Heydər Əliyev və dəmir yolunun inkişaf mərhələləri
Azərbaycanda dəmir yolu nəqliyyatının yaranması
tarixi XIX əsrin sonlarına təsadüf edir. Həmin dövrdə Bakıda neft sənayesinin sürətlə inkişaf
etməsi istehsal olunan məhsulun daşınma zərurətini
meydana çıxarmışdı.
Odur ki, Azərbaycanda polad magistral yolların çəkilişi də
o vaxta - 1878-ci ilə təsadüf edir. Buna görə də Azərbaycanda dəmir yolunun tikintisinin başlanması və onun sonrakı inkişafı neftin çıxarılması və
emalı ilə sıx bağlı olub. Neftin daşınması
uzun illər dəvə karvanı və arabalarda yerləşdirilmiş taxta
çəlləklərlə həyata keçirilib. Bu üsulla neftin nəqli çox əziyyətli idi, həm də baha başa gəlirdi. Bunun üçün
də neft istehsalçıları yüksək
gəlir əldə etmək məqsədilə
dəmir yolu xətlərinin çəkilişinə
ehtiyac olduğu qənaətinə gəldilər.
Bu da istehsal olunan neftin nəqli məsələsinin aktuallaşması,
əvvəl Bakıda,
sonra isə bütün Azərbaycanda
dəmir yolunun yaranmasına təkan olub. Azərbaycanda 1878-ci ildə salınan 20 kilometr uzunluğunda ilk dəmir yolu Bakı-Suraxanı-Sabunçu yaşayış
məntəqələrini əhatə
edib. Bununla da dünyada ilk dəfə neftin sisternlərlə daşınmasına başlanıb
və bununla da Azərbaycanda dəmir yolunun əsası qoyulub. 1883-cü ildə neftin Qara dəniz
limanlarına çatdırılması
üçün Bakı-Tbilisi-Batumi,
1890-cı ildə Biləcəri-Dərbənd
magistral xətləri çəkilib.
1900-cü ildə Dərbənd-Tixoretskaya
xəttinin tikintisi başa çatdırılandan
sonra isə Bakı şimal istiqamətində ümumrusiya
dəmir yolları şəbəkəsi ilə
birləşdirilib.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyə başladığı
vaxtdan dəmir yoluna diqqət daha da artırılıb,
bu sahədə mühüm işlər görülüb. Ümumiyyətlə,
ölkədə dəmir
yolunun inkişaf tarixinin böyük bir hissəsi Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Heydər
Əliyevin ölkəyə
rəhbərlik etdiyi dövrlərdə Azərbaycan
dəmir yolunun texniki tərəqqi və hərtərəfli
inkişaf dövrü
adlandırmaq olar. Məhz Ümummilli liderin qayğısı sayəsində ötən
əsrin sonlarında dəmir yolu infrastrukturu öz tərəqqi zirvəsinə
çatıb. Heydər
Əliyev Azərbaycanda,
istərsə də keçmiş Sovet İttifaqında rəhbər
vəzifədə çalışarkən
dəmir yolunun fəaliyyətini daim diqqət mərkəzində
saxlayıb, onun inkişafına xüsusi önəm verib.
1969-cu ildə ilk dəfə ölkə rəhbərliyinə
gələn Heydər
Əliyevin gərgin fəaliyyətinin nəticəsində
iqtisadiyyatın digər
sahələrində olduğu
kimi, dəmiryolu nəqliyyatında da əsaslı
dəyişikliklərə və köklü inkişafa təkan olub. Azərbaycan dəmiryolunda istifadəyə
verilən mühüm
obyektlərin böyük
əksəriyyəti də
məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü
və ciddi nəzarəti sayəsində
istismara verilib. Bu illərdə istehsalatda əsas fəaliyyətlə
yanaşı, texniki yeniləşmə metodları
tətbiq edilib və bunlar dəmir yolunun bütün sahələrini
əhatə edib. Ulu öndər istər bilavasitə ölkəyə
rəhbərlik etdiyi
1969-1982-ci illərdə, istərsə
də keçmiş
SSRİ hökuməti rəhbərliyində
fəaliyyətdə olduğu
1983-1987-ci illər ərzində
Azərbaycanın dəmir
yolu müasir maşın-mexanizmlərlə və
avadanlıqlarla təchiz
olunub.
