Heydər Əliyev irsi - tolerantlığın ünvanı Azərbaycan

Kəssə hər kim tökülən qan izini, Qurtaran dahi odur yer üzünü.

Hüseyn Cavid

Qədim və zəngin mədəniyyətə, eyni zamanda dövlətçilik ənənələrinə malik olan Azərbaycan xalqı tarix boyu bir sıra görkəmli şəxsiyyətlər yetişdirmişdir. Tarixi şəxsiyyətlər tarix səhnəsində göstərdiyi xidmətləri ilə, elm və mədəniyyətin inkişafına töhfələri ilə əslində xalqın yaradıcılıq potensialını əks etdirir, onun qüdrətini təcəssüm etdirirlər.

XX əsrdə Azərbaycan xalqının müdrikliyini, quruculuq potensialını öz mənəvi keyfiyyətlərində, fəaliyyətində əks etdirən ən görkəmli şəxsiyyətlərdən biri Heydər Əliyev olmuşdur. Azərbaycan xalqı qarşısında misilsiz xidmətlərinə görədir ki, bu gün Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illik yubileyi ölkəmizin hər yerində və onun hüdudlarından kənarda hər bir azərbaycanlının yüksək ehtiramı və dərin minnətdarlıq hissi ilə geniş qeyd olunur. Heydər Əliyev Böyük azərbaycanlı, Azərbaycan xalqının, Azərbaycan torpağının misilsiz təəssübkeşi, dövlətçiliyimizin xilaskarıdır. Heydər Əliyev şəxsiyyəti öyrənilməmiş dünyadır! Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtması ilə Azərbaycan dövləti məhv olmaq təhlükəsindən xilas oldu. Azərbaycanın parçalanıb yox olmaq qorxusu aradan qalxdı. Dövlətimizin qorunub saxlanılması isə azadlığımızın, müstəqilliyimizin qorunub saxlanılması deməkdir.

Heydər Əliyevin dövlət quruculuğu siyasətinin mühüm istiqamətlərindən birini xalqlara qarşı tolerantlıq münasibətlərinin bərqərar edilməsi təşkil edir. Dahi Azərbaycan dramaturqu Hüseyn Cavidin "Kəssə hər kim tökülən qan izini, Qurtaran dahi odur yer üzünü!" kəlamı sanki məhz Heydər Əliyev haqqında deyilmişdir. Məhz Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində Azərbaycanda sülh və əmin-amanlıq yarandı. Beləliklə, ölkəmizdə yaşayan bütün etno-mədəni xalqlar bir-birilə qarşılıqlı anlayış və ehtiram şəraitində yaşamağa başladı.

Azərbaycan sivilizasiyaların və mədəniyyətlərin qovşağında yerləşdiyindən əsrlər boyu Asiya ilə Avropa arasında körpü funksiyasını yerinə yetirmiş, bu da ölkəmizdə mədəniyyət müxtəlifliyinin yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Çoxmədəniyyətli, çoxmillətli diyar olan Azərbaycanda tarixən müxtəlif xalqlar, millətlər azad, firavan yaşamış, özlərinə hər zaman tolerant münasibət görmüş, öz etnik-mədəni xüsusiyyətlərini heç bir təqibə məruz qalmadan inkişaf etdirə bilmişlər. Bu da onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan multikulturalizmin və tolerantlığın beşiyidir. Multikulturalizm ənənələri Azərbaycanda ta qədim zamanlardan mövcud olmuşdur. Azərbaycan dünyanın ən sabit, multikulturalizm ənənələrini yaşadan, onu qoruyan ölkələrdəndir.

Azərbaycanda multikulturalizm siyasətini ilk dəfə Heydər Əliyev azərbaycançılıq ideyasının əsas tərkib hissəsi kimi təqdim etmişdir. Müstəqillik qazandığımız ilk illərdə Ümummilli lider Heydər Əliyevin imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətlərinin inkişafı üçün dövlət yardımı haqqında" Fərmana əsasən etnik qruplar Azərbaycan Respublikasının bərabərhüquqlu vətəndaşları hesab edilir. Heydər Əliyev qeyd edirdi: "Biz, Azərbaycan deyəndə onun sərvətini, onun gözəl təbiətini nəzərdə tuturuq. Lakin bunlarla yanaşı, respublikanın ən başlıca sərvəti əsrlərdən bəri bu torpaqda yaşayan, müxtəlif dinlərdən olan, müxtəlif dinlərə etiqad edən adamlardır". Birmənalı şəkildə qeyd etmək olar ki, Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan multikulturalizminin siyasi banisidir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının "Milli məsubiyyət hüququ" adlanan 44-cü maddəsinə əsasən "Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz".

Dahi lider Heydər Əliyev çıxışlarının birində belə bir tarixi fikir səsləndirmişdir: "Ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirərsə, həmin ölkə bir o qədər zəngin olar. Çünki onların hər biri dünya mədəniyyətinə və sivilizasiyasına öz töhfəsini verir."

Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasında milli azlıqların hüquqlarının qorunması istiqamətində həyata keçirdiyi ardıcıl və davamlı siyasət bu gün də ölkə prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla inkişaf (davam) etdirilir.

