Kamal Abdulla:
"Universitetdaxili siyasətimiz Azərbaycan naminə
çalışmaqdır"
Müsahibimiz Azərbaycan Dillər Universitetinin rektoru,
akademik Kamal Abdulladır.
- Kamal
müəllim, Azərbaycan Dillər Universiteti (ADU) nüfuzlu
Beynalxalq QS reytinq cədvəlində tutduğu yerlə Azərbaycan
təhsil tarixində ilkə imza atdı. Siz bir
neçə dəfə demisiniz ki, bu uğura qane olsaq, deməli,
gələcək illərdə fəaliyyətimizdə geriləmə
olacaq. Daha böyük işlər görmək,
daha vacib addımlar atmaq lazımdır. Perspektiv
fəaliyyətdə nələr gözlənilir?
- Bu, əlbəttə
ki, çox ciddi və qürurverici nailiyyətdir. Universitetimizdə çalışan fəhlə və
xadimələrdən tutmuş, bütün işçilərə,
müəllimlərə, tələbələrə,
magistrantlara, doktorantlara qədər, hər kəsin ləyaqətlə
yerinə yetirdiyi əməyin sayəsindədir.
- Buna
Universiteti sevənlərin sevinci deyə bilərik. Bəs bədxahlar necə - bu nailiyyəti "həzm"
edə bildilərmi?
- Tələbələrin,
müəllimlərin üzündəki işığı,
gözündəki təşəkkürü görəndən
sonra bədxahlar yada düşərmi?! Bədxahların
da tənəsi bir mükafatdır. Onların
təqdiri utanc olardı.
Biz öz yolumuza davam edəcəyik - deyirik. Əzmlə
bu yolu keçəcəyik. Mən buna
inanıram. Bilirsinizmi, reytinqdəki bu yeri qazanmamız
üçün biz Universitet olaraq xüsusi heç bir iş
görmədik. Öz gündəlik işimizi həmişəki
kimi vicdanla yerinə yetirməyə çalışdıq.
Heç bir reytinq barədə düşünmədik.
Bu barədə düşünsəydik, bəlkə
də alınmazdı. Bundan sonra da bu
cür olacaq. Öz yolumuza vicdanla davam edəcəyik.
"Tələbə - tələbə", "tələbə
- müəllim" münasibətlərini addım-addım
saflaşdırmaq ölkəmizdə və xaricdə dünya
dillərini, başqa ölkələrdə isə doğma
dil və mədəniyyətimizi təbliğ etmə
işini daha da təkmilləşdirmək, vətənimiz
üçün onu ürəkdən sevən pak və təmiz
gənclər formalaşdırmaq, Ulu öndər Heydər
Əliyevin vəsiyyətlərinə dönmədən əməl
etmək, zəfər prezidentimiz İlham Əliyevin tövsiyələrini
daim yerinə yetirmək - bütün bunlar Azərbaycan Dillər
Universitetinin gələcəyə yönəlmiş əsas
istiqamətləridir.
- ADU-nun
xarici ölkələrdə altı mərkəzi fəaliyyət
göstərir. Bu mərkəzlərin sayının
artması, iş fəaliyyətinin daha da effektiv olması ilə
bağlı hansı addımlar atılacaq?
-
Universitetdaxili siyasətimiz bütövlükdə Azərbaycan
naminə çalışmaqdır. Bizdə
müxtəlif dünya dilləri və mədəniyyətləri
mərkəzlər çərçivəsində tədris
edilir. Əgər sovet dönəmində bizim universitetdə
əsasən üç Avropa dili - ingilis, fransız və
alman dilləri öyrədilirdisə, indi Azərbaycan müstəqil
şəkildə bütün dünyaya açılıb və
hazırda dövlət siyasətimizə uyğun olaraq
universitetimizdə təkcə Avropa dilləri deyil, uzaq Şərq,
yaxın Şərq, başqa Qərb dilləri də tədris
edilir. 20-dən çox dilin tədrisindən
söhbət gedir. Universitetimizdə Amerika mərkəzi,
Rusiya mərkəzi, İtalyan dili mərkəzi, Konfutsi
İnstitutu, Frankafoniya mərkəzi, Serbiya mərkəzi,
Alman dili mərkəzi, Skandinaviya dilləri mərkəzi,
Yunan mərkəzi, Koreya mərkəzi, İndoneziya mərkəzi,
İspan dili mərkəzi, Macar dili və mədəniyyəti
mərkəzi, Pakistan mərkəzi və başqaları var.
