Sahibsiz heyvanlarla necə rəftar etməli?

Sahibsiz heyvanlara şəhərin ən müxtəlif məkanlarında demək olar, hər gün rast gəlirik. Və tez-tez sosial mediada sahibsiz heyvanlarla amansız rəftar, onlara işgəncələr verilməsinə dair videogörüntülərlə qarşılaşırıq.

Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda yerli icra hakimiyyətlərinin sahibsiz heyvanları xüsusi sığınacaqlara yerləşdirmək, onlara quduzluğa qarşı xüsusi preparatların vurulmasını təmin etməklə bağlı səlahiyyətləri və öhdəlikləri var. Amma bu məsələlərdə müəyyən problemlər yaranır. Küçələrdə gəzib dolaşan kimsəsiz heyvanlar qulluqsuz qaldıqca müxtəlif xəstəliklərə yoluxur və təbii ki, insanları da bu xəstəliklərə yoluxdurur.

Dermatoloq Aqil Kəməndli "525"ə açıqlamasında ev heyvanlarının yoluxa və insanları yoluxdura biləcəkləri xəstəliklərdən söz açıb: "Ev heyvanları insanları dişləyəndə yara yerlərini çox az görə bilərik. Həmin nahiyədə nazik yara görünür və bəzi hallarda isə pis qoxulu, irinli, axıntılı yaralar müşahidə olunur. Məsələn, bortanella hensiale dediyimiz bir bakteriya var ki, pişiklərin dırnaqlarından keçərək insan orqanizmində inkişaf edə bilir. Pişik cırmağından sonra həmin yerdə qabartılı papil deyilən leyzon əmələ gəlir, daha sonra bu bölgədəki limfa düyünlərinə yayılır və limfa düyünlərinin böyüməsi müşahidə olunur. Əgər hansısa heyvan tərəfindən dişləmə varsa, ilk olaraq yaranın ölçüsünə, dərinliyinə diqqət yetirmək lazımdır. Heyvanın peyvənd olub-olmadığını yoxlamaq vacibdir. Əgər lazım gələrsə, 10 günə qədər nəzarət olunmalıdır. Dişlənilən adamın hansısa xəstəliyinin, hansısa dərmana allergiyasının olub-olmadığı da yoxlanılmalıdır. Öncə quduzluq əleyhinə iynə vurulur, daha sonra fiziki müayinə, yəni dişləmənin tipinə, dərinliyinə, əzələnin necə zədələnməsinə baxmaq vacibdir. Müdaxilə zamanı yara öncə təmizlənməlidir. Burada ən vacib məqam yaralanma yerinin bol su və sabunla təmizlənməsidir. Bəzən yanlış olaraq hidrogen peroksid kimi dezenfektorlardan istifadə edirlər ki, bu da yanlışdır. Çünki həmin dərman vasitələri belə yaralara effektli təsir göstərmir. Daha sonra antibiotik terapiyasına başlamaq lazımdır. Bu müalicənin ilk 8-12 saat ərzində başlanılması məsləhətdir.

Bu zaman ən çox betalaktamoz qrup antibiotiklərdən başlanılır və profilaktik olaraq xəstələrə verilir. Sonra peyvənd vəziyyətinə baxıb, onun təsirini mütləq şəkildə soruşmaq lazımdır. Əgər 5 il ərzində ikinci doza qəbul etməyibsə, doza tetanus peyvəndi edilməlidir. Daha sonra quduzluq profilaktikasına baxılmalıdır ki, əvvəllər quduzluq əleyhinə peyvənd vurulub, ya yox? Bizim dövlət müəssisələrində bu proseslər çox vaxt həyata keçirilir".