Tarixdən məlumdur ki, Qafqazda İslamın yayılması və inkişaf etməsi Azərbaycandan başlayır. Azərbaycan dünyəvi dövlətdir, ölkədə İslam dini ilə yanaşı, Xristian və Yəhudi dinləri də əsrlər boyu yaşayıb və indi də yaşayır. Bu gün Azərbaycan dini müxtəliflik baxımından çox zəngindir. Xoşbəxtlikdən müxtəlif dinlərin və ya cərəyanların mövcud olduğu vətənimizdə bütün tarixi dövrlərdə etnik və dini icmalar arasında dözümlülük, hörmət, ehtiram hər zaman yüksək səviyyədə olmuşdur. Tarixin müxtəlif dövrlərində Azərbaycanda məskunlaşmış dini-etnik qruplar yerli əhali ilə qaynayıb qarışmış və sözün əsl mənasında birgəyaşayışın harmoniyasını nümayiş etdirmişlər. Azərbaycanda dini konfessiyaların nümayəndələri hər zaman dini bayramlarda bir-birlərinə təbrik məktubları ünvanlayır, hətta dini bayramları birgə qeyd edirlər. Qərb ölkələrində bu hadisələr qeyri-normal qarşılansa da, Azərbaycan tolerantlığın beşiyi olduğu üçün ölkəmizdə müxtəlif dinlərin nümayəndələrinin hər zaman sərbəst şəkildə dini ritualları həyata keçirə bilməsi və inkişaf etdirə bilməsi üçün lazımi şərait yaradılmışdır.

Əsası Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş multikulturalizm siyasəti müasir dövrdə Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla inkişaf etdirilir. Xalqımızın Ümummilli lideri Heydər Əliyevin söylədiyi "hər bir xalqın milli mənsubiyyəti onun qürur mənbəyidir. Mən fəxr edirəm ki, Azərbaycanlıyam!" - ifadəsi bu gün hər bir ləyaqətli ölkə vətəndaşının həyat düsturuna çevrilib. Multikulturalizmin Azərbaycan Respublikasının daxili siyasətinin tərkib hissəsi olmasının mühüm göstəricisi Azərbaycanda etnik-mədəni qrupların yaşaması və onların cəmiyyətə uğurlu inteqrasiyasıdır.

Multikulturalizm siyasətinin həyata keçirilməsində Heydər Əliyev Fondunun rolunu xüsusilə qeyd etmək istərdik. Azərbaycan multikulturalizminin siyasi banisi və dövlət qurucusu Heydər Əliyevin adını daşıyan Heydər Əliyev Fondunun multikultural dəyərlərin və tolerantlıq prinsiplərinin təbliği istiqamətində fəaliyyəti dünyanın ən qədim və zəngin dövlətçilik ənənələrinə malik xalqımız tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.

Heydər Əliyev Fondu 2004-cü ildə tariximizə dövlət qurucusu kimi daxil olmuş Heydər Əliyevin xatirəsini əbədiləşdirmək, ölkə əhalisinin sosial-iqtisadi rifahını yaxşılaşdırmaq, azərbaycançılıq fəlsəfəsinin ölkəmiz üçün əhəmiyyətini nəzərə çatdırmaq, Ulu öndərin zəngin mənəvi irsini öyrənmək, milli dövlətçilik ideyalarının gələcək nəsillərə çatdırmaq kimi vəzifələri həyata keçirmək üçün yaradılmışdır. Fondun prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə bu qurum elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, idman və digər sahələrdə istər olkəmizdə, istərsə də ölkədən kənarda müxtəlif layihələr həyata keçirərək, Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafında əvəzsiz xidmətlər göstərir.

Ulu öndərin zəngin irsindən bəhrələnərək Fond bir sıra istiqamətlərin inkişafına xidmət edən müxtəlif layihələr, o cümlədən, Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların etno-mədəni inkişafına yönələn tədbirlər həyata keçirir. VII əsrdə Gəncə şəhərində öz comərdliyi və xeyir əməlləri ilə tanınmış Comərd Qəssabın məzarı və məzarüstü türbəsi 2004-cü ildə Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Naxçıvan şəhərindən gətirilmiş, qədim dövrün kərpicləri ilə köhnə layihə əsasında bərpa etdirilmişdir. XIX əsrin əvvəllərində Binə qəsəbəsində yerli neft mədənçisinin vəsaiti hesabına tikdirilmiş, 1918-ci ildə erməni daşnaklarının atdığı top mərmisi ilə günbəzi deşilmiş, divarlarında çatlar əmələ gəlmiş və uzun illər boyu baxımsız və yararsız hala düşmüş Möhsün Səlim məscidindəki vəziyyətlə yerində tanış olan Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə məsciddə əsaslı təmir və bərpa işləri aparılaraq yenidən istifadəyə verilmşdir. 2005-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun Bakının Mərdəkan qəsəbəsində yerləşən XVI əsrə aid Pir Həsən ziyarətgahında aparılmış işlər də bu qəbildəndir. İbadətgahın məqbərəsi yenidən inşa edilmiş, Ziyarətgah kompleksi milli, dini ornamentlərlə bəzədilərək ətraf ərazisində abadlıq işləri aparılmışdır.

2007-ci ildə Heydər Əliyev Fondun tərəfindən Bakıdakı Pravoslav kilsəsində təmir-bərpa işləri aparılaraq kilsəsinin asma tavanı bədii şüşələrlə əvəz edilmiş, məbədin fasadı yenilənmiş, Bakıdakı Müqəddəs Məryəm kilsəsinin asma tavan şüşələri dini mövzuda və klassik vitraj texnikasında işlənmiş bədii şüşələrlə əvəz edilmiş, eyni zamanda məbədin fasadında keramik panno yerləşdirilmişdir.

Xəzər rayonunun Buzovna qəsəbəsində 1896-cı ildə tikintisinə başlanmış Cümə məscidinin inşaat işləri 1900-cü