Biz bu mərkəzlər vasitəsilə xarici ölkə səfirlikləri
ilə əlaqə saxlayırıq. Səfirlər
böyük məmnuniyyətlə Universitetimizdəki "Səfir saatı"
klubunda tələbə və müəllimlərlə
görüşür, son dərəcə faydalı fikir
mübadiləsi aparırlar. Hətta bəzi səfirliklər
öz qapılarını bizim istehsalat təcrübəsinə
gedən tələbələrimiz üçün
açır və tələbələrimiz öz təcrübələrini
bu səfirliklərdə keçirlər.
Bizim
Universitetimizdəki mərkəzlərə baxıb
güzgüvari üsulla müxtəlif ölkələrdəki
universitetlərdə "Azərbaycan dili və mədəniyyəti"
yaxud "Azərbaycan multikultralizmi" kimi mərkəzlər
açmaq imkanımız reallaşır. Bu
şəkildə hal-hazırda Serbiyada, Rumıniyada, Çində,
Pakistanda, İndoneziyada belə mərkəzlər fəaliyyət
göstərir. Macarıstanlı,
rusiyalı, Birləşmiş Ərəb Əmirliyindən
olan, litvalı, belarusiyalı həmkarlarımızla bu istiqamətdə
danışıqlar aparırıq. Bu xətti
həm davam, həm də inkişaf etdirmək istəyirik.
Vaxtilə belə mərkəzlər Bakı
Slavyan Universiteti tərəfindən açılırdı.
- Ərəb dili mərkəzinin açılması
planlaşdırılır. Artıq bütün rəsmi
razılaşmalar əldə edilib. Məhz
ərəb dili mərkəzinin yaradılması hansı zərurətdən
doğdu?
- Ərəb dilində danışan neçə
ölkə var. Ərəb mədəniyyətini, onun məxəzlərini
öyrənmək, dilini, ədəbiyyatını tədqiq və
təhlil etmək bir tərəfdən ərəb
dünyasının içinə girməkdirsə, digər tərəfdən
öz doğma dilimizin, mədəniyyətimizin məlum kəsiyini
daha dərindən mənimsəmək deməkdir. Birləşmiş Əmirliklərdəki
möhtəşəm Şeyx Zahid adına
Universitet ilə əlaqələrimizin yaranması və bizdə
ərəb dili və mədəniyyəti mərkəzinin,
orada isə Azərbaycan dili və mədəniyyəti mərkəzinin
fəaliyyətə başlaması yaxın zamanlara aid bir məsələdir.
- ADU-nun ən
uğurlu fəaliyyət istiqamətlərindən biri də
müəllimlərin təkmilləşdirilməsi ilə
bağlı həyata keçirilən işlərdir. Bu istiqamətdə hansı addımlar atılacaq?
- Bu
çox vacib bir məsələdir. Əvvəllər hər
bir müəllim beş ildə bir dəfə
bir neçə aylığa Sovet İttifaqındakı uyğun
bir universitetə təkmilləşməyə göndərilirdi.
SSRİ dağıldıqdan sonra bu proses işləmədi. Biz indi müxtəlif proyektlərdən istifadə
edərək çalışırıq ki, prosesi bərpa edək.
Hələlik bunu sistemli şəkildə qura
bilməmişik. Ancaq orası da var ki, məsələ
"ölü nöqtə"dən tərpənib. Münasibətdə olduğumuz universitetlər bizim
müəllimləri məmnuniyyətlə təkmilləşməyə
qəbul edirlər. Təkmilləşməyə
gedənlərin coğrafiyası genişlənib. Orası da var ki, bizə də başqa ölkələrin
universitetlərindən tələbələr və müəllimlər
təkmilləşməyə və stajartırmaya gəlməyə
başlayıblar. Əlbəttə, bu da
reytinqimizə işləyən haldır. Nümunə
kimi, amerikalı tələbələrin son illər hər
yay Universitetimizə öz ölkələrində öyrəndikləri
bir sıra dilləri (Azərbaycan, rus, türk) təkmilləşdirmək
üçün gəldiklərini misal çəkə bilərəm.
- ADU-da
yer sıxlığı məsələsi hələ də
aktual olaraq qalır. Başa düşürəm
ki, bunun səbəbləri dərin, həlli çətindir.
Amma yəqin ki, bu problemin həlli ilə
bağlı planlarınız var.
