İşığı sönməyən sənətkar ömrü - Kamil Nəcəfov

Səhnə fədailərimizdən olan görkəmli aktyor parlaq məqamlarla zəngin ömür və sənət yolu keçmişdi

..."Azərbaycan" nəşriyyatının baş redaktoru Nahad Əliyev gözlərini qarşısındakı kağızlardan ayıraraq xoş bir təbəssümlə dilləndi:

- Görkəmli səhnə ustalarımız haqqında kitabı çapa hazırlayırıq. Burada həmyerliniz, 1943-cü ildə Əməkdar artist adına layiq görülmüş mərhum Kamil Abbas oğlu Nəcəfov haqqında da maraqlı material var.

- Mərhum niyə olur, Nahad müəllim? - soruşdum. - Axı, o, sağdır, özü də qonşuluğumuzda yaşayır. 90-a yaxın yaşı var. Buna baxmayaraq qıvraqdır, həmişəki kimi müntəzəm işə gedir. Lənkəran Dövlət Dram Teatrının tamaşalarında gözəl rolları ilə çıxış edir.

Gözlənilməz xoş xəbərdənmi, ya nədənsə Nahad müəllim sevinən kimi oldu. Məndən dönə-dönə xahiş etdi ki, qocaman səhnə ustası ilə görüşüb kitabı üçün maraqlı ola biləcək bəzi məqamları öyrənim.

Kamil Nəcəfovla qabaqcadan şərtləşdiyimiz kimi evində görüşdük. 1995-ci ilin yayı idi. Hava isti olduğundan eyvana keçməli olduq. Beşmərtəbəli binadan şəhər necə də gözəl görünürdü!.. Bu gözəlliyin fonunda Lənkəran Dövlət Dram Teatrının binası diqqət çəkirdi. Ömrünün 70 ildən çoxunu bu teatrda keçirmişdi Kamil müəllim.

İlk çıxışı "Kef içində" oldu

Respublikanın Əməkdar artisti Kamil Nəcəfov irili-xırdalı 300-dən çox obraz yaradıb. Amma 1924-cü ildə Bakının Bayıl qəsəbəsində yerləşən "Neftçilər" klubunda oynadığı ilk rolunu unuda bilmirdi. Mustafa Mərdanovun rəhbərlik etdiyi dərnəkdə Böyükağa Talıblının "Kef içində" tamaşasında ona Cavad rolunu vermişdilər. Bu obrazı elə ustalıqla oynamışdı ki, görənlər "əhsən" demişdilər. Sonralar S.Vurğunun "Vaqif"ində Vaqif, N.Nərimanovun "Nadir şah"ında "Nadir şah", M.F.Axundovun "Xırs quldurbasan"ında Şirəhməd rollarını oynayıb.

İl ildən uğurlu gəlib. Çox keçməyib ki, Kamil Nəcəfov Mustafa Mərdanovun məsləhəti ilə Bakı Teatr Texnikumuna daxil olub, 1932-ci ildə texnikumun rejissor-aktyor şöbəsini bitirib. Tələbə yoldaşları Adil İsgəndərov, Mehdi Məmmədov, İsmayıl Dağıstanlı, Əli Zeynalovla bir yerdə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında səhnə fəaliyyətinə başlayıb. Professional teatrda ilk rolu M.Sidqinin "Dəmirçi Gavə" əsərində Zabit olub. Sonralar səhnəyə Abbasmirzə Şərifzadə, Mirzağa Əliyev, Sidqi Ruhulla, Mərziyyə Davudova, Rza Təhmasib, Möhsün Sənani, Kazım Ziya, Hacıməmməd Qafqazlı, Haşım Kələntərli kimi tanınmış aktyorlarla çıxıb. Aktyor dostları haqqında maraqlı, unudulmaz xatirələri vardı.

Adil İsgəndərovla "Hacı Qara"da "dalaşıblar"

Bakı Teatr Texnikumunda oxuduğu vaxtlar - 1932-ci il. "Hacı Qara" əsəri oynanılır. Tamaşanın bir yerində diqqəti o qədər də cəlb etməyən güləş səhnəsi göstərilir. Kamil Nəcəfov danışırdı ki, ön planda mən Adillə qapışırdım.

- Gözaltı səhnəyə baxanda gördüm ki, Adilin nişanlısı qabaq cərgədə əyləşib, diqqəti bizdədir, - Kamil sözünə davam etdi. - Zarafata salaraq gözləmədiyi bir fənd işlətdim, bədəncə məndən yekə olan Adili nişanlısının gözü qabağında yerə sərdi. Əslinə baxanda tamaşada kimin kimə qalib gəlməsi nümayiş etdirilmirdi, aktyor kimi çıxış edirdik. Sən demə, Adil qürrələnib nişanlısına deyibmiş ki, "Hacı Qara"da bir səhnə var, pəhləvan rolunda çıxış edəcək. Məqsədi məni yıxmaqla özünü nişanlısına göstərmək imiş. Onu qabaqladığıma görə yaman pərt olmuşdu. Bundan sonra Adil İsgəndərov mənimlə bir neçə ay küsülü qaldı. Nəhayət, nişanlısının ad günündə barışdıq.

