Ağrıların və əzablı sevginin təkrarsız rəssamı

Frida Kahlo... Dünyanın ən məşhur və ən qəribə qadınlarından biri... Bəlkə də ən hüznlü, ən kədərli, amma eyni zamanda ən sevgi dolu qadın deməliyik onun haqqında...

1907-ci il 6 iyul tarixində doğulmasına baxmayaraq, özünün doğuluş günü kimi Meksika inqilabının olduğu 7 iyul 1910-cu ili elan etmiş, həyatının müasir Meksikanın doğulması ilə başladığını demişdi.

Fridanın xatirələrində atasının bir başqa yeri vardı. O, atasından danışarkən deyirdi: "Atam Gilyermo Kahlo çox qəribə idi, davranışları, yerişi olduqca zərifdi. Sakit, çalışqan, yorulmayan bir adam idi".

Onun iztirabları hələ altı yaşında ikən keçirdiyi ifliclə başlamışdı. Bu iflicdən sonra bir ayağı şikəst qalır və uşaqlar ona "Taxta ayaq Frida" deməyə başlayırlar. O, həmin günlər haqqında bunu deyirdi: "Bir həqiqət varsa, o da bədənimə ağrının ilk dəfə o gün dolduğudur".

Ancaq uşaqlığı onun ən yaxşı, ən gözəl günləri imiş. Bunu o, böyüdükcə hiss edir. Həyatın ona gətirdiklərinə heç zaman üsyan etməsə də, getdikcə tənhalaşdığını bütün hüceyrələrinə qədər hiss edirdi. Özünün də dediyi kimi: "Böyüyəndə insanın özünü necə tənha hiss etdiyini görəcəksən".

Bəli, Fridanın əzabları bununla bitmir. O, 18 yaşında ikən keçirdiyi dəhşətli avtomobil qəzasında ölümlə yaşam arasında qalır və bununla da həyatı dəyişir. Belə ki, əvvəllər bir ayağı şikəst olan Fridanın indi bədəninin böyük hissəsi zərər görmüşdü və o, uzun müddət xəstəxanada qalır. Xəstəxanada ikən içindəki rəsm çəkmək eşqi ilə qələm, kağız istəyir və meksikalı bu əsrarəngiz qadının rəssamlıq karyerası başlayır. Uzandığı yerdə qarşısındakı böyük aynadan ancaq özünü görən Fridanın çəkdiyi əsərlərinin də qəhrəmanı elə özü idi. O, əslində, şəkil çəkmir, özünü, yaşadıqlarını, hiss etdiklərini kağıza köçürürdü. Bəs özü bundan məmnun idimi? Bəlkə də hə, bəlkə də yox... Amma bəzən bu həyat onu usandıra da bilirdi. Elə bu anlarda demişdi yəqin ki: "Lənət olsun! Görüntümüz daim bizə geri dönür".

"İnsan ağrılarında tənhadır" deyən Kahlo öz avtoportretlərini belə əsaslandırırdı: "Öz portretimi çəkirəm, çünki adətən, təkəm, ən yaxşı tanıdığım insan özüməm".

"Şəkil çəkmək həyatımı tamamladı" deyirdi xəstəxana çarpasında baxdığı ayna ilə özünü əks etdirən Frida, həm də "mənim rəsmlərim içində öz acılarımı daşıyır" - deyə vurğulamaqdan da qalmırdı.

Getdikcə vəziyyəti pisləşən Fridanı ilk tərk edənlərdən biri ayaqları olur. Amma xaraktercə şən olan, gülməyi, sevinməyi, sevməyi çox yaxşı bacaran Frida üçün bu, elə də böyük dərd deyildi. "Yeriyə bilməsəm, rəqs edərəm" deyən rəssam ayaqlarına xitab etməyi də unutmur: "Ayaqlar, uçmaq üçün qanadlarım varkən sizi niyə axtarım?"

Təəssüf ki, həyat Fridaya uçmağı da çox görürdü. O, nə qədər qanadları olduğuna inansa, uçmağı arzulasa da, həqiqət başqa idi: "Sonsuz iztirablarla dolu həyatım haqqında bunları deyə bilərəm: Uçmaq istəyən, amma uça bilməyən quş kimi idim".

Bu sirli qadının mənəvi iztirabları isə hələ qarşıda idi. Elə bir iztirablar ki, bədəninin ağrılarını, ayaqlarının vəfasızlığını belə ona unutdurmağı bacarmışdı. Bu iztirabın adı Dieqo idi. Fridanın bu həyatda başına gəlmiş iki qəzadan ən ölümcül olanı Dieqo...

