Türkiyə bu sınaqdan da uğurla çıxacaq

Türkiyədə bugünədək 30 mindən çox insanın həyatına son qoyan zəlzələnin ölkə iqtisadiyyatına təxmini hesablamalara görə, 80 milyard dollardan çox ziyan vurduğu deyilir. "Bloomberg"in hesabatına görə, Türkiyə Müəssisə və İş Konfederasiyası (TÜRKONFED) fevralın 6-da baş verən zəlzələlərin yaşayış evlərinə təxminən 70 milyard 800 milyon dollar ziyan vurduğunu, milli gəlirə isə 10 milyard 400 milyon dollar ziyan vurduğunu təxmin edib. TÜRKONFED işçi qüvvəsindəki itkilərin Türkiyə iqtisadiyyatına 2 milyard 900 milyon dollar ziyan vuracağını bildirib. Bütün bunlar ümumilikdə 84 milyard dollar itki deməkdir. Ona görə də indi əsas müzakirə mövzularından biri Türkiyənin bu zəlzələnin iqtisadi fəsadlarını aradan qaldıra biləcəyi ilə bağlıdır.

İqtisadçı millət vəkili Vüqar Bayramov açıqlamasında Türkiyənın bu sınaqdan uğurla çıxacağını bildirib: "Qardaş Türkiyədə baş verən və ağır nəticələrə səbəb olan dəhşətli zəlzələdən bir həftə keçdi. Neçə gündür, zəlzələnin iqtisadi nəticələrinin aradan qaldırılması ilə bağlı müzakirələr aparılır. Aydındır ki, 13.4 milyon vətəndaşın yaşadığı bölgədə minlərlə yaşayış binasının, evlərin, sosial obyektlərin və digər infrastrukturun yenidən bərpası ciddi maliyyə resursu tələb edir. İlkin qiymətləndirmələrə görə, zəlzələ Türkiyənin iqtisadi artım tempini 2 faiz bənd azalda bilər. Bununla yanaşı, 1999-cu ildə Türkiyədə baş verən zəlzələnin miqyası və nəticələri ilə müqayisə göstərir ki, Türkiyə bu sınaqdan da zəifləmədən çıxacaq. 1999-cu il zəlzələsi Türkiyə iqtisadiyyatının 35 faizinin formalaşdığı ərazilərdə baş vermişdi. Son zəlzələ qardaş ölkə iqtisadiyyatının 10 faizinin cəmləşdiyi coğrafiyadadır. Əgər 1999-cu il zəlzələsi daha çox sənayeləşmiş zonada idisə, bu dəfə nisbətən az sənayeləşmiş ərazini əhatə edir. Nəhayət, Türkiyə 1999-cu ilə nisbətən daha güclü iqtisadiyyata malikdir. Əgər 1999-cu ildə Türkiyədə ÜDM-in həcmi 256 milyard dollar idisə, indi bu rəqəm 819 milyard dollardır".

Məlumdur ki, Azərbaycanda bir çox sahələrdə, xüsusən də inşaat sektorunda Türkiyə şirkətləri fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə, hər iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi də son illər ərzində artmaqdadır.

