Cəmiyyət və qadın
ORTA ƏSRLƏR QƏRB DÜNYASINDA QADINLARIN ACINACAQLI VƏZİYYƏTİ
Qədim dövrlərdə evin divarları qadınları ətraf mühitdən təcrid edirdi, onlar ancaq ev işləri ilə məşğul olurdular. Bu vəziyyətin yaranmasında kilsənin böyük rolu var idi. Kilsə öz traktatlarında qadının Həvvanın (Həvvanın) və Adəmin (Adəmin) bir hissəsi olduğunu iddia edirdi. Cəmiyyətdə bu cür baxışlar qadını kişidən tamamilə uzaqlaşdırdı, qadının ağlı ilə deyil, ürəyi ilə düşünən varlıq kimi qəbul edilməsi fikri dominant oldu, onların cəmiyyətdə və ailədəki mövqeyi, nüfuzu da zəiflədi.
Henrix Kramer və Yakob Şprenqerin XV əsrin sonunda işıq üzü görən "Cadugərlərin çəkici" kitabından belə başa düşmək olar ki, Qərb cəmiyyəti qadınların kişilərdən daha çox cadugərlik etdiyinə inanırdı. Belə baxışların nəticəsi idi ki, orta əsrlər tarixində qadınlar cəmiyyət tərəfindən sehrbazlıq edən, şər yayan cadugər kimi qəbul olunmaqla yanaşı, diri-diri yandırılaraq, ajina və ya dişi cin səviyyəsinə endirilirdi. Orta əsrlərdə öz hüquqlarını tələb etməyə çalışan qadınların demək olar ki, hamısı cadugər sayılırdı. Cəmiyyət tərəfindən qınanan və sonda edam edilənlərdən ən məşhuru Fransanın milli qəhrəmanı sayılan on yeddi yaşlı günahsız qız idi. Fəryadları ilə Vətəninin azadlığı uğrunda mübarizə aparan, nəhayət, cadugərlikdə günahlandırılaraq odda yandırılan Janna d'Arkın taleyi orta əsrlərdə belə fikirlərin çox yayıldığını göstərir. Vətəninin azadlığı uğrunda mübarizə aparan qızın taleyi tarixi hadisələr silsiləsində böyük dönüş yaradıb, fransız ədəbiyyatında ölməz, milli obrazın yaranmasına səbəb olub. Onun haqqında bir çox əsərlər yazılıb: A.Sikarinin "Müqəddəs Jan D'Ark", Mark Tvenin "Joan d'Arkın xidmətçisi və katibi Ser Lui de Komtun xatirələri", D.S.Merejkovskinin "Janna d'Ark", Mariya Josefa Kurk fon Poturtsinin "Janna d'Ark", O.M.Quryanın "Şahidlər", P.V.Krılovun məşhur "Janna d'Arkın kişi paltarı", V.Tropeikonun "Jeanne d'Arc", A.Dekonun "Tarixdə böyük tapmacalar", O.Onların arasında Veleykonun "Böhtanlanmış Joan" və Bernard Şounun "Müqəddəs Joan" (Müqəddəs Joan-1923) və s.
15 ilahiyyat elmləri doktoru, 4 kilsə hüququ və hüquq elmləri doktoru, 1 hüquq elmləri doktoru, 15 ilahiyyat elmləri doktoru, 1 hüquq elmləri doktoru, 7 ilahiyyat bakalavrı və 4 vətəndaş hüquqları üzrə tələbə ona qarşı 70 ittiham irəli sürüblər. Paris Universitetinin İlahiyyat fakültəsinin dərc etdiyi həmin ittihamlardan bəzilərini diqqətinizə çatdırırıq:
1) Cənnət mələklərinin və övliyaların sözlərini eşitmək sadəcə uydurmadır və ya şeytanın şər qüvvələrindən gəlir.
2) Mələyin kral Çarlza tac gətirməsi yalan və mələklik iddiasıdır.
3) Janna Omi hədsiz yüngüllüklə müqəddəsləri tanımağın asan olduğunu düşünür.
4) Janna mövhumatçı və özünə həddən artıq inanandır, gələcəyi təkbaşına proqnozlaşdıra biləcəyini düşünür və həyatında görmədiyi insanları tanıdığına inanır
5) Janna kişi paltarı geyinərək İlahi qanunu pozdu.
6) O, düşmənlərini məğlub etmək gücündə idi. Bu da Yaradanın nizamını pozmaq demək idi.