Sarabski və Stalin

Kamil Nəcəfovun Sarabski təxəllüsü ilə tanınan məşhur sənətkar Hüseynqulu Rzayevlə də yaradıcılıq əlaqələri olmuşdu. Əslində ikisinin də taleyi bir-birinə oxşayırdı. Hər ikisi dənizçi ailəsində doğulmuşdu. Hüseynqulu yeniyetmə vaxtlarında matros olmuşdu, Kamil isə atasının yanında balıqçı işləmişdi. Hüseynqulu Kamildən yaşca xeyli böyük idi. Teatr dərnəklərində bir yerdə çıxışları olmuşdu. Kamil Nəcəfov danışırdı ki, mən hələ texnikumda oxuyarkən Hüseynquluya Əməkdar artist adı verilmişdi: "Azərbaycan incəsənət ustalarının Moskvada qastrol səfərində Stalin tədbirdən sonra iştirakçılarla görüşüb söhbət edir, sonra Hüseynqulunun yanında ayaq saxlayaraq gözlənilmədən soruşur ki, sən Sarabski deyilsən? Hüseynqulu Sarabskiyə qastroldan əvvəl kimsə çatdırmışdı ki, ehtiyatlı olsun, onu repressiya təhlükəsi gözləyir. Odur ki, Stalinin sualından özünü itirir, qorxu və həyəcan içində donub qalır. Stalin onu haradan tanıdığını belə ifadə edir:

- Xanlar Səfərəliyevin məzarı önündə yanıqlı səslə oxumağın yadımdadır, Sarabski. Bu gün də yaxşı oxudun, bax, belə də davam elə...

Xanlar Səfərəliyevi inqilabi fəaliyyətinə görə 1907-ci ilin oktyabrın əvvəllərində qətlə yetirmişdilər. Sən demə, dəfn iştirakçıları arasında Stalin də varmış. İndi aradan xeyli vaxt keçsə də, sovet rəhbəri onu yaddan çıxarmamışdı. Stalinlə söhbətdən sonra bir də Sarabskini çək-çevirə salan olmadı".

Kamil Nəcəfov stəkandakı çaydan bir qurtum alıb yerinə qoydu. Yaddaşını vərəqləyirmiş kimi, bir qədər susdu, sonra sözünə davam etdi: "1926-cı ildə Hüseynqulu Sarabski ilə Özbəkistana qastrol səfərinə getmişdik. "Leyli və Məcnun" tamaşasına az qalmış xəbər verdilər ki, Məcnunun atası rolunu oynayan aktyor gecikib. Təsadüfən Əliağa Vahidin gəlişi bizi bu narahatlıqdan xilas etdi. Hüseynqulunun xahişi ilə Əliağa bu rolu boynuna götürdü. Birdən necə oldusa, tamaşanın maraqlı yerində Vahid duruxub qaldı. Görünür, Məcnunun atasının dilindən deyəcəyi sözləri unutmuşdu. Amma Vahid özünü itirməyib bədahətən dedi:

- Məcnuna deyən yoxdur, ey aşiqi biçarə,

Vahidlə nə karın var, qoysun səni avara?"

Mirzağa Əliyev və "lal" qapıçı

Mirzağa Əliyevdən söz düşəndə K.Nəcəfov dedi ki, o, böyük sənətkar idi: "1932-ci ildən, Bakı Teatr Texnikumunda oxuduğum vaxtdan tanış idik. Mirzağanın səhnədə görünməsi ilə tamaşaçılarda təbəssüm, xoş əhval-ruhiyyə yaranırdı. Gözəl oyunu ilə tamaşaçını heyrətə gətirirdi, obrazın daxili aləminə böyük usta-lıqla girməyi bacarırdı. Biz gənclər üçün o, bir məktəb idi. "O olmasın, bu olsun"da Məşədi İbad rolunun ilk ifaçısı olmuşdu. 1933-cü il idi, texnikumu təzə bitirmişdik. Sabunçu Mədəniyyət sarayında "Müfəttiş"i oynayırdıq. Mirzağa Əliyev Osip, mən isə Qapıçı rolunda... Böyük sənətkarın oyununa elə aludə olmuşdum ki, yanımda nə vaxt dayandığını və məndən "Müfəttiş buradan keçməyib ki?" - deyə soruşduğunu bilməmişdim. Ustad sakitcə dayandığımı görüb "Qapıçı laldır ki..." deyərək məni də, özünü də çətin vəziyyətdən qurtardı".