Türkiyədə baş vermiş zəlzələnin bu ölkənin qonşu dövlətlərlə ticari dövriyyəsinə təsiri məsələsinə də toxunan millət vəkili bildirib ki, Türkiyə Azərbaycanın strateji müttəfiqi olmaqla yanaşı, xarici ticarətdə ikinci ən böyük tərəfdaşıdır: "2022-ci ildə iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi 6 milyard dollara yaxınlaşıb. 2021-ci ildə ölkələr arasındakı ticarət dövriyyəsi 4 milyard 661 milyon dollar olmuşdu. Ötən ilin ilk 11 ayında Azərbaycanın Türkiyəyə ixracat payı 3 milyard 323 milyon dollar həcmində olub, qardaş ölkədən isə Azərbaycana 1 milyard 48 milyon dollarlıq idxal olub. Bundan əlavə, Türkiyə həm də ölkəmizin qeyri-neft ixracatında ikinci əsas tərəfdaşıdır. 3 milyard dollarlıq enerjidən kənar ixracatımızın təxminin 1/3-i Türkiyənin payına düşür. Son illər qardaş ölkəyə ixrac etdiyimiz qeyri-neft məhsullarının dəyərində artım qeydə alınır. Amma hələ də Türkiyə ilə ticarət dövriyyəmizdə enerji məhsulları əsas paya malikdir. Xüsusən də qardaş ölkəyə mavi qaz ixracatında artımlar qeydə alınır. "Əsrin fəlakətinin" coğrafiyasına və Türkiyəyə ixracatımızın kütləsinə diqqət yetirsək, zəlzələ iki ölkə arasındakı iqtisadi əlaqələrə xüsusi neqativ təsir göstərməyəcək. 2023-cü ildə də ölkələr arasındakı enerji əməkdaşlığının güclənəcəyi gözlənilir. Qeyri-neft sahəsindəki əməkdaşlıq da davam etdiriləcək. Bu baxımdan, enerji məhsullarının qiymətlərində düşüşlər olmasa, Azərbaycanla Türkiyə arasındakı ticarət dövriyyəsində hər hansı ciddi azalma ehtilmal olunmur".

İqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov isə "525"ə açıqlamasında Türkiyənin böyük iqtisadi potensiala malik olduğunu xatırladaraq nə qədər ağır olsa da, bu fəlakətin onun iqtisadiyyatına ciddi zərər vurmayacağını bildirib: "Zəlzələnin Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələrinə, ticarət münasibətlərinə ciddi təsiri olmayacaq. Əvvəla, zəlzələ Türkiyənin müəyyən bir bölgəsində baş verib və Türkiyə dövləti elə bir iqtisadi potensiala malikdir ki, onun bu və ya digər bölgəsində belə fəlakətin baş verməsilə həmin ölkənin iqtisadiyyatı ciddi zərər görməz. Ona görə də Tükiyə ilə Azərbaycan arasındakı iqtisadi əlaqələr baxımından bu faciənin elə də böyük mənfi təsiri gözlənilmir. Əksinə, hesab edirəm ki, iki ölkə arasındakı qarşılıqlı iqtisadi əlaqələr bir az da möhkəmlənəcək".

Zəlzələ nəticəsində minlərlə binanın dağıntıya məruz qalması dünyada. O cümlədən, Azərbaycanda Türkiyə inşaat şirkətlərinin fəaliyyətinə inamsızlıq yarada bilərmi? Pərviz Heydərova görə, inşaat şirkətlərindən tutmuş təmir-tikinti məhsullarına qədər Türkiyənin inşaat sektoru bütün dünyada məşhurdur:

"Düzdür, bu zəlzələ nəticəsində böyük dağıntıların ortaya çıxması və bir sıra tikililərin gözlənildiyindən artıq dərəcədə kəskin dağıntıya məruz qalması bu tikililərin necə ərsəyə gəlməsi barədə müəyyən suallar yaradır. Bu gün, xüsusilə də Türkiyə cəmiyyəti üçün aktual olan bir məsələ var ki, bu tikililər hansı şirkətlər və mütəxəssislər tərəfindən inşa olunub? Alınan məlumatlar onu göstərir ki, bu istiqamətdə araşdırmalara başlanılıb və hətta saxlanılanlar da var. Lakin baş verən faciə türk inşaat mütəxəssislərinin, türk tikinti-inşaat məhsullarının keyfiyyətinə heç bir şübhə yaratmamalıdır. Türk inşaat mütəxəssisləri təkcə Azərbaycanda deyil, Avropada və dünyanın digər ölkələrində də fəaliyyət göstərirlər. Hətta dünyanın bir sıra inkişaf etmiş ölkələrində türk inşaat mütəxəssislərinin təcrübələrindən geniş istifadə edilir. Azərbaycanda da indiyə qədər bu sahədə qarşılıqlı əməkdaşlıq çərçivəsində görülən işlər heç bir mübahisə doğurmamalıdır, əksinə, işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə türk şirkətləri ilə birgə həyata keçirilən layihələr öz keyfiyyəti baxımından olduqca yüksək qiymətləndirilməlidir".

Fərid SANÇAR

525-ci qəzet.- 2023.- 16 fevral.- S.7.