Qazancı dərd olan şair - Tofiq Nurəli

İnsanı dərd danışdırır, ən çox da şairi. Bu dərd təkcə özünə aid olmayıb elə, obaya, xalqa, vətənə-ümumiyə aid olanda, xüsusilə yaradıcı insana məxsus dərdə çevrilir. Belə olduqda bu dərdin təzahüru kimi rəsm, musiqi əsərləri bədii əsərlər, bir sözlə, gözəl sənət nümunələri yaranır. İnsanın dərdi sevgisi ilə düz mütənasibdir. Nəyisə, kimisə sevməsən, dərdin də olmaz, yəni dərd sevgidən yaranır. Xalqını, vətənini sevdikcə onun dərdlərini özününküləşdirir, qarşılıqlı olaraq onların da sevgisini qazanmış olursan.

Bu baxımdan öz yaradıcılığı ilə tanınan və sevilən şair Tofiq Nurəlini mütaliə edən hər bir oxucu onunla həmdərdə çevrilir, bu dərdlərin fövqündə kamilləşir və mənən yüksəlir. Şair dərdini bədii sözün təsir gücü ilə oxucusuna çatdırır:

Qəmli bir nəğmədir həyat gözümdə,

Gəlibdir mənimlə tum-tuş, oxuyur.

Acı təbəssümüm qala üzümdə,

Mənim ürəyimdə bayquş oxuyur.

Şairin həyata belə baxışının yaranma səbəbləri çox və müxtəlifdir. Yaradıcılığının gənclik çağlarında ugursuz sevgi dərdi daşıyan şairin həyatda gördüyü etibarsızlıq, insani hisslərə biganəlik, mənəviyyatın maddiyyata uduzması halları onda dərd yükünü artırır, bu dərd yükü sevən qəlbinin, çırpınan ürəyinin, nakam məhəbbətinin ehtiyacına çevrilir.

Ağla, gözlərinə qurban olum mən,

Sevdim bu dünyanın yağışlarını.

Aglayan gözləri çox sevirəm mən,

Bir də ki, sevirəm göz yaşlarını.

Ugursuz sevgidən dərd alan şair öz dərdləri ilə baş-başa qalmağı, qəmli xatirələrlə yaşamağı üstün tutur.

Sünbülünü sürmə vuran zəmiyəm,

Mən insan deyiləm, sevda qəmiyəm.

Qəzaya ugrayıb batan gəmiyəm,

Bir də o limana gəlmərəm daha.

Tofiq Nurəli şeirlərinin böyük bir qismində yurd sevgisi, yurd dərdi aparıcı bir xətt kimi diqqəti cəlb edir. Kəndlərimizdə boş qalan evlərin, dağılmış hasarların alaq basmış bağ-bostanın, insan əlinə həsrət qalmış həyət-bacanın günahkarı kimi özünü - ata- baba yurdunu qoyub gedənləri görür.

Qapısı kilidli ata evinin

Qüssəsi içimin içini yeyir...

Kol-koslu bag-bostan, əyilmiş çəpər

"Sənin heç qeyrətin yoxdurmu?" - deyir...

İnsanın qüsurlarına qarşı çıxmaq çox vaxt qərəzdən deyil, ona olan sevgidən irəli gəlir. Hər bir fərdin öz dərdi olsa da, şair olan yalnız özünü fikirləşmir, dərddən törəyən mərhəmət hissi ilə dərdi çəkə bildiyi üçün başqalarının da dərdini başa düşür. Amma fərdlərin də gücü çatmayan dərdlər də çoxdur.

...Dünyada hər şeydən artıq sevdim mən

Bu əyri çəpəri... bu çökmüş damı...

Amma bu dünyada ayrı şeylər var,

Onlar bu dam kimi əyir adamı...

İxtisasca həkim olan Tofiq Nurəli xəstə insanların dərdlərinə əlac etməyə çalışdığı kimi, cansız əşyaları da şəxsləndirib dərdlərinə şərik olur. Şair dərddən qaçmır, qayğısız yaşamağı özü üçün mənasız həyat sanır. Sanki dərdlə yükləndikcə sevgisi də artır, nəinki insanların, hətta dağların belə dərdini öyrənib, qubarını ürəyinə endirmək istədiyini arzu edir. Füzulinin dəvənin boynuna qoymaq istədiyi dərdləri ilə müqayisə edilə biləcək dərdlərlə yaşamaq istəyir. Təkcə bir evin, ya bir kəndin deyil, ölkəni bürümüş iqtisadi, sosial əngəlliklərin yaratdığı qanunsuzluqları da bir dərd edərək yüklənir, belə vəziyyətin yaranmasında vasitə olanları isə daşa bənzədir.

Danışan daşlar var, görən daşlar var,

Daş var ki, nazirdi, daş var ki, alim.

Bir daş olmayan yer göstər, İlahi,

Bir az nəfəs alım, özümə gəlim.

