Telekanalların maqazin vitrini
2003-cü
ildə dünyanın
müxtəlif maqazin teleproqramlarında (həmçinin,
sarı mətbuatda) müzakirə olunan əsas hadisələrindən
biri aktyor Ben Afflekin Cenifer Lopesi toy ərəfəsində
gözlənilmədən tərk
etməsiydi. Üstündən
20 ilə yaxın vaxt keçəndən sonra keçmiş sevgililər yenidən görüşməyə başladılar
və az sonra evləndilər. O gündən maqazin proqramlarının diqqəti
bir an belə olsun məşhur cütlükdən yayınmır.
Lopes və Afflekin hər jestini, hər üz ifadəsini müzakirə
edərək istədikləri
kimi yozumlayır, cürbəcür neqativ hekayələr uydururlar.
Gah Afflekin arvadından
bezdiyini, gah Lopesin ərini psixoloji təzyiq altında saxladığını yazırlar...
Yaxınlarda internetdə qarşıma
Amerikanın maqazin teleproqramlarından biri çıxdı. Studiyadakı
aparıcılar Ben Afflekin
bir tədbirdə arvadının maşından
düşərkən ona
qapı açmasını,
üz ifadəsini, duruşunu ələ salaraq gülürdülər.
Çox iyrənc mənzərə idi...
Bəlkə də, təxmin
elədiniz, bu dəfə milli telekanallarımızda
yayımlanan maqazin proqramları haqqında danışacağıq.
"Maqazin" sözü fransızcadan gəlmədir.
Hərçənd bəzi
mənbələrdə bu
sözün fransızlara
ərəb dilindən
keçdiyi iddia olunur və "anbar", "silah anbarı" anlamına gələn "mahzen"
sözündən alındığı
yazılır. Almanca və ingiliscədə isə maqazin bir jurnal formatıdır.
Maqazin jurnalları erotikadan iqtisadiyyata, avtomobillərdən səyahətədək
çeşidli mövzuları
əhatə edir, əyləncə xarakterlidir,
dili sadə, vizual baxımdan dizaynı isə cəlbedici və estetikdir.
1731-ci ildə Londonda yaymlanan "The Genlemans
Magazine" ilk maqazin jurnalı
hesab olunur. İngilis naşiri Eduard Keyvin əsasını qoyduğu bu jurnal mətbuat tarixində hər cür mövzunu əhatə edən (əmtəələrin qiymətindən
tutmuş latın poeziyasınadək) ilk nəşrdir.
Dövründə çox
populyar olan jurnalın son sayı
1907-ci ildə buraxılıb.
Əvvəllər radioda yayımlanan
maqazin tipli verilişlər daha sonra televiziyada yaradılaraq forma və üslubca inkişaf etdirilib. Kütləvi auditoriyaya hesablanan maqazin proqramlarının əsas cəhəti əyləncəli və yüngül olması, tamaşaçı tərəfindən
asan qavranılmasıdır.
Müasir
dövrümüzdə populyarlıq
qazanan maqazin proqramlarından biri şou-biznes nümayəndələri
ilə bağlıdır.
Bu proqramların qəhrəmanları
müğənnilər, aktyorlar,
blogerlər, aparıcılardır,
məzmun isə onların lokal konfliktləri, şəxsi
həyatı, geyim tərzləri, bir-birinə
münasibətinin saf-çürük
edilməsilə bağlıdır.
Ümumi baxanda, müxtəlif ölkələrin
telekanallarında yayımlanan
maqazin proqramları nəinki məzmunca, eyni zamanda stilistika,
təqdimat, forma baxımından
da biri-birindən çox
fərqlənmir.
Bizim telekanallarda maqazin proqramları müstəqillik
illərində yaranmağa
və formalaşmağa
başladı. Xüsusən,
bu format ABA kanalının
və "SOY production"un
fəaliyyəti nəticəsində
populyarlaşdı və
digər özəl kanallarda da analoji proqramlar yer aldı.
Hazırda telekanallarımızda fəaliyyətdə olan bəzi maqazin proqramlarıyla bağlı
daha çox ümumi danışacam. Çünki bir şablon üzərində
hazırlanan bu verilişlərin haqqında
uzun-uzadı danışılacaq
yaradıcı, xüsusi
məziyyətlər yoxdur.
ARB kanalının efirində
yayımlanan "Maqazin
plus" (aparıcı Zümrüd
Şahova) yuxarıda dediyim kimi, özəlliyi
olmayan tipik dedi-qodu verilişidir. Maqazin proqramlarının əsas problemlərindən
biri aparıcıların
seçilən, özünəməxsus
obraza malik olmamasıdır.