"İlk məhəbbət pişik kimi səssizcə yaxınlaşdı. Onun gəlişini nə gördüm, nə də eşitdim" deyən gənc qız 22 yaşında ikən özündən dəfələrlə böyük - 43 yaşlı rəssam həmkarı Dieqoya xəstə eşqlə bağlanır. Bəli, onun bu duyğuları "xəstə eşq"dən başqa bir şey deyildi. Çünki "öz bədənimdən belə daha çox sevirəm" - dediyi bu kobud, yöndəmsiz adam həyatına gəldiyi ilk gündən ona ağrı, acı, əzab gətirmişdi.

Dieqo bu xəstə, cılız, böyük qəlbli həyat yoldaşına vəfasızlıq edir, xəyanətlərindən qalmırdı. Amma ikisi də bir-birini çox sevirdi. Bu qəribə, enişli-çıxışlı münasibətin içində damla-damla əriyən, yox olan isə Frida idi. Ancaq başqa cür davrana bilmədiyini də etiraf edirdi: "Bu, fərqli bir şeydir. Aşiqəm və başqa cür davrana bilmirəm". Bununla belə, o, "Dieqo mənim hər şeyim idi: uşağım, sevgilim, kainatım" - deyirdi və bir də dünyaya gəlsə, yenə onu sevəcəyini də vurğulayırdı, canlı-canlı çürüyəcəyini bilsə də...

Lakin onu günbəgün çürüdən bu sevgidən zaman-zaman vaz keçməyə də çalışırdı: "Ağıl dayandı, qəlb soyudu, dil də susanda vaz keçdim". "Düşüncələrimə və dəyərlərimə dəyər vermədiyi üçün vaz keçdim". Axı Dieqo onun "sizə əfsunmuşsunuz kimi baxacaq bir sevgili seçin" tövsiyəsinə heç də uymurdu. Onun qadını əsl əfsun olsa belə, Dieqo onu anlamamaqda israr edirdi. Ya da anlayırdı və ən böyük əzab da elə bu idi: "Məni anlamadın deməyəcəyəm. Məni anladın. Elə ən betər acı da bu idi. Sən məni anladın. Anlasan da, məni incitdin. Mənə yalan söyləmənə üzülmədim. Sənə bir də güvənə bilməyəcəyimə üzüldüm".

Fridanın ən sevdiyim sözlərindən biri də qadınların unutması ilə bağlıdır ki, görünür, o, bunu da öz həyatında təcrübədən keçirib qələmə tökmüşdü. O deyirdi ki, "Səssizlik bir qadının ən səsli ağlamağıdır. Əgər bir qadın səni görməzdən gəlməyə başlayıbsa, onu çox incitdiyindən əmin ola bilərsən. Qadınlar yavaş-yavaş unudur. Öncə yaradan başlayır, sonra yaranı açandan".

Ancaq özü hər dəfə yarasını unutmağı seçib, yaranı açanı bağışlayırdı və əksinə, hər dəfə daha çox aşiq olurdu: "Hər dəfə daha çox aşiq olaraq geri döndüm sənə, ya da əslində, səndən heç getməmişdim".

"Hər zaman sev, heç bir zaman tərk etmə!" - deyən Frida çəkdiyi bütün əzablarına, fiziki ağrılarına Dieqonun sevgisi və çəkdiyi rəsmləri sayəsində dözürdü, bəlkə də... "Yuxuları, ya da kabusları çəkmədim, çəkdiklərim mənim öz gerçəklərim idi" - deyirdi. Ona görə də Fridanın əsərləri orijinaldır, özünməxsusdur, təkrarsızdır. Onun bütün əsərlərindən bir Frida boylanır. O, bütün qəhrəmanlarında öz üzünü əks etdirirdi: "Üz bir açardır. Üz hər şeyi dilə gətirir" - deyərək. Amma onların hər biri digərinə təkcə gözlərindəki kədərlə bənzəyir. Həyatdakından fərqli olaraq...

Çox şən, gülməyi sevən bir qadın idi Kahlo: "Qəhqəhə, sevgi, dostluq, gözəllik... Heç bir şey qəhqəhədən daha dəyərli deyil".