Bir həkim kimi cismani, bir şair kimi mənəvi, ruhi dərdləri görmək və daşımaq insan üçün çox ağırdır. 1990-cı illərin hadisələri, həmin dövrdə ölkədə yaranan hərc-mərclik şairi kədərləndirir, dərdini artırıb. O görüb ki, oyunlar baş alıb gedir, torpaqlarımızın xilası baş tutmur. Bu cür qarışıqlıqda vəziyyətdən çıxış yolunu şair, obrazlı şəkildə belə ifadə edib:

Tarix imtahana çəkir milləti,

Birinci, Qarabağ sualı düşüb.

Vətənə olan böyük sevgisi dərd şəklində təzahür edən şairin eybəcər şəkildə doğulmuş kapitalizmin törətdiyi talançılığı cəmiyyətin ən qorxulu, mənəviyyatı və maddiyyatı məhv etməyə çalışan xəstəliyinə, mikroba bənzədir:

Səni böyüdüblər, mikrob!

İndi mikrob-siklopsan sən.

İndi əsl "mikrob" bizik -

əzik-üzük...

Odur ki, gözə də görünmürük.

Dərdli xalqın dərdsiz insanı xalqla birgə ola bilməz. Dərd insanı öyrədir, insan mübarizə apararaq qüvvətlənir, səhvlərindən düzgün nəticə çıxarır. Tofiq Nurəli öz dərdləri ilə baş-başa qalanda özünü tənha hiss etdiyi üçündür ki, bu tənhalıq nəşr olunan kitablarından ikisinin adında öz əksini tapıb: "Tənha bir qüssə" və "Tənha payız yarpağı".

Şair "Məndən başqa kimin var" şeirində kədəri, dərdi daha qabarıq, bir az da kəskin şəkildə ifadə edir. Kədər içində çırpınan insan özünə həmdərd axtarır. Dərd onu itlə yaxınlaşdırır. Dilsiz heyvanı başa düşən, anlayan insan itin nələr çəkdiyini gözlərinə baxanda hiss edir:

Hərdən-hərdən sözün var

ulduzlara...

kədərli gözün var,

dərdli gözün var.

Allah, kədərə bax it gözlərində.

Hər insan dərd içində gülə bilməz. İtin gözlərindəki kədərə heyrət edən müəllif, şeirin sonrakı hissəsində sanki dərd içində gülür, kinayəli bir zarafata keçir. "Al bir papiros çək, hər şey düzələr" - deyir. Cavanlığında zəncirini qıran, beyni qan olan it kədər bilməzdi. Harda olsa, gününü keçirərdi, bir yer tapıb gecələyərdi. İtin taleyində xoşbəxtlik axtaran insan sonda kədərlənir, sanki buna təəssüf edir.

Sən it taleyinlə

xoşbəxt olmadın.

Mən isə... ,

İt olmaq arzulayırdım.

Buna oxşar fikri Baba Pünhan da belə ifadə etmişdi: "Sən Pünhanın günündə, Pünhan da it günündə". Bir it üçün palçığa bulaşmaq, ulamaq eyib deyil. Amma insan it kimi çirkaba bulaşanda, it kimi ulamağa məcbur olanda adam itə bəxtəvərlik gətirərmiş.

Sevgi mayası ilə yoğrulmuş dərdləri yaradıcılığınının əsas qayəsi kimi qəbul edən şair bu dərdləri qazancı kimi qəbul edir, bir övlad kimi ana vətəninə:

Ey ana vətənim, ey Azərbaycan,

Mənə bu dərdləri sən halal eylə... - deyir.

İnsan bir başqası üçün arzu edəndə "dərddən, qəmdən uzaq olasan" deyir. Amma Tofiq Nurəli dərdi yaradıcılığının mayası hesab edir, dərdsiz yaşayıb heç nəyə, heç kimə gərəksiz olmaq istəmir. Bu dərd adi bir insanın dolanacaq dərdi deyil, bu dərd Füzulinin, Sabirin, Bəxtiyarın dərdlərinin pöhrələridir ki, Tofiq Nurəlinin şeirlərində boy atır. Qazancı dərd olan şair dünyadan köçdükdən sonra da dərdləri ilə tanınmaq istəyir:

Öləndə qəbrimin üstündə yazın,

"Dərd çəkmək olubdur dünyada işi"...

Tofiq Nurəli az, lakin mənaca tutumlu, həcmcə yığcam şeirlər yazan, oxucunu düşünməyə sövq edən, öz dərdlərinə şərik etməyi bacaran, sözə məsuliyyətlə yanaşan, yaradıcılığının bədii məziyyətləri ilə fərqlənən şairlərimizdəndir. Dərdlə yükləndiyinin ifadəsi olan sözləri, misraları da poetik fikrin daşıyıcılarıdır.

Dərdin yüksəkliyinə pillə-pillə qalxan, qazandığı dərdlərin sevincini yaşayan Tofiq Nurəlini 70-ci pillədə qarşılayıb 80-ci pillədə görüşmək ümidi ilə...

Tahir HƏSƏNLİ,

Quba rayonu, Yerfi kəndi

525-ci qəzet.- 2023.- 2 iyun.- S.13.