Ümummilli liderin təşəbbüsü
və rəhbərliyi
ilə keçmiş
SSRİ-nin ən böyük çeşidləyici
stansiyalarından olan Şirvan stansiyası, Yevlax-Balakən, Güzdək-Qaradağ
dəmir yolu xətləri, Azərbaycan
Dövlət Dəmir
Yolunun öz fəaliyyətini həyata
keçirməsində çox
mühüm əhəmiyyət
daşıyan digər
dəmir yolu stansiyaları inşa edilərək istismara verilib. Görülən işlərin nəticəsində
dəmir yolu vasitəsilə daşınan
yüklərin həcmi
həmin dövrdə
80-90 milyon tona çatdırılıb.
1975-79-cu illərdə Bakı elektrik dairəsində yoldəyişdirici və siqnalların mərkəzləşdirilməsi
sahəsində böyük
işlər görülüb,
Gəncə şəhərində
texnikanın son nailiyyətlərinə
uyğun müasir texnologiyalı yük vaqonlarının təmiri
və istismarı, habelə sutka ərzində 60 ədəd
elektrovoza texniki baxış keçirmək
gücündə olan
Şirvan dövriyyə
depoları tikilib istifadəyə verilib.
Heydər
Əliyev keçmiş
SSRİ Nazirlər Soveti
sədrinin birinci müavini vəzifəsində
olarkən, Uzaq Sibir torpaqlarında inşa edilən Baykal-Amur
Magistralı (BAM), eləcə
də Azərbaycan
BAM-ı adlandırılan 160 kilometr uzunluğunda və ən çətin sahədən
keçən Yevlax-Balakən
dəmir yolu Ulu öndərin birbaşa diqqət və qayğısı ilə çəkilib. Həmin xəttin tikintisi zamanı burada yeni stansiyalar, yaşayış
evləri, uşaq bağçaları, məktəblər
inşa edilib və 1985-ci ildə istifadəyə verilib.
Azərbaycanda dəmir yolunun inkişaf tarixinin böyük bir hissəsi də dahi şəxsiyyətin adı ilə sıx bağlıdır.
Məhz Ümummilli liderin diqqət və qayğısı sayəsində ötən
əsrin sonlarında dəmir yolu infrastrukturu öz tərəqqisinin zirvəsinə
çatıb.
Hər bir ölkənin geosiyasi və geoiqtisadi mövqelərinin
gücü həm də onun nəqliyyat
sisteminin inkişafından
asılıdır. Bu mənada
dəmir yolu nəqliyyatının rolu
mühüm önəm
daşıyır. Başqa
sözlə, milli iqtisadiyyatların
qarşılıqlı asılılığının
getdikcə artdığı,
regionlararası və
qitələrarası mal dövriyyəsi
səviyyəsinin tədricən
yüksəldiyi bir dövrdə dəmir yolu nəqliyyatı dövlətlərin inkişafının
təkanverici elementinə
çevrilməklə xüsusi
əhəmiyyət kəsb
edir. Buna görə də Azərbaycanda dəmir yolu sisteminin tərəqqisinin
daim diqqət mərkəzində saxlanılması
təsadüfi deyil, bu, prioritet istiqamətlərdən
biridir.