- Bu suala
konkret cavab vermək çətindir. Reallıq
belədir ki, auditoriya fondumuz ürəyimiz istəyən sayda
deyil. Ona görə də bəzən dil
mərkəzlərində başqa ixtisaslara aid dərslərin
təşkili ilə rastlaşırıq. Belə olarkən,
özümüzə bununla təskinlik veririk ki, tutalım,
Beynəlxalq münasibətlər ixtisasında təhsil alan tələbə Çin mərkəzində
dərs keçirsə, özünü Çində olan kimi
(şəkillərin, atributikanın hesabına) hiss edir. Və bu Çin mədəniyyətinin daha geniş
çevrədə təbliğinə çevrilir. Deməli, bu təsəllinin özünün də
müsbət çaları yox deyil.
- İmtahan sessiyası yaxınlaşır. Tələbə
və müəllimlərə nə sözünüz var?
- Söz
həmişəki sözdür. Tələbə
müəllimi öz doğması, müəllim tələbəni
öz övladı kimi qəbul etməlidir. Onların arasında elə təmiz münasibət
qurulmalıdır ki, bir ildən, on ildən sonra da harda
qarşılaşsalar, bir-birinin üzünə şax baxa
bilsinlər. Universitetdaxili münasibətlərin şah
damarı budur! İmtahanların şəffaf,
qarşılıqlı etimada söykənən şəkildə
keçirilməsi, ləyaqət və vicdanla
aparılması bizim müqəddəs borcumuzdur. Ulu
öndərin dediyi bu sözlər hələ də
qulağımda səslənir: "Tələbələr mənim
sizə əmanətimdir!
- Sizin təşəbbüsünüz
və redaktənizlə ADU-nun Tərcümə
ensiklopediyası ikinci dəfə təkmil şəkildə nəşrə
hazırlanır. Bu, çox vacib və tərcümə
mühiti üçün, bütün ictimai mühit
üçün faydalı işdir. Nələr
dəyişib, hansı əlavələr var?
- Bəli,
2-ci nəşr artıq hazırdır. Biz onun
üzərində ciddi redaktə işi aparmışıq,
2-ci nəşri daha dolğun etməyə
çalışmışıq.
Bizim qarşımıza qoyduğumuz məqsəd
çox ağır bir zəhmət tələb edirdi. "Azərbaycan
tərcümə ensiklopediyası" həm Azərbaycan
dilinə, həm də Azərbaycan dilindən hər hansı
başqa dilə edilmiş tərcümələri və təbii
ki, tərcüməçiləri ehtiva edirdi. Və 1-ci nəşrdə üzləşdiyimiz
problemlər nəşrdəki boşluqlara, bəzən
natamamlığa, bəzən tələskənlikdən
doğan məqamlara gətirib çıxarmışdı.
Biz 1-ci nəşrdəki bu
yanlışlıqları 2-ci nəşrdə aradan
götürmək istədik və düşünürəm
ki, buna nail olduq. Bu olduqca ağır zəhmət
ölkəmizdə ilk dəfə olaraq öz çiyinlərində
daşıyan Universitet əməkdaşlarına, tərcümə
sahəsində çalışan mütəxəssislərimizə
dərin minnətdarlığımı bildirirəm.
- Kamal
müəllim, Azərbaycanda təəssüf ki, ağı
qara görənlər də var. Siz həmişə deyirsiniz
ki, əsl dost sənin sevincinə sevinən dostdur. Bədxah isə sənin uğurunu görmür,
yaxud görmək istəmir. Mən bu
yaxınlarda Amerikanın 50-ci illərdə Mərkəzi Kəşfiyyat
İdarəsinin rəhbəri A.Dallesin SSRİ-ni
dağıtmaq planı barədə bir yazı oxudum. Hər respublika üçün
ayrı-ayrılıqda tövsiyələr verir. Siz bu yazı - tövsiyə ilə
tanışsınız?
-
Tanışam. Azərbaycanla bağlı yerlər
bu gün qarşılaşdığımız bəzi məqamları
xatırlasaq, ən azından heyrət və təəssüf
doğrur.
-
Doğrudur, Sizinlə razıyam. Cənab Dalles
tövsiyə edirdi ki, Azərbaycana gedin, adamlar axtarın, pul
verin, nə istəyirlər verin. O adamları ələ
alın, yazılar yazdırın. O yazılarla xaos yaradın.
Dövlət idarələrində ən yaxşı,
vicdanlı, namuslu, millətini sevən kim
varsa, hamısına böhtan atın, yalan deyin, şantaj edin.
