Cəmiyyət qadın

 

ORTA ƏSRLƏR QƏRB DÜNYASINDA QADINLARIN ACINACAQLI VƏZİYYƏTİ

 

 

Qədim dövrlərdə evin divarları qadınları ətraf mühitdən təcrid edirdi, onlar ancaq ev işləri ilə məşğul olurdular. Bu vəziyyətin yaranmasında kilsənin böyük rolu var idi. Kilsə öz traktatlarında qadının Həvvanın (Həvvanın) Adəmin (Adəmin) bir hissəsi olduğunu iddia edirdi. Cəmiyyətdə bu cür baxışlar qadını kişidən tamamilə uzaqlaşdırdı, qadının ağlı ilə deyil, ürəyi ilə düşünən varlıq kimi qəbul edilməsi fikri dominant oldu, onların cəmiyyətdə ailədəki mövqeyi, nüfuzu da zəiflədi.

Henrix Kramer Yakob Şprenqerin XV əsrin sonunda işıq üzü görən "Cadugərlərin çəkici" kitabından belə başa düşmək olar ki, Qərb cəmiyyəti qadınların kişilərdən daha çox cadugərlik etdiyinə inanırdı. Belə baxışların nəticəsi idi ki, orta əsrlər tarixində qadınlar cəmiyyət tərəfindən sehrbazlıq edən, şər yayan cadugər kimi qəbul olunmaqla yanaşı, diri-diri yandırılaraq, ajina ya dişi cin səviyyəsinə endirilirdi. Orta əsrlərdə öz hüquqlarını tələb etməyə çalışan qadınların demək olar ki, hamısı cadugər sayılırdı. Cəmiyyət tərəfindən qınanan sonda edam edilənlərdən ən məşhuru Fransanın milli qəhrəmanı sayılan on yeddi yaşlı günahsız qız idi. Fəryadları ilə Vətəninin azadlığı uğrunda mübarizə aparan, nəhayət, cadugərlikdə günahlandırılaraq odda yandırılan Janna d'Arkın taleyi orta əsrlərdə belə fikirlərin çox yayıldığını göstərir. Vətəninin azadlığı uğrunda mübarizə aparan qızın taleyi tarixi hadisələr silsiləsində böyük dönüş yaradıb, fransız ədəbiyyatında ölməz, milli obrazın yaranmasına səbəb olub. Onun haqqında bir çox əsərlər yazılıb: A.Sikarinin "Müqəddəs Jan D'Ark",  Mark Tvenin "Joan d'Arkın xidmətçisi katibi Ser Lui de Komtun xatirələri",  D.S.Merejkovskinin "Janna d'Ark", Mariya Josefa Kurk fon Poturtsinin "Janna d'Ark", O.M.Quryanın "Şahidlər", P.V.Krılovun məşhur "Janna d'Arkın kişi paltarı", V.Tropeikonun "Jeanne d'Arc", A.Dekonun "Tarixdə böyük tapmacalar", O.Onların arasında Veleykonun "Böhtanlanmış Joan" Bernard Şounun "Müqəddəs Joan" (Müqəddəs Joan-1923) s.

15 ilahiyyat elmləri doktoru, 4 kilsə hüququ hüquq elmləri doktoru, 1 hüquq elmləri doktoru, 15 ilahiyyat elmləri doktoru, 1 hüquq elmləri doktoru, 7 ilahiyyat bakalavrı 4 vətəndaş hüquqları üzrə tələbə ona qarşı 70 ittiham irəli sürüblər. Paris Universitetinin İlahiyyat fakültəsinin dərc etdiyi həmin ittihamlardan bəzilərini diqqətinizə çatdırırıq:

1) Cənnət mələklərinin övliyaların sözlərini eşitmək sadəcə uydurmadır ya şeytanın şər qüvvələrindən gəlir.

2) Mələyin kral Çarlza tac gətirməsi yalan mələklik iddiasıdır.

3) Janna Omi hədsiz yüngüllüklə müqəddəsləri tanımağın asan olduğunu düşünür.

4) Janna mövhumatçı özünə həddən artıq inanandır, gələcəyi təkbaşına proqnozlaşdıra biləcəyini düşünür həyatında görmədiyi insanları tanıdığına inanır

5) Janna kişi paltarı geyinərək İlahi qanunu pozdu.