Uzun illər dəmiryolçu
kimi çalışmış
İftixar Abbasov deyir ki, 1969-cu ildə ilk dəfə ölkədə
rəhbərliyinə gələn
Heydər Əliyevin gərgin fəaliyyəti sayəsində dəmir yolu nəqliyyatında da əsaslı dəyişikliklərə
və köklü inkişafa təkan verilib. Azərbaycan dəmir yolunda istifadəyə verilən
mühüm obyektlərin
böyük əksəriyyəti
məhz onun təşəbbüsü və
ciddi nəzarəti sayəsində istismara verilib. Bütün sahələrdə olduğu
kimi, dəmir yolunda da rəhbər vəzifələrdə çalışan
mütəxəssislərin böyük əksəriyyəti
məhz böyük siyasət adamı Heydər Əliyevin qayğısı ilə
1970-1987-ci illərdə ölkədən
xaricdə təhsil alanlardır: "Heydər
Əliyev hər sahəni mükəmməl
bilən, yüksək
intellektual səviyyəyə
malik bir şəxsiyyət
idi. Heydər Əliyev hələ imperiya dövründə Azərbaycana rəhbərlik
etdiyi zamanlarda milli dəyərlərə böyük
önəm verərək
milli kadrların hazırlanması
işini yüksək
səviyyədə həll
etmişdir. Məhz bu böyük insanın qayğısı
və təşəbbüsü
ilə azərbaycanlı
gənclər keçmiş
SSRİ-nin müxtəlif
ali məktəblərində
oxumağa göndərilib.
Həmin gənclərin
bir çoxu məhz dəmir yolu mühəndisi ixtisasına yiyələnmişdilər.
Bütün bunlar gələcəyə hesablanmış
mətin addımlar idi. Azərbaycanın indi dünyanın bütün hegemon dövlətləri
ilə bir sırada dayanması, beynəlxalq qurumlara tam hüquqlu üzv olması, haqq səsimizin beynəlxalq kürsülərdən eşidilməsi
də bu dahi siyasət adamının mübarizəsinin
nəticəsidir".
Ulu öndərin siyasi xəttinin davamçısı,
Prezident İlham Əliyev
2003-cü ildə Prezident
seçildikdən sonra
dəmir yolu sistemində də tədbirlərin həyata
keçirilməsi davam
etdirilir. Azərbaycan dəmir yollarının beynəlxalq standartlara uyğun qurulması istiqamətində reallaşdırılan
bir sıra mühüm islahatlar dəmir yolu infrastrukturunun inkişafını
sürətləndirdi. Ölkədə
dəmir yolunun hərtərəfli inkişafını,
iqtisadiyyatın və
əhalinin daşımalara
olan tələbatının
daha dolğun ödənilməsini, idarəetmənin
təkmilləşdirilməsini və görülən işlərin səmərəliliyinin
daha da artırılmasını
təmin etmək məqsədilə İlham Əliyevin
2009-cu il 20 iyul tarixli sərəncamı ilə
"Azərbaycan Dəmir
Yolları" Qapalı
Səhmdar Cəmiyyəti
yaradıldı.
Azərbaycanın dəmir yolu işçilərinin ölkə
iqtisadiyyatının inkişafında
və sosial həyatında mühüm
rolu nəzərə alınaraq prezidentin sərəncamı ilə
hər il oktyabrın
13-ü dəmir yolu işçilərinin peşə
bayramı günü
kimi təsis edildi. Bu gün ölkə başcısı
tərəfindən göstərilən
xüsusi diqqət və qayğı dəmir yolu sektorunun dinamik inkişafı üçün
böyük imkanlar yaradıb. İlham Əliyevin
ölkəyə rəhbərlik
etdiyi ötən illər ərzində bu sahədə müsbət dəyişikliklər,
mühüm uğurlar
əldə olunub.
Lokomotiv parkının yenilənməsi
istiqamətində önəmli
addımlar atılıb.
Beynəlxalq maliyyə
qurumları ilə
"Azərbaycan Dəmir
Yolları" arasında
əlaqələr intensivləşib.
Yük daşımalarına
olan tələbatın
ödənilməsi, xidmətin
səviyyəsinin daha
da yüksəldilməsi, əlavə
yüklərin cəlb
olunması və daşınan yüklərin
mənzil başına
təhlükəsiz çatdırılması
üçün texniki
vasitələrin yeniləşdirilməsi
diqqət mərkəzində
saxlanılıb. Bütün
bunlar əlavə, valyuta resurslarının Azərbaycan iqtisadiyyatına
yönəldilməsi ilə
nəticələnib.
