Eldar Mikayılzadə yaradıcılığı: milli-ənənəvi sənətə yeni nəfəs

Xalça məişətin təşkilində, dünyanın estetik qavrayışının formalaşmasında əsas rol oynayaraq insanı doğulduğu andan ölümünə qədər müşayiət edir. Azərbaycan mədəniyyətində xalça yalnız ev bəzək elementi deyil, hər cür şənlik və bədii zövqünü əks etdirir. Bir çox mədəni layları özündə birləşdirən xalça ardıcıl tarixi dövrləri və üslubları yaddaşlarda qoruyub saxlayan özünəməxsus ifadə imkanlarına malik salnaməyə çevirilib.

Azərbaycanda elə bir bölgə yoxdur ki, orada xalçaçılıq geniş yayılmasın. Bütün dövrlərdə xalça mədəniyyəti nümayiş edilməklə yanaşı, müvafiq zamanənin zövq və üslubunu əks etdirib. Arğacı qızıl və gümüşdən olan incə ipək və yun iplərdən toxunmuş təmtəraqlı saray xalçalarının yaradılması üzərində o dövrün istedadlı sənətkarları çalışırdılar. Müasir dövrdə də Azərbaycan peşəkar xalçaçılıq məktəbi nümayəndələri tərəfindən bu sənət növünün ən yaxşı ənənələri uğurla davam etdirilir. Onların səyləri və istedadı xalça sənətimizin yeniləşməsinə, müasirləşməsinə önəmli töhfələr verir. Xalçaçı rəssam Eldar Mikayılzadə də uzun illərdir ki, öz orijinal çeşnili əsərləri ilə Azərbaycanda xalça sənətinin inkişafına xidmət edir. O, yaratmış olduğu bənzərsiz əsərləri ilə yanaşı son illər xalçaçılıq xəritəsində yeni səhifə açan Şəki xalça silsiləri üzərində işləyib. Şəkinin yüksək mədəniyyəti - ecazkar Şəki Xan sarayı, Şəkixanovların evi, şəbəkələr, nəbati ornamentli zərif zərgərlik məmulatları usta üçün ilham mənbəyi olub.

Sənətkar Şəki Xan sarayının divar rəsmlərini 8 il ərzində incəliklə tədqiq edərək, freskaların ornamental və təsviri motivlərinə yaradıcı yanaşaraq simmetriya və ritm qanunlarına tabe edib, onları hər xalçanın kompozisiyasının əsasına çevirib. Beləliklə, üzərində Şərqdə ən məşhur islimi ornamentinin qeyri-adi forma alaraq zoomorf, gah antromorf motivə çevrildiyi "Şikargah" xalçası kimi kompozisiyalar yaradılıb. Rəssam "Ağaclı", "Bəndi-rumi", "Ləçəkturunc", "Şəbəkəli", "Tağlı" xalçalarının səthində Şəki divar rəsmlərinin motivlərini, ornamentlərini və bütöv monumental kompozisiyalarını ustalıqla istifadə edib. O, yeni haşiyə və ara sahə formalarını yaradıb, memarlıq bəzəyinin kolorit və xarakterik üslub xüsusiyyətlərindən bəhrələnib.

Layihə müddətində onun rəhbərliyi altında 6 rəssam və 14 toxucu olmaqla, yaradıcılıq emalatxanasında intensiv iş aparılıb. Səkkiz il ərzində təbii boyalarla rənglənmiş, ipək və yundan 19 orijinal müəllif xalçaları toxunub. Xalça palitrası və zənginliyi ilə göz qamaşdırır. Burada 170 rəng və çalarlardan istifadə edilmişdir. Müxtəlif rəngli çalarların əldə olunması üçün toxucular saç teli tək ipək ipləri açaraq bir neçə rəngdən yeni rəng çalarları yaradırdılar.

Belə xalçalardan biri Heydər Əliyev Fondunun kolleksiyasında saxlanan "Dörd fəsil" xalçasıdır. "Dörd fəsil" klassik Cənubi Azərbaycan kompozisiyalarından biri olub, bu xalçada yeni interpretasiyada verilir. Klassik quruluşlarda olduğu kimi, rəssam xalça sahəsini dörd bərabər hissəyə ayırır, hər birində dörd fəslin atributlarını yerləşdirib uyğun tonda rəngləyir. Lakin kompozisiya xalça sahəsini şaquli olaraq iki yarıya bölməyə, sarayın memarlıq üslubuna xas olan zərif tağın təsviri ilə tamamlanmağa əsaslanır. Müxtəlif mənəvi və maddi vəziyyətlərə keçərək həyatın dövri xarakterinin fəlsəfi anlayışını sənətkar dualizm, kişi və qadın başlanğıcı ideyası ilə açır. İki paralel bitən "Həyat ağacları"nı birincisində qadın, ikincisində - kişi başlanğıcını simvolizə edən dişi və erkək marallar qoruyur. Möhtəşəm güldanlarda bitən ağaclar bütün ara sahəni - həyat məkanını bir haldan digərinə keçərək əhatə edir. Həyat dövrü məhsuldarlıq ilahəsinin tərənnüm etdiyi bahardan başlayır. Rəssam yay fəslini kişilik, əzmkarlıq və qüdrətlə əlaqələndirir. Qış payızı əvəz edir və yazın gəlişi ilə oyanıb sonsuz həyat dövranında yeni üfüqlər açmaq üçün yuxuya gedir. Çiçəklər, meyvələr, tərəvəzlər, zəngin natürmortlar burada ilin fəsillərinə uyğun yerləşdirilib. Hər fəslin rəmzi sayılan quşların təsviri bu ideal cənnət bağına həyat impulsu verərək canlılıq gətirir.