Geyim tərzlərindən,
saç düzümlərindən,
makiyajlarından tutmuş
özünüifadə formasınadək
biri digərinin təkrar emalıdır. Mətnlər oxşar intonasiyalarla, vurğularla deyilir və əgər ekranın küncündə kanalın
loqosu, nişanı olmasa, yalnız bir proqrama baxdığın,
mətnlərin bir adam tərəfindən yazıldığı qənaətinə
gələrsən.
Məsələn, müğənni Aysun
İsmayılovanın ərindən
boşanması haqda mətnin ritorikası
("bu ayrılıq
nədən oldu",
"onlar niyə ayrıldı", "cütlük
arasında nələr
yaşandı" kimi
eyni məzmunlu suallar) və onun saxta həyəcanla
səsləndirilməsi, orijinallığı
olmayan hadisənin dramatizmini artırmaq məqsədilə ekspressiv,
sanki təbii fəlakətin baş verdiyini və ya Apokalipsisin dörd atlısının
zühur etdiyini bildirən fon musiqisi digər maqazin proqramları üçün də xarakterikdir. Analoji verilişlərdə danışılan
hekayəyə dair vizual informasiya qıt olduğundan, redaktorlar sözlərin gücüylə hadisə
yaratmağa çalışırlar.
"Space"
kanalının efirində
yer alan, Aytən Leylaqızının
təqdimatındakı "Space maqazin" müğənnilərin
şəxsi həyat və yaradıcılığından
əhəmiyyətsiz informasiyalarla
başlayır. Verilişin
əvvəlindəki soyuq,
quru tonallığı
gedişatda qalmaqalların
emosional gərginliyi əvəzləyir. Maqazin
proqramlarının ümumi
cəhətlərindən biri
əksər hallarda təqdim olunan qalmaqalın mahiyyətinin
anlaşılmazlığıdır. Yəni qalmaqalın mənbəyini, səbəblərini
anlamaqda çətinlik
çəkirsən. Misalçün,
Elza Seyidcahanla bacısının münaqişəsini
bəzəyib-düzəyib bəh-bəhlə təqdim
edirlər, amma bacıların niyə dava etdiyi aydın
deyil. Fariz İlyas adlı gənc müğənninin həmkarı
Nadir Rütəmli ilə
dərdinin məğzinin
nə olduğu da həmçinin. Beynin bütün intellektual imkanlarını səfərbər
edəndə birtəhər
anlayırsan ki, münaqişələrin
kökündə nəsə
saxtalıq var və heç nədən hay-küylə efirdə görünmək azarı
dayanır. Yeri gəlmişkən, Fariz
İlyas adlı müğənnini
də bu proqramdan tanıdım. Yazıma fasilə verib, yutub platformasında
səhifəsini tapıb
bir neçə mahnısını dinlədim...
Şərh yazıb, gənc müğənnini
ruhdan salmaq istəmirəm. Maraqlananlar
özləri dinləyib,
qərar versinlər.
"Dünya TV"də
yer alan "Star maqazin" də eyni vizual biçimdədir
və aparıcısı
Canana Legend maqazin aparıcıları arasında
ən istedadsızıdır.
Çünki mətnin
necə səsləndirməsi,
çatdırılması haqda bilgisizdir və dərsini pis əzbərləyən
şagirdə oxşayır.
Maqazin proqramları arasında az-çox seçilən
"MTV Azərbaycan" kanalının
"MTV maqazin" verilişidir.
İsa Şükürov (qeyd
edək ki, aparıcı
bir az əvvəl
kanaldan ayrılıb-red)
daha savadlı mətnləri və eynəyi ilə bir qədər fərqli obraza iddia edir. Verilişdə
tipik qalmaqallı süjetlər verilsə də, maraqlı rubrika şou-biznes nümayəndələri arasında
müxtəlif mövzularda
keçirilən sorğudur.
"Əlifbanın son hərfi
hansıdır", "Son dəfə hansı kitabı oxumusuz",
"13 il əvvəl doğulsaydınız,
bu gün neçə yaşınız
olardı" kimi gözlənilməz suallar
onların məntiq, düşüncə çevikliyini,
intellekt səviyyəsini
göstərən testdir.
Cavablardan bir daha əmin oluruq ki, şou-biznes əhlinin İQ səviyyəsi
aşağıdır.
Rubrika yaradıcı hazırlanır,
süjet müğənnilərin
suallara reaksiyalarının
assosiasiyasından doğan
paralel görüntülərlə
zənginləşdirilir (məsələn,
2022-ci ildə Oskar mükafatının
təqdimetmə mərasimində
aktyor Uill Smitin aparıcıya şillə vurması kadrı kimi). Burda təbii ki, "SOY production"un təsisçilərindən
biri, müxtəlif verilişlərin rejissoru və aparıcısı olmuş, hazırda
"MTV Azərbaycan" kanalının
bədii rəhbəri
Səyavuş Hüseynlinin
üslubu, dəsti-xətti
dərhal sezilir. Uzun illik televizya
təcrübəsinə malik Səyavuş Hüseynli
ilk maqazin tipli verilişərdən olan
"Həftə Çal-Çağırı"
əyləncəli-informasiya proqramının aparıcısı
və müəllifi olub.