Azərbaycan dəmir yolunun infrastrukturunun yeniləşdirilməsi,
xidmətin səviyyəsinin
daha da yüksəldilməsi
istiqamətində bütün
qüvvələr səfərbər
edilib. Bakı Dəmir Yolu Vağzalında əsaslı
yenidənqurma tədbirləri
görülüb. Bakı-Sumqayıt
sərnişin dəmir
yolu yenidən istifadəyə verilib.
İran ilə Azərbaycanın
gələcək iqtisadi
inkişafına böyük
təkan verəcək
Astara (Azərbaycan)-Astara (İran) dəmir yolu xəttinin inşası müştərək
şəkildə uğurla
davam etdirilib. Bölgədə Avrasiyada
nəqliyyat dəhlizlərinin
yaradılması istiqamətində
ən önəmli layihənin- Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun istifadəyə verilməsi tarixi hadisə kimi yaddaşlara yazılıb.
Azərbaycanın mühüm geosiyasi
və geoiqtisadi üstünlüklərindən biri də onun
Avropa ilə Asiyanı birləşdirən
unikal nəqliyyat-kommunikasiya
imkanlarına malik olmasındadır.
Son dövrlərdə ölkənın
mühüm tranzit və logistika mərkəzinə çevrilməsini
təmin edəcək
nəhəng layihələr
həyata keçirilir.
Bu, Azərbaycanın beynəlxalq
ticarətdə rolunun
əhəmiyyətli dərəcədə
artmasını və
beynəlxalq aləmdə
mövqelərinin daha
da möhkəmlənməsini şərtləndirir.
Bir sözlə, ölkədə
iqtisadiyyatının inkişafında
çox mühüm rol oynayan Azərbaycan
dəmir yolu beynəlxalq və regional layihələrdə iştirak
etməklə öz infrastrukturunu qoruyub saxlayır, əhalinin, dövlət strukturlarının
daşımalara olan tələbatının ödənilməsi
istiqamətində fəaliyyətini
uğurla davam etdirir.
Millət
vəkili Vüqar
Bayramov deyir ki, Qədimdən
İpək yolunun keçdiyi Azərbaycanın
ərazisi tarixin müxtəlif dönəmlərində
dövlətləri birləşdirən
nəqliyyat dəhlizlərinin
kəsişdiyi bir məkan olub. Bu gün iqtisadi və ticarət yollarının əhəmiyyəti
öz vacibliyini qoruyub saxlayır. Müasir dünyanın iqtisadi həyatında ölkəmizin bu sahədə rolu artaraq strateji əhəmiyyət kəsb
edir. Təbii ki, dəmir yollarının inkişafı və bu sahədə həyata keçirilən
təkmilləşdirmə siyasəti ölkənin bu istiqamətdə strateji rolunu möhkəmləndirən və
artıran mühüm
amillərdən biridir.
Ölkələri, geniş mənada
qitələri birləşdirən
dəmiryolu nəqliyyatı
sözün əsl mənasında müasir dövrümüzdə qlobal
xarakter daşıyır.
Bütün bu reallıqlar nəzərə
alınmaqla Azərbaycanda
"polad yollar" sisteminin inkişaf etdirilməsi son illərin
ən vacib məsələlərindən biridir.
Əslində Azərbaycanın
dəmir yolları tarixi bir layihə
olmaqla, dövlətlərarası
münasibətlərin və
ticarətin inkişafı
baxımından çox
vacibdir. Bu polad yollar təkcə daşımalar sistemində
yox, eləcə də beynəlxalq iqtisadi əlaqələrdə
sənaye və kənd təsərrüfatının,
ağır sənaye sahələrinin inkişafında,
biznes və məşğulluq sahəsində
də xüsusi təsirə malikdir. Dəmir yolları təkcə beynəlxalq əlaqələrin inkişafında
deyil, həm də daxili iqtisadiyyatın da güclənməsində
mühüm rola malikdir.
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet.- 2023.- 11 iyul. S. 7.