İyirminci əsrin ən məşhur mədəniyyət ikonuna çevrilən rəssamı sənətşünaslar sürrealist kimi təqdim etsələr də, o, bunu qəbul etmirdi: "Mənim sürrealist olduğumu zənn edirlər. Halbuki sürrealist deyiləm. Xəyallarımı və kabuslarımı yox, öz gerçəyimi çəkirəm" - deyən rəssam sürrealizmi belə mənalandırırdı: "Sürrealizmin qarderobun içində gödəkçə yerinə aslan tapmaq kimi sürprizləri var".

Frida, əslində, öz qəribəliklərinin fərqliliklərini anlayan, bilən və qəbul edən bir qadın idi: "Mən həmişə özümü dünyanın ən qəribə insanı hesab etmişəm. Amma sonra dünyada nə qədər insan olduğunu düşünməyə başladım. Bu qədər insan arasında, əlbəttə ki, mənim kimi oxşar cəhətləri ilə qəribə və qüsurlu hiss edən biri olmalıdır. Sonra onu təsəvvür etməyə başladım. Xəyal etdim ki, o da hardasa oturub mənim haqqımda düşünür. Əgər sən haradasa ordasansa və bunu oxuyursansa və bilirsən ki, bəli, bu, doğrudur, mən də buradayam və mən də ən az sənin qədər qəribəyəm".

"Hamımız düşündüyümüzdən daha dözümlüyük" - deyən Frida zaman keçdikcə dözümünü itirir və gün keçdikcə ölümə daha çox yaxınlaşırdı. Hətta ilk fərdi sərgisindən öncə qanqren olan ayağı kəsilən rəssam öz sərgisinə arabada qatılmış, sonrakı həyatını çarpayıda keçirməli olmuşdu. Amma o, yenə də dözür və rəsm çəkməyə davam edirdi. Çünki "başıma gələn ən yaxşı şey acı çəkməyə alışmağa başlamağımdır" - deyirdi. Həmçinin, başına gələn hər şeydə bir gözəllik tapmağından da qalmırdı: "Pisəm, getdikcə daha da pis olacağam, amma yavaş-yavaş təkliyə alışıram, bu da bir şeydir, hətta qələbədir".

Lakin o, get-gedə ölümə yaxınlaşdığının da fərqində idi: "Bədənim məni tərk edəcək. Halbuki mən həmişə o bədənin qurbanı olmuşam; bir az üsyankar da səslənsə, bəli, qurban. Bilirəm ki, biz əslində bir-birimizi məhv edəcəyik və bu mübarizədə qalib olmayacaq".

Frida bir sevgi qadını idi. O, insanları, həyatı, nəsnələri, hər şeyi çox sevirdi. İnsanların ölməyini istəmirdi. Özü isə ölümdən qorxmasa belə, yaşamaq istəyirdi. Ən çox isə Dieqonu sevirdi. Onu öldürən, məhv edən Dieoqonu:

Sənin sevmədiklərini də sevdim mən, Dieqo. Onları niyə sevmədiyini anlamaq üçün mən onları sevdim! Ya da sevməyə çalışdım... Bəlkə də içimdəki sənə olan qəzəbi sakitləşdirmək üçün etdim. Qəzəbim səngiməyib, Dieqo.

Mən səni sevməyə başlayandan uzun müddət keçdi. Mən səni sevməyə başlayanda balaca qız idim. İndi mən bədəni çürüməyə başlayan yaşlı bir qadınam. Bütün bədənlər çürüyür, Dieqom. Bütün bədənlər qocalır".

Özünü "sevginin, ağrının və inqilabın qadını" adlandıran Kahlo beləcə 47 yaşında uzun, çox uzun bir səfərə çıxdı. Özünün də dediyi kimi, "torpağın içinə bir səfərə". Axı "acı çəkən bir ürəyi varsa bədənin, daha sürətli çürüyür". Onun da bədəni çürüdü və bu dünyanı tərk etdi. Özündən sonra isə böyük bir miras, böyük bir sirri qoyub getdi. O sirr gözəllik idi. Fridanın qəlbinin və rəsmlərinin gözəlliyi: "Gözəllik və çirkinlik bir şərabdır. Gec, ya tez hər kəs içinizi görər" deyirdi. Bir əsrə yaxındır hər kəs bu cılız, amma dahi qadının içini görür, duyğularının, ağrılarının da ən dərinini...

Ölməsinlər deyə çiçəklərin şəklini çəkən qadın, bəlkə də, öz avtoportretlərini də ölməmək üçün çəkirdi?!

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2023.- 6 iyul. S. 14.