Üzeyir Hacıbəyli ilə görüş

Müharibə, milyonlarla insan kimi, gənc Kamilin də arzularını yarımçıq qoyur. 1943-cü ildə Kerç uğrunda döyüşlərdə ağır yaralandığına görə ordudan tərxis olunur, doğulub boya-başa çatdığı Lənkərana qayıdır. O ağır sınaq illərində rayonda teatrın fəaliyyətini canlandırmaq üçün rəhbərlik qarşısında məsələ qaldırır. Fəalları başına yığır. Çətinliklə də olsa, "Leyli və Məcnun" operasının tamaşasını hazırlayır. Lakin bürokrat məmurlar əsərin oynanılmasına heç cür razılıq vermək istəmirlər. Həmin günlərdən birində dahi Üzeyir bəylə görüş fürsəti olur. Hələ otuzuncu illərdə - tələbəlik dövründə Üzeyir Hacıbəyli ilə bir görüş Kamil Nəcəfovun xatirəsində dərin izlər buraxmışdı. Üzeyir bəyin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası yanında ilk çoxsəsli Azərbaycan xor kollektivi yaradılmışdı. Kamil də tələbə yoldaşları ilə xorda iştirak edirdilər. Onun gözəl səsi Üzeyir bəyin diqqətindən yayınmamışdı. Böyük bəstəkarın tövsiyəsi ilə Kamil Nəcəfov Azərbaycan Opera və Balet Teatrında "Leyli və Məcnun", "Şah İsmayıl", "Əsli və Kərəm" kimi tamaşalarda müxtəlif rollarda iştirak etmişdi.

Üzeyir bəy tələbəsinin istedadına, bilik və bacarığına bələd idi. Odur ki, həmin dövrdə Dövlət Opera və Balet Teatrının direktoru olan yazıçı Mirzə İbrahimovla tamaşaya baxışdan sonra "Leyli və Məcnun"un Lənkəran səhnəsində oynanılmasına nail ola bilirlər.

Kamil Nəcəfovun ifasında Məcnun gözəl alınıb. Sonralar "Əsli və Kərəm"də Kərəm, Keşiş, "Aşıq Qərib"də Qərib, Şahvələd, "Arşın mal alan"da Əsgər, "O olmasın, bu olsun"da Sərvər rollarına yeni nəfəs verib.

Uğurlu səhnə fəaliyyətinə görə Kamil Abbas oğlu Nəcəfov 1943-cü ildə Azərbaycanın Əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb.

İsmayıl Dağıstanlı ilə Lənkəran səhnəsində

Tələbəlik dostu İsmayıl Dağıstanlı yadından çıxmırdı. O, 1907-ci ildə Qaxda anadan olmuşdu. Kamil ondan 3 yaş kiçik idi. Texnikumda oxuduğu illərdə, həmçinin, təhsildən sonrakı dövrdə bir-birindən maraqlı obrazlar yaratmışdılar. SSRİ Xalq artisti İsmayıl Dağıstanlı axırıncı dəfə 1970-ci ildə lənkəranlıların qonağı olmuşdu. Həmin il o, "Vaqif"də Vaqifi, "Qatır Məmməd"də Qatır Məmmədi, K.Nəcəfov isə Qacar və Göyüş dayı rolunu oynamışdılar.

Son söz yerinə

Unudulmaz sənətkarımız Kamil Nəcəfov tamaşaçıların sonsuz sevgisini qazanmışdı. Onun 70, 75 və 80 illik yubileyləri Lənkəran ictimaiyyəti tərəfindən geniş qeyd edilib. 70 ilə yaxın fəaliyyət göstərdiyi Nəcəf bəy Vəzirov adına Lənkəran Dövlət Dram Teatrının önündə onun abidəsi qoyulub. Lənkəran səhnəsində Əbü Übeyd ("Od gəlini"), Əbdüləli bəy ("Sevil"), Dövlət bəy ("Aydın"), Volodin ("1905-ci ildə"), Hacı Qara ("Hacı Qara"), Əlimərdan ("Eşq və intiqam"), Kərəm, Keşiş ("Əsli və Kərəm"), Qərib Şahvələd ("Aşıq Qərib"), Məcnun ("Leyli və Məcnun") kimi bir-birinə bənzəməyən neçə-neçə parlaq obraz yaradıb və adını sənət tariximizə əbədilik yazdırıb.

...Görkəmli aktyorumuz barədə yazı hazırlamağıma səbəbkar olan dəyərli insan Nahad Əliyev 2003-cü ilin yayında 61 yaşında dünyasını dəyişdi. Əməkdar artist Kamil Nəcəfov isə 2006-cı il iyulun 22-də ömrünün 96-cı ilində vəfat etdi. Allah ikisinə də qəni-qəni rəhmət eləsin!

Etibar ƏHƏDOV

"Aşkarlıq" qəzetinin baş redaktoru

525-ci qəzet.- 2023.- 21 fevral.- S.11.