7) Valideynlərinin iradəsinə zidd olaraq evi tərk edən qız İncil qanunlarını pozdu.
8) Bovuarın qüllədən tullanaraq qaçmaq cəhdi əslində depressiyaya görə intihar kimi qiymətləndirilir.
9) Birbaşa cənnətə getməsi ilə bağlı fikirləri axmaqlıqdır və dinin əsaslarına qətiyyən uyğun gəlmir.
10) Onun müqəddəslərlə fransızca danışması iddiaları müqəddəslərə qarşı hörmətsizlik və ya onların ingilislərin tərəfində olmadıqlarına eyham vurmaq cəhdi hesab edilir və bu, Tanrının sevdikləri ilə məhəbbətlə rəftar etməklə bağlı ayələrə ziddir.
11) O, şeytanları dəvət edən bütpərəstdir.
12) Janna xüsusən, etiraf məsələlərində Kilsə məhkəməsinə etibar etməkdən imtina edir.
Beləliklə, Janna ittihamları imzalayacaq, bu onun üçün əfv olacaq, qız diri-diri yandırılma cəzasından xilas olacaqdı, amma onu sağ saxlamaq niyyətində deyildilər. İttiham vərəqini imzalayanda ona həbsxanada yenidən kişi paltarı geyindirdilər və onun geyinməkdən başqa çarəsi qalmadı. Bu, istər-istəməz ölüm hökmü ilə nəticələnəcəkdi. Janna özünü aldadılmış hiss edir və birbaşa ölümə getməkdən qorxmadan o paltarı geyinir.
Beləliklə, Janna 30 may 1431-ci ildə odda yandırıldı. Ölümündən çox
sonra azadlıq müharibələri davam
etdi və nəticədə 1450-ci illərin
əvvəllərində VII Karl Fransa taxtına çıxdı və taca sahib oldu.
Həbsxanada ona kişi paltarından başqa paltar verilmədiyini görən Janna bu paltarı geyinsə, mütləq öləcəyini
bildi və cəmiyyətin, zamanın
onu ölümə məhkum etdiyini hiss etdi və beləcə,
ölümlə üz-üzə
qaldı. Bu baxımdan
onun hərəkətləri
indinin özündə
də böyük cəsarət nümunəsi
hesab edilir. Axı o bilirdi ki, döyüşə gedəndə
onu qaçılmaz ölüm gözləyir,
amma qorxu hissi Jannaya yad idi. O, millətin azadlığı uğrunda
mübarizə aparan və Fransa tarixində dönüş
yaradan, ilk dəfə
qadınların səsə
malik olduğunu göstərməyi
bacaran, xalqın iradəsi ilə seçilən millətin
qəhrəmanı kimi
tarixə düşdü.
İngilis zülmünə qarşı
üsyan. Bu gün Qərbdə Jan d'Ark milli qəhrəman hesab edilir. Onu edam edənlərin adı xain kimi əbədi
olaraq tarixin səhifələrinə yazılıb.
Ona qarşı aparılan
ədalətsiz məhkəmə
prosesi isə ən biabırçı
məhkəmə kimi
tanınır.
Qeyd edək ki, gender anlayışı
ədəbiyyatşünaslığa XIX əsrin sonlarında, yəni digər ictimai elmlərdən xeyli gec daxil
olub. Qədim dastanlara, bədii əsərlərə, bu mətnlərdəki ideyalara
əsaslanaraq demək
olar ki, cəmiyyətdə
kişi həmişə
qadından üstün
tutulub, dünyadakı
ümumi güc, qüdrət, fəaliyyət
və semantik qüvvələr ona aid edilib. Qadın və onun təbiəti passivliyə meyl, zəiflik, asılılıq,
tabeçilik və itaət anlayışları
ilə sıx bağlı olaraq götülürüb. Hər
halda ədəbiyyatda
və cəmiyyətdə
qadınlara münasibətin
və ilk fikirlərin
əksəriyyəti, hətta
Qərb dünyasında
da, ilk növbədə insanın
bioloji mənşəyi
aspektinə əsaslanıb.
Buna görə də
ictimai quruluşa qarşı üsyan edən qadınlar ölümə məhkum olunur və kütləvi şəkildə
edam edilirdilər.
Xosiyyət RÜSTƏMOVA
525-ci
qəzet.- 2023.- 20 iyun.- S.8.