Mao Tszedunun və
Titonun lənkəranlı tələbə
yoldaşı
1925-ci
ildə Moskvada Şərq Zəhmətkeşləri Kommunist
Universitetində təhsil alanlar arasında dünyanın bir
çox tanınmış şəxsiyyətləri - Mao
Tszedun, Palmiro Tolyatti, Ənvər Xoca, Manolis Qlezos, Kim İr
Sen və başqaları vardı. Azərbaycanın vətənpərvər oğlu,
ictimai və siyasi xadim, tanınmış
müəllim, dəyərli
ziyalı Cəbrayıl
Səttar oğlu Səttarzadə də onlarla bir qrupda
oxuyub.
Lənkəran Dövlət Universitetində
mətbuat xidmətinin
rəhbəri işlədiyim
dövrdə coğrafiya
elmləri namizədi,
dosent Ağazeynal Qurbanzadə dayısı Cəbrayıl Səttarzadə
haqqında iftixar və qürur hissi ilə danışardı. Deyərdi ki, biz Cənubi
Azərbaycanda demokratik
hərəkatın rəhbərlərindən
biri, Azərbaycan xalqının milli azadlığı uğrunda
fədakar mübariz Səttarxanın nəslindənik.
Ədəbiyyatşünas-tədqiqatçı Ramiz Atakişiyevdən
60-cı illərdən Cəbrayıl
müəllimlə dostluq
etdiyini eşitmişdim. Qəhrəmanımızın həyat və
fəaliyyəti haqqında
ilk məlumatı da ondan almışdım.
Sən demə,
Cəbrayıl Səttarzadə
1905-ci ildə İran
Astarasında anadan olub. İlk təhsilini orada
alıb (1914-1923), gənc
yaşlarından inqilabi
hərəkata qoşulub.
İranda siyasi fəaliyyətinə
görə yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən həbs
edilib, 1925-ci ildə həbsxanadan qaçaraq Sovet Azərbaycanına gəlib. Elə həmin il
Moskvada Şərq Zəhmətkeşlərinin Kommunist
Universitetinə daxil olub. 1921-ci ilin
aprel ayından fəaliyyət göstərən
bu məktəb Sovet Şərq ölkələri və dünyanın bir çox ölkələri
üçün partiya,
sovet və ictimai işçilər hazırlayırdı.
Tələbələr hələ o dövrdə
dünya siyasət aləmində tanınmırdılar. Universitetin ictimai
həyatında, o cümlədən,
Moskvada təşkil olunan mədəni-kütləvi
tədbirlərdə iştirakı
gənc Cəbrayıl
Səttarzadənin dünyagörüşündə
də mühüm rol oynadı. Moskvada, Qurultaylar Sarayında Oktyabr inqilabının ildönümünə həsr
edilmiş yığıncaqda
iştirakı isə
illər boyu yadından çıxmadı.
Lenin artıq bir il idi ki, həyatda yox idi. Onsuz dövlətin
necə idarə olunacağı haqqında
ölkədə söz-söhbətlər
gəzirdi. Amma həyat
davam etdi, Cəbrayıl Səttarzadə
və ideya dostları gələcəyə
ümidlə baxırdılar.
Cəbrayıl Səttarzadə. 1935-ci il.
Üç illik təhsildən sonra hərə öz vətəninə qayıtdı. Onlar üçün yadigar qalan isə
xatirə şəkil
oldu, bu gün də şəkil öz tarixini itirməyib. Budur, bir qrup gəncin
təsvir olunduğu şəkil qarşımızdadır.
Şəkildəkilərə baxırıq, birinci sırada Yunanıstanın
ictimai-siyasi və dövlət xadimi, "Xalqlar arasında sülhü möhkəmlətməyə
görə" Beynəlxalq
Lenin mükafatı və
Beynəlxalq Sülh mükafatı laureatı Qlezos Manolis dayanıb. Onun yanında Cəbrayıl
Səttarzadə oturub.
Daha sonra İtaliya və beynəlxalq kommunist və fəhlə hərəkatı
xadimi Palmiro Tolyattini görürsünüz.
İkinci sırada, soldan ikinci Çin Kommunist Partiyasının sədri, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş
Komandanı olmuş
Mao Tszedundur (1893-1976). Ondan sonra
Yuqoslaviyanın dövlət
və hərbi xadimi, marşal Broz Titodur (1892-1980). Broz Tito üç dəfə Yuqoslaviyanın Xalq Qəhrəmanı adnı
alıb.
Üçüncü sırada, sağdan birinci Kim İr Sendir. O, Koreya və beynəlxalq kommunist hərəkatı xadimi, Koreya Xalq Demokratik
Respublikasının siyasi
və dövlət xadimidir. Sağdan dördüncü Albaniya dövlət və siyasi xadimi Ənvər Xoca (1908-1985) dayanıb.
