"Qarqantyura"

 

 "Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Nigar Abbasovadır. Nigar xanımla Onore Domyenin "Qarqantyura" əsəri haqqında danışmışıq.

Fransız qrafik, boyakar heykəltəraş, XIX əsrin ən böyük siyasi karikatura ustalarından biri Onore Viktoryen Domye 26 fevral 1808-ci ildə Marsel şəhərində anadan olub. 1814-cü ildə ailəsi ilə birlikdə Parisə gəlib. 1822-ci ildən A.Lenuarın emalatxanasına Süis Akademiyasına gedərək Luvrda qədim sənətkarların yaradıcılığını öyrənib. Domyenin siyasi karikatura ustası kimi formalaşmasında 1830-cu il inqilabının böyük təsiri olub.

- Nigar xanım, söhbətimizə əsərin yarandığı dövrdə Fransada mövcud olan ictimai-siyasi durumdan bu əsərin yaranmasını labüd edən məqamlardan başlayaq.

- Yeni ideyalarla aşıb-daşan karikaturaçı rəssam O.Domye jurnal redaktoru Ş.Filippon Fransanın yeni seçilmiş monarxının başının formasının armuda oxşamasından məharətlə istifadə edərək, bu oxşarlığı daha da qabartmışdılar. Oxucuda gülüş doğuran bu tapıntı, əlbəttə, çoxlarının ürəyindən xəbər verirdi. "La Caricature" jurnalı "Le Charivari" qəzetinin elə bir nömrəsi yox idi ki, orada kralın başının armuda oxşarlığını qabardan, eybəcərliyini vurğulayan hansısa bir karikatura dərc olunmasın. Domyenin müasirlərinin yazdıqlarına görə, parislilər görüşəndə bir-birinə "Sən "Şarivari"nin bugünkü nömrəsini oxumasanmı?" sualı ilə yox, "Sən bugünkü armudu görmüsənmi?" sualı ilə müraciət edirdilar. Bu fakt karikaturanın insanların şüuruna təsir gücünü, bu sənət növünün cəmiyyətdə, xalqın məişətində əhəmiyyətini əlbəttə, rəssam istedadını, məharətini bir daha sübut edir.

- Biz bu əsərin uğurunda həm yazıçı rəssam vəhdətinin gücünü görürük. Siz Azərbaycan rəssamlığında hansı işbirliyini sözügedən yanaşmaya nümunə göstərərdiniz?

- Dünya təsviri-sənəti tarixində llüstrasiya ilə ədəbi mətnin üzvi vəhdəti öz nümunəsini "La Caricature" jurnalında, Ş.Filipon O.Domyenin timsalında tapmışdı desək, yanılmarıq. Üslubların belə vəhdətini Azarbaycan mətbuat tarixində "Molla Nəsrəddin" satirik jurnalında, Cəlil Məmmədquluzadə Əzim Əzimzadə əməkdaşlığında da görmək olar. Bu əməkdaşlıq müasir dövrün yazıçı rəssamları üçün gözəl nümunədir. Fransa hakim dairələrinin jurnala redaksiya heyətinə təzyiq təqiblərinə baxmayaraq, bu iki inqilabçı ruhlu insan - Ş.Filipon va O.Domye öz fəaliyyətlərini davam etdirərək birlikdə mübarizə aparmışlar. "La Caricature" jurnalını daha sonralar nəşr edilən digər satirik jurnallardan fərqləndirən cəhətlərdən biri S.Filipon O.Domyenin əməkdaşlığı nəticəsində yaranmış geniş mənada üslub vəhdəti ideya birliyi idi.

- Əsərin rəng koloriti kompozisiyası necədir?

- Əsərdə monoton rənglərdən istifadə olunub: qara. Kompozisiya isə aydınlığı tamlığı ilə fərqlənir. Əsərə baxdığımız zaman tam olaraq Lui Filippin düzgün olmayan siyasət yürütməsi, insanların haqqının tapdalanması, hüquqlarının əlindən alınması açıq-aydın şəkildə görünür. Əsər bizdə həmin dövrlərdə hakimiyyətin düzgün idarə olunmamasını, fransız kralının acgözlüyünü yalnız öz mənafeyini düşünməsi hisslərini oyadır.

- Bu əsəri rəssamın digər əsərlərindən fərqləndirən əsas cəhətlər nələrdir?

- Onore Domyenin hər bir əsəri özünəməxsus fərdi manera, rəssam dəsti-xətti ilə, realistik prinsiplərə əsaslanması ilə seçilir. Rəssamın müəllifi olduğu hər bir əsərin tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanmasının əsas səbəbi, onların hamı tərəfindən asan qavranılması təsvirlərin realistik olması ilə izah oluna bilər. Bütün bunlar bu böyük rəssama dünya şöhrəti gətirmiş onu karikatura tarixində birinci etmişdi. Təsadüfi deyil ki, Onore de Balzak Domyeni "karikaturanın Mikelancelosu" adlandırırdı.

- Sizcə, bu rəsm bizə deyir?

- Hakim dairələrin ciddi narazılığına, rəssamın həbsinə, redaksiyanın yüksək məbləğdə cərimə edilməsinə səbəb olan bu karikaturada Fransa kralı Lui Filipp acgöz bədheybət biri kimi təsvir olunmuşdu. Domye öz xalqının, öz dövrünün rəssamı olub, lakin B.Yefimovun qeyd etdiyi kimi, onun yaradıcılığı artıq bizim hamımıza aiddir bu gün müasir mübarizdir. Böyük sənətkarın, mübariz insanın bütün yaradıcılıq yolunu izləyən onu dünya karikatura tarixi kontekstində şərh edən tanınmış karikatura ustası nəzəriyyəçisi Boris Yefimov öz məqaləsində yazır: "Domyenin yaradıcılığı ən şərəfli yüksək səviyyədədir, onun əsərləri döyüş meydanının ön cəbhəsidir. O, öz yaradıcılığı ilə humanizm, tərəqqi demokratiya uğrunda durmadan mübarizə aparıb. Onun əsərləri bu gün mübarizdir bizimlədir".

 

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2023.- 26 iyul. S. 8.