Dünya Heyvanları Mühafizə Cəmiyyətinin açıqlamasına görə heyvan sığınacaqları ildə təxminən 100.000 dollara başa gəlir. Bir çox ölkələrdə evsiz heyvanlara qulluq etməklə məşğul olan agentliklər mövcuddur. Məsələn, Çexiya kimi dövlətin vətəndaşları yiyəsiz it, pişik görəndə evsiz heyvanlar üçün xidmətdə olan "Qaynar xətt"ə zəng edirlər. Əgər onlardan cavab yoxdursa, itə yeni sahib tapmaq üçün polis saytlarında fotoşəkillər yerləşdirilir. Heyvanlara şiddət ailədaxili tərbiyədən də irəli gəlir. Valideynlər diqqətli olmalıdırlar ki, uşaqları gigiyenik tərəfdən qorumaq istəyərkən onlara heyvanları pis murdar bir canlı kimi təbliğ etməsinlər. Tam əksinə onlara heyvanlara qarşı sevgi hissini aşılamalıdırlar. Heyvanlara təhlükə yaratmasan onlarda insanlara toxunmazlar. Valideynlər uşaqları heyvanlara müdafiə etməyi aşılamalıdırlar ki uşaqlarda yetişkin olduqda nəinki heyvanları eləcə də köməksizlərə müdafiə duyğusu güclənsin.

Bir çox heyvanlar şəhərdəki sıxlıq səbəbindən hər şeydən qorxurlar. Onların üzərinə gələn nəqliyyat vasitələri, onlara qarşı pis rəftar edən insanlar və s. Sahibsiz heyvanların ən az su və yemək qədər sevgi və məhəbbətə ehtiyacları var. Bu reallığı uşaqlara erkən yaşlarından aşılamaqla, böyüdükdə yaxşı heyvansevər bir fərd olmalarını təmin etmək lazımdır.

"Canlı aləmin mühafizəsi" İctimai Birliyin müavini Mənsurə Rəsulzadə açıqlamasında qeyd edir: "Mütəmadi olaraq nəzarət olmadığı üçün küçə heyvanlarına qarşı daim işgəncələr olunur. Doğrudur, onlara şiddət göstərənlərə qarşı tədbirlər görülür, amma həbs cəzası yoxdur. Heyvanlara şiddət göstərən, onlara zərər verəcək nələrisə edən, öldürən insanları 500-1000 manat cərimə gözləyir. Qeyd olunan cərimələrində yerinə yetirib-yetirilmədiyi məlum deyil. Əslində heyvanlara qarşı belə amansız işgəncələr verənlərə daha ağır cəzalar tətbiq etməlidirlər ki, daima belə hallarla rastlaşmayaq. Bu işgəncələr təkcə küçə heyvanlara qarşı yox, eyni zamanda "Qırmızı kitab"a düşən canlılara da tətbiq edilir. Bu kimi halların qarşısını almaq üçün təxirəsalınmaz tədbirlər görülməlidir".

Şəhərin müxtəlif yerlərində dolaşan sahibsiz və vəhşi itlərin keçmişdə olduğu kimi, indi də məhv edilməsi ilə bağlı tez-tez müxtəlif təkliflər səslənir. Bu təkliflə çıxış edənlər öz fikirlərini sahibsiz heyvanlar üçün sığınacaq və poliqonların yaradılması, onların vaksinasiya və sterilizasiya edilməsi, xüsusi qidalara öyrəşdirilməsi, vaxtlı-vaxtında vitaminlərin verilməsi, gigiyenik qaydalara əsasən, qulluğun olunmasının böyük və davamlı vəsait tələb etməsilə əsaslandırırlar. Sahibsiz heyvanların aqressiv olmamaları üçün ilk növbədə həyətlərdə, yol kənarlarında yemək və su qabları quraşdırılmalıdır. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi qismən də olsa, bunu edib. Ac heyvan insana yaxınlaşıb yemək istəyir, aqressiv heyvan isə bunu hücuma keçərək edir. Bu halların qarşısının alınması üçün heyvanlara ildə bir dəfə quduzluq və xəstəliklər əleyhinə vaksin vurulmalıdır.

Onu da qeyd edək ki, hələlik bizdə ev heyvanlarının qidalanması, gəzdirilməsi, saxlanması, satışı, daşınması, müalicəsi, evtanaziyası, çoxaldılması kimi məsələlərin də nəzərə alındığı, heyvanlara qarşı humanist rəftarla bağlı hansısa hüquqi sənəd yoxdur. Buna görə də sahibsiz vəhşi heyvanlarla mübarizə forması qanunla tənzimlənməli olduğundan hüquqi sənədin hazırlanmasına ehtiyac var.

Havar ŞƏFİYEVA

525-ci qəzet.- 2023.- 18 fevral.- S.16.