Moskva təhsilindən
sonra Cəbrayıl Səttarzadə Azərbaycan
Daxili İşlər
Komissarlığında şöbə
rəisi (1928-1933) vəzifəsində
işə başlayıb. Nazirlikdə
işlədiyi dövrdə
dəyanət, prinsipiallıq,
qətiyyət, mübarizlik
onun iş prinsipinin əsasını
təşkil edib. İnsafı,
ədaləti əldən
vermədən, hər
bir vətəndaşın
hüquqlarına hörmətlə,
ədalət prizmasından
yanaşıb. Sonralar Lənkəran
onun tale yazısına
çevrilib, 1934-1936-cı illərdə sovet-partiya məktəbinin direktoru olub. 1936-cı ildə Lənkəran Xalq Maarif Şöbəsinin
müdiri təyin edilib. Daha sonra, 1940-cı ildə
Lənkəran pedaqoji
məktəbinin direktoru
işləyib.
Şəkildə: Birinci sırada
(soldan): Manolis Qlezos, Cəbrayıl Səttarzadə, Palmiro
Tolyatti. 2-ci sırada: (soldan
2-ci) Mao Tszedun, İ.B.Tito,
(sağdan 4-cü) Ənvər
Xoca. 3-cü sırada:
(sağdan 1-ci) Kim İr
Sen
Foto 1925-ci ildə
çəkilib.
Lənkəran pedaqoji məktəbində
tədrisin keyfiyyətinin
yaxşılaşdırılmasında məktəbin direktoru Cəbrayıl Səttarzadənin
əməyi az
olmayıb. Məktəbə direktorluğu dövründə
keçmiş SSRİ-nin
siyasi həyatında gərginlik varmış.
Məktəbdə təhsil dövrün
tələblərinə uyğunlaşdırılaraq
gənclərin hərbi-vətənpərvərlik
tərbiyəsinə diqqət
artırılıb.
Lənkəran pedaqoji məktəbi
müharibə ərəfəsində
- 1940-cı ilin may ayında
Salyana, sonralar Cəlilabad rayonunun indiki Göytəpə qəsəbəsinə köçürülüb.
Pedaqoji məktəb
başqa yerə köçürüldükdən sonra Cəbrayıl Səttarzadəni Azərbaycan
KP MK-nın təbliğatçılar
məktəbinin direktoru
təyin ediblər. Daha sonra
Yardımlı Rayon Xalq
Maarif Şöbəsinin
müdiri və Lənkəran rayonunun Sara
adası orta məktəbinin direktoru
(1944-1947) işləyib.
Kiçik qardaşı - uzun
illər Azərbaycan Dövlət Universitetində
kafedra müdiri işləmiş kimya elmləri doktoru, Əməkdar elm xadimi,
professor İsrafil Səttarzadə
Böyük Vətən
Müharibəsi cəbhələrində
batalyon komandiri olub, 73 yaşında,
1983-cü il fevralın
29-da Bakıda vəfat
edib.
Cəbrayıl müəllim ömrünün son illərində Lənkəran rayonunun Nərimanabad qəsəbəsində yaşamış, onun ictimai həyatında fəal iştirak etmişdi. Söhbətlərində Moskvada Şərq Zəhmətkeşlərinin Kommunist Universitetinə oxuduğu illər, tələbə yoldaşları, sonralar dünyanın görkəmli siyasi liderləri və dövlət xadimləri kimi tanınmış Mao Tszedun, Palmiro Tolyatti, Ənvər Xoca, Manolis Qlezos, Kim İr Senlə bağlı xatirələr də yer tuturdu. Deyərdi ki, Mao Tszedun ciddi adam idi, ilk anda qaraqabaq görünürdü, Broz Tito isə şən zarafatları ilə seçilərdi. Ənvər Xoca və Palmiro Tolyatti universitetin ictimai həyatında fəal iştirakla seçilərdilər. Kim İr Senin yerişində və danışığında qətiyyətlilik, sərtlik vardı. Amma hər biri təmsil etdiyi ölkənin gələcəyi üçün fikirləşir, yüksək arzularla yaşayırdı.
Cəbrayıl Səttarzadə sonrakı illərdə tələbə yoldaşları ilə əlaqə yarada bilməsə də, mətbuatdan, kütləvi informasiya vasitələrindən onlar haqqında xəbər tutur və tələbə yoldaşlarının dünya siyasətində qazandıqları uğurlarına sevinir, belə şəxsiyyətlərlə bir qrupda oxuduğuna fəxr edirdi.
Cəbrayıl Səttarzadə 1969-cu ildə Lənkəranda vəfat edib. Bacısı oğlu Ağazeynal Qurbanzadə bildirdi ki, vəsiyyətinə görə Cəbrayıl Səttarzadə İran İslam Respublikasına daha yaxın olan Şimali Azərbaycanın Astara şəhər qəbiristanında dəfn edilib.
İllər hiss edilmədən
keçir, indi hər
şey arxada qalıb.
Həyatının 64 illik dövründə
Cəbrayıl Səttarzadəyə qalan
yaxşı, təmiz ad, xalqın hörmət
və nüfuzu oldu.
Etibar ƏHƏDOV
"Aşkarlıq" qəzetinin
baş redaktoru
525-ci qəzet.- 2023.- 7 mart.- S.14.