəsini yalnız bir neçə kəlməyə sığışdırmaq məcburiyyəti yaradır. Bu müsahibə üçün ayrılmış yer məhduddur və biz "təpələrdən yel kimi, dərələrdən sel kimi" keçməliyik. Beləliklə, kənddən çıxdın, Ağdamda rayon mətbəəsində işləməyə başladın, rəsmən redaksiyada çalışmasan da, qısa müddətdə rayon qəzetinin ən fəal yazarı kimi tanındın, bir qədər sonra atanın haqsızlıqla üzləşməsi səbəbindən ruhdan düşüb hətta universiteti dördüncü kursdan tərk etdin, sənin yenidən həyata bağlanmağının səbəbkarlarından biri və mətbəədə iş yoldaşın olan Nübar xanımla ailə qurdun, bir oğul, bir qız atası oldun... Artıq bədii yaradıcılıqda da uğurların vardı, rayonun ədəbi mühitində həm hekayənəvis, həm də ədəbiyyat, teatr tənqidçisi kimi sözünü deyirdin, ictimai-mədəni işlərdə fəallıq göstərirdin. Və gəlib çıxdıq 1980-ci illərin axırlarına...

- Əslində, 80-ci illərdə Ağdamda bütün sahələrdə çox böyük inkişaf, tərəqqi var idi və mən də gənc bir yazar kimi bu dinamik prosesə öz yerimi tutmağa çalışırdım. Yerli qəzetdə və radioda müntəzəm yazılarım, reportajlarım, müsahibələrin gedirdi, teatrın ictimai şurasının üzvüydüm, redaksiyada ədəbi dərnəyində söz sahibiydim. Həmin dövrdə Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqının ikillik Jurnalist Sənətkarlığı İnstitutunu da bitirmişdim.

- Amma bu, sənin ali jurnalist təhsili almağına da mane olmadı...

- Bəli, univeritetə yenidən qayıtdım, bu dəfə Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi oldum və oranı 1992-ci ildə müvəffəqiyyətlə bitirdim. Bir maraqlı nüansı qeyd edim: mən 1986-cı ildə universitetə qəbulda xarici dil kimi - rus dilindən imtahan vermişdim. Yenə qiyabi təhsil aldım və hesab edirəm ki, jurnalistika daha çox praktik işdi, mətn yaradıcılığı isə, ilk növbədə, fitri istedad tələb edir. Onu da deyim ki, Qarabağ hadisələri başlananda mənim jurnalistikada xeyli təcrübəm vardı və mətbəədən artıq rayon qəzetinin redaksiyasına keçmişdim. 1990-cı ilin iyulunda "Qarabağ" qəzeti nəşrə başlayanda isə onun publisistika şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyinat aldım. Buna qədərki jurnalist fəaliyyətimlə bağlı bir faktı mütləq xatırlamalıyam: rəhmətlik Surxay Əlibəyli və səninlə birlikdə "Ağdam" adlı qeyri-leqal qəzet hazırlayıb 3 nömrəsini çap etdirdik. 20 Yanvar hadisələrindən sonraydı... Hətta Ağdamda komendant saatı tətbiq olunurdu. Antisovet mahiyətli qəzetin iki nömrəsini rayonda yaydıq, üçüncü nömrədən sovet hərbi komendantlığı xəbər tutdu və bütün tirajı yandırmalı olduq...

- Hə, bu, milli mətbuatımızın ən yeni tarixinə düşməli olan və hələ də düşməyən tarixi faktır. Mən amma "Qarabağ"ın səni erməni separatizminin, necə deyərlər, tüğyan etdiyi yerlərə, müharibə alovlarının içərisinə apardığını xatırlayıram. O dövrün ən yaddaqalan bir epizodunu danışa bilərsənmi?

- Bu, çox geniş bir mövzudur. İndəyək nəşr etdirdiyim 5 kitabda o dövrün real mənzərələrini əks etdirməyə çalışmışam. Erməni separatizminin qəddar simasını dəfələrlə görmüşəm. 1991-ci il sentyabrın 21-də o vaxt Rusiya prezidenti Boris Yeltsinin köməkçisi Gennadi Burbilisin avtomaşın karvanına qoşulub Xocalıdan Xankəndinə getdik. Orada ermənilər karvanı müşayiət edən jurnalistlərin arasındakı türkiyəli müxbiri girov götürdülər, AzTV-nin əməkdaşı Nadejda İsmayılovanı döydülər, bizi - "Qarabağ"ın əməkdaşlarını isə təhlükəsizlik işçiləri qaragüruhun əlindən güclə ala bildi... Ertəsi gün Rusiya və Qazaxıstan prezidentləri Boris Yeltsin və Nursultan Nazarbayevin separatçılarla görüşündə də iştirak etdim. Bu hadisədən sonrakı 5 ay ərzində ermənilər keçmiş Dağlıq Qarabağ ərazisidəki azərbaycanlıları yaşadıqları bütün kəndlərdən qovub çıxardılar, 1992-ci ilin fevralında isə Qaradağlı, sonra Xocalı soyqırımını törətdilər.

- Həmin hadisələrdən otuz ilə yaxın vaxt keçir: Azərbaycan bu müddətdə gücləndi, qüdrətləndi və torpaqlarımız işğaldan azad edildi. İnşallah, 70 illik yubileyini Ağdamda, Əlağalıda keçirəcəyik...

- Mən şahidəm ki, Qarabağın və ümumən, Azərbaycan müstəqil dövlətçiliyinin xilası Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışı nəticəsində mümkün oldu. Onun ata vəsiyyətini isə möhtərəm Prezidentimiz, Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyev öz ordusu ilə, şəhidlərimizin, qazilərimizi hünəri ilə, qətiyyətlə, cəsarətlə yerinə yetirdi: torpaqlarımızın işğaldan azad olunması, ölkəmizin ərazi bütövlüyünün bərpası hər birimizin qürur mənbəyimizdir. Hazırda həmin ərazilərdə aparılan bərpa-quruculuq işlərini əməkdaşı olduğum "Respublika" qəzetində müntəzəm işıqlandırmaqla öz peşə və vətəndaşlıq borcumu yerinə yetirirəm. Təbii ki, Böyük Qayıdışla mən də doğma Ağdama, Əlağalıya qayıdacağıma çox ümidliyəm. Sənin arzuladığın o yubileydə isə otuz ilə yaxın biz gələn yollara həsrətlə baxmış Həsən Küçey dağına söyləcəklərim olacaq...

Söhbətləşdi:

Elşən ƏLİYEV

"Vətən səsi" qəzetinin baş redaktoru

525-ci qəzet.- 2023.- 30 avqust.- S.12;13.