...Göründüyü kimi,
maqazin proqramlarının
haqqında danışası
yaradıcı, maraqlı
tərəfləri azdır.
Misalçün, verilişlərdə
yaradıcı suallar səslənmir. Yaradıcı
sual deyəndə şəxsin yaradıcılığını
nəzərdə tutmuram.
Məsələ verilişin
müəlliflərinin, redaktorların
materiala yaradıcı
münasibətinin olmamasındadır.
Yeri gəlmişkən,
türk kanallarının
maqazin proqramlarında
bir qayda olaraq, serialda çəkilən aktyorlara
çəkilişlərin necə getməsi ilə bağlı sual ünvanlanır. Populyar "Yarğı"
serialında baş rolun ifaçılarından
Kaan Urqancıoğluna
eyni sualı verəndə aktyor orijinal, maraqlı sualın verilməməsindən
əsəbləşmişdi. Aktyor iradında haqlıydı. Lakin jurnalistlər
də haqlıydı,
çünki maqazin proqramları xarakter etibarilə bəsitlik, bayağılıq tələb
edir. Çünki onun minlərlə tamaşaçıya maraqlı
edən məhz onun bəsitliyi, yüngüllüyüdür. Məlumdur
ki, televiziyanın üç
əsas funksiyası
var: informasiya vermək,
maarifləndirmək və
əyləndirmək. Maqazin
proqramları əyləncə
funksiyasını daşıyır.
Bununla belə, mahiyyətcə dedi-qodu olsa da, bu, bir televiziya
formatıdır, onun mütləq mənada hansısa estetik, yaradıcı tərəfinin
olması şərtdir.
Söhbət təkcə
bizim kanallardakı maqazin proqramlarından getmir. Baxdığım digər maqazin verilişlərində də
vizual stilistika baxımından fərqli rakurs, fənd və üslub nəzərə çarpmır.
Bizim maqazin proqramlarının isə
bundan başqa ciddi şəkildə aparıcı problemi də var. Maqazin proqramlarının aparıcıları
arasında artistizmi,
individual ritorikası, koloritli
və maraqlı yozumu ilə seçilən Dilarə Əliyeva olub.
Başqa
bir məsələ isə maqazin proqramlarında şəxsi
həyata çirkincəsinə
müdaxilələr və
istedadsızca epataj yaratma cəhdidir.
Şəxsi həyata müdaxilədən
söz düşmüşkən,
maqazin proqramlarından,
sarı mediadan Hollivud ulduzları çox əziyyət çəkirlər. Hətta
2014-cü ildən başlayaraq,
Kaliforniya ştatında
məşhurları izləyən,
onları narahat edən jurnlasitlərə
qarşı cəzalar
sərtləşdirilir. Sırtıq
jurnalistləri 10 min dollar cərimə
və ya bir illik həbs
gözləyir. Bununla
belə, çoxsaylı
media nümayəndələrinin qarşısını almaqda
qanun da aciz və gücsüzdür.
Yeni texnologiyalar medianın məşhurların həyatına
daha çox müdaxiləsinə imkan
verir. İllər öncə Nikol Kidmanın valideynlərinin
evində dinləyici qurğu quraşdırılmışdı.
Aktrisa həmin jurnalisti məhkəməyə
vermiş və prosesi udmuşdu. Ulduzları daha çox narahat edən onları izləyən foto və teleobyektivə uşaqlarının tuş
gələrək psixoloji
travma almalarıdır.
Conni Depp bu haqda deyir: "Biz daim paparatsilərlə əlbəyaxa vəziyyətindəyik.
Vəziyyət heç
vaxt dəyişməyəcək.
Bütün fotoqraflar
çox ambisiyalıdırlar.
Hansısa ictimai tədbirlərdə, premyeralarda
medianın çəkilişlərinə
etirazım yoxdur. Amma
Milad bayramında hədiyyə
almağa gedəndə
jurnalistlərin bizi izləməsi qıcıq
yaradır. Bu, ikrah doğurur. Mən özümün çəkilməyimi
anlaya bilirəm, amma məsələ uşaqlarıma gələndə...
Bu, günahdır".
...Kanadalı kulturoloq, filosof, əsərlərində
medianın cəmiyyətə,
insana təsirini araşdıran Marşall Maklyuen televiziyanın sənət adamlarının
həyatında rolunu belə ifadə edir: "Televiziyanın meydana gəlməsi ilə kinoulduzlar - istər qadınlar, istər kişilər - ulduz sistemindən aşağı statusa endilər".
Sevda Sultanova
525-ci qəzet.- 2023.- 17 iyun.- S.12.