6) O, düşmənlərini məğlub etmək gücündə idi. Bu da Yaradanın nizamını pozmaq demək idi.

7) Valideynlərinin iradəsinə zidd olaraq evi tərk edən qız İncil qanunlarını pozdu.

8) Bovuarın qüllədən tullanaraq qaçmaq cəhdi əslində depressiyaya görə intihar kimi qiymətləndirilir.

9) Birbaşa cənnətə getməsi ilə bağlı fikirləri axmaqlıqdır dinin əsaslarına qətiyyən uyğun gəlmir.

10) Onun müqəddəslərlə fransızca danışması iddiaları müqəddəslərə qarşı hörmətsizlik ya onların ingilislərin tərəfində olmadıqlarına eyham vurmaq cəhdi hesab edilir bu, Tanrının sevdikləri ilə məhəbbətlə rəftar etməklə bağlı ayələrə ziddir.

11) O, şeytanları dəvət edən bütpərəstdir.

12) Janna xüsusən, etiraf məsələlərində Kilsə məhkəməsinə etibar etməkdən imtina edir.

Beləliklə, Janna ittihamları imzalayacaq, bu onun üçün əfv olacaq, qız diri-diri yandırılma cəzasından xilas olacaqdı, amma onu sağ saxlamaq niyyətində deyildilər. İttiham vərəqini imzalayanda ona həbsxanada yenidən kişi paltarı geyindirdilər onun geyinməkdən başqa çarəsi qalmadı. Bu, istər-istəməz ölüm hökmü ilə nəticələnəcəkdi. Janna özünü aldadılmış hiss edir birbaşa ölümə getməkdən qorxmadan o paltarı geyinir.

Beləliklə, Janna 30 may 1431-ci ildə odda yandırıldı. Ölümündən çox sonra azadlıq müharibələri davam etdi nəticədə 1450-ci illərin əvvəllərində VII Karl Fransa taxtına çıxdı taca sahib oldu.

Həbsxanada ona kişi paltarından başqa paltar verilmədiyini görən Janna bu paltarı geyinsə, mütləq öləcəyini bildi cəmiyyətin, zamanın onu ölümə məhkum etdiyini hiss etdi beləcə, ölümlə üz-üzə qaldı. Bu baxımdan onun hərəkətləri indinin özündə böyük cəsarət nümunəsi hesab edilir. Axı o bilirdi ki, döyüşə gedəndə onu qaçılmaz ölüm gözləyir, amma qorxu hissi Jannaya yad idi. O, millətin azadlığı uğrunda mübarizə aparan Fransa tarixində dönüş yaradan, ilk dəfə qadınların səsə malik olduğunu göstərməyi bacaran, xalqın iradəsi ilə seçilən millətin qəhrəmanı kimi tarixə düşdü.

İngilis zülmünə qarşı üsyan. Bu gün Qərbdə Jan d'Ark milli qəhrəman hesab edilir. Onu edam edənlərin adı xain kimi əbədi olaraq tarixin səhifələrinə yazılıb. Ona qarşı aparılan ədalətsiz məhkəmə prosesi isə ən biabırçı məhkəmə kimi tanınır.

Qeyd edək ki, gender anlayışı ədəbiyyatşünaslığa XIX əsrin sonlarında, yəni digər ictimai elmlərdən xeyli gec daxil olub. Qədim dastanlara, bədii əsərlərə, bu mətnlərdəki ideyalara əsaslanaraq demək olar ki, cəmiyyətdə kişi həmişə qadından üstün tutulub, dünyadakı ümumi güc, qüdrət, fəaliyyət semantik qüvvələr ona aid edilib.  Qadın onun təbiəti passivliyə meyl, zəiflik, asılılıq, tabeçilik itaət anlayışları ilə sıx bağlı olaraq götülürüb. Hər halda ədəbiyyatda cəmiyyətdə qadınlara münasibətin ilk fikirlərin əksəriyyəti, hətta Qərb dünyasında da, ilk növbədə insanın bioloji mənşəyi aspektinə əsaslanıb. Buna görə ictimai quruluşa qarşı üsyan edən qadınlar ölümə məhkum olunur kütləvi şəkildə edam edilirdilər.

 

 

Xosiyyət RÜSTƏMOVA

525-ci qəzet.- 2023.- 20 iyun.- S.8.