Onları mənəvi cəhətdən
öldürün. Elə etməliyik ki, təmiz
və namuslu olmağa hamı gülsün və onlar heç
kimə lazım olmayan keçmişin qalıqlarına
çevrilsin. Biz hazırladığımız gənclərdən
təhsil agentləri, azad dünya kosmopolitləri
yaradacağıq... Bu, Dallesin plan-tövsiyəsinin
bir hissəsidir.
-
Tanış mənzərənin 50-ci illərdən
görünən təsviridir. Təəssüf
ki, xaos yaratmaq istəyənlər hələ də var. Bu
tövsiyəyə uyğun olaraq "işləyən"
adamlar var. Bunu sübut etmək çox asandır. Amma mən
ona inanıram ki, bu adamlara münasibəti onların təxribati
"yaradıcılıqları" qarşısında
etinasızca susaraq deyil, onların böhtan, şər, təhqir
və hədyanlarına kəskin "yox!!" deyərək
bildirmək lazımdır. Dağ başında
və mağara dövründə yaşamırıq. Məhkəmə var, ədalət var. Hər
böhtana və təhqirə cavab var. Çox gözəl
atalar sözüdür. Deyir, yalan ayaq tutar, yeriməz! Bir də ki, niyə şərçilər,
böhtançılar, Dallesin bu günkü
ardıcılları birləşə bilir, digər tərəfdən
işini vicdanla görənlər isə bunu edə bilmir?!
Bu şərçilərə kəskin cavablar
vermək, onları ifşa etmək lazımdır. Bu
iş təkcə üstünə şər
atılanların deyil, özünü azad demokratik ruhlu
sayanların hamısının vicdani borcudur.
- AZTV
tele-ssenarinizi çəkir. Bu işdə
hansı yenilik var?
- Bu ideya
mənim "Gülçöhrə xanım və Əsgər
ağa" hekayəmdən sonra yarandı. Görkəmli
rejissorumuz, mədəniyyət fədaimiz Ramiz Həsənoğlu
mənə belə bir təklif verdi,
sağ olsun Az TV rəhbərliyi də bunu dəstəklədi.
Ölməz
Üzeyir bəyin "Arşın mal alan"
operettası əsasında çəkilən filmi
hamımız xatırlayırıq. O filmin xoşbəxt
sonluğu - iki gəncin ülvi məhəbbətinin nəticəsi
olan toy səhnələri gözümüz önündədir.
Hamı xoşbəxtdir. Hamı
səadət dənizində üzür. Hamı
təkcə dili ilə deyil, qəlbi ilə də oxuyur.
Amma bəs sonra nə baş verir?!
Sonra isə inqilab baş verir. Hər şeyi məhv
edir. Namuslu, vicdanlı insanların əksəriyyəti
Sibirə sürgün edilir. Kimi də
başını götürüb ölkədən
qaçır. Talelərin üzərinə
qara-qara dumanlar çökür. Möhnətlər,
ayrılıqlar, hicran...
Mən gözlərimi yumub o iki pak, məsum gəncin
inqilab burulğanına necə batmalarını, ondan necə
canlarını qurtarmalarını təsəvvür etməyə
çalışdım. Əsgər ağa tacir, mal-dövlət
yiyəsi idi, təbii ki, yeni hökumət onu Sibirə
göndərməli idi. Amma o imkan tapıb
Gülçöhrə xanımı Fransaya qaçıra
bilir və onlar bir-birindən uzaqda bir-birinə məhəbbətlərini
ürəklərində daşımağa məhkum olurlar.
-
Seçilmiş əsərlərinizin 7-ci cildi çap mərhələsindədir.
Bizi bundan sonra daha hansı kitablar gözləyir?
- Mən
planla işləmirəm. Ürəyimə,
zehnimə nə isə gəlib "məni yazmalısan"
deyirsə o zaman yazıram. Amma günlərin bir
günü düşündüm ki, həyatım boyu
uşaqlıqdan, gəncliyimdən, yaşlı zamanımdan
bu günə qədər başıma elə maraqlı, bəzən
əcayib hadisələr gəlib ki, təkcə mənim
üçün deyil, zəmanədaşlarım
üçün də maraqlı ola bilər.
Mən və müəllimlərim, mən və tələbələrim,
mən və dostlarım, mən və bədxahlarım... Roman qədər cəlbedici süjetdir. Bu süjeti yazıram. Nə qədər adam bu mətndə özünü görəcək.
Cavid
ZEYNALLI
525-ci qəzet.-
2023.- 1 iyun.- S.8.