"Cənnət quşları" dəst xalı-gəbəsində isə adından bəlli olduğu kimi quş motivlərinin çoxluğu ilə seçilir. Quşlar hələ qədim dövrlərdən Azərbaycanın həm xovlu, həm də xovsuz xalçalarının naxış elementlərindən hesab olunur. Hələ ilin xalça məmulatları olan kilim, vərni, zili və sumaxlarda müxtəlif növ həndəsiləşmiş quş elementlərinə rast gəlinir. Məsələn, Qarabağ vərniləri üzərində şanapipik, ördək və xoruz elementlərinə təsadüf edilir. Xalça elementləri arasında kəklik, göyərçin, durna, sağsağan, qırqovul, tovuz quşu, bülbül kimi quşlara da yer verilib. Quşlar xalçalarımızda müxtəlif dövrlərdə həndəsiləşmiş və realistik üslubda təsvir olunub.

"Cənnət quşları" dəstində həm simurq kimi əfsanəvi, həm də tovuz quşu, göyərçin, sağsağan, bülbül kimi real quşlar yer alıb. Simurq quşunun xeyirxahlığı, insanlara, darda qalanlara kömək etməsi, qaranlıq dünya ilə işıqlı dünya arasında sərhədsiz məsafə qət etməsi onu türk mifologiyasında olan Umay (Humay) ana ilə yaxınlaşdırır, hətta bəzən eyniləşdirir. Simurq quşun obrazı təsviri sənətdə, o cümlədən, rəssamlıqda geniş yayılıb. Bir çox miniatürlərdə də simurqun əjdaha ilə savaşı təsvir olunub.

Durna - vətən, torpaq rəmzidir, evin, ocağın nişanəsidir, qəriblərə, vətəndən ayrı düşənlərə həyandır, onlara yol göstərəndir. Umay ananın yerdəki təmsilçisi hesab edilən qu quşu ailəni, uşaqları, ev-ocağı qoruyandır, sədaqət rəmzidir. Qu quşu bu gün də Azərbaycanda müqəddəs sayılır, insanlar onu ovlamır, lənətlənməkdən qorxurlar.

Quşlar arasında bülbüllər də böyük əhəmiyyətə malikdir. Şərqdə istər poeziyada, istərsə də dekorativ-tətbiqi sənətdə gül və bülbül təsvirlərinə xüsusi önəm verilib.

Eldar Mikayılzadə yaratdığı əsrarəngiz xalçaları ilə yanaşı eləcə də bir çox rəngkarlıq, monumental rəngkarlıq, numizmatika və bir çox sahələrdə dəyərli nümunələr ərsəyə gətirib. Eyni zamanda, rəngkar olan Eldar Mikayılzadənin ''12 imam'' (2000), ''Şam'' (2001), ''On dörd məsum'' (2001), ''Yeddi alim'' (2002), ''İsa Peyğəmbər'' (2003), ''Heydər Əliyev və Zərifə xanım Əliyevanın portreti'' (2004), ''Cihad'' (2004), ''Namaz'' (2004), ''Məryəm və Zəkəriyyə'' (2006), ''Cənnət qapıları'' (2006), ''Meyvələrin söhbəti'' (2006), ''İki zirvə'' (2006), ''Məcnun'' (2007), ''Fələstinli Zeynəb'' (2012) və sair tabloları bu sahədə deyilən fikirlərə bariz sübut sayılır.

Rəssam xarici ölkələrdən aldığı sifarişlər əsasında da əsərlər yaradıb. Rusiyadakı "Xilaskarın Məsih məbədi" rəssama "İsa peyğəmbərin həyatı" adlı əsər sifariş edib, daha sonra iki rəsm əsərini alıb. "Məryəm və Zəkəriyyə" əsərini isə Roma Katolik Kilsəsi alıb.

Ömrünün 66-cı ilini başa vuran xalçaçı rəssam bu gün də yaratdığı qiymətli xalçalarda xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərini gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün axtarışlarını uğurla davam etdirməkdədir.

Günel ASLANOVA

sənətşünas

525-ci qəzet.- 2023.- 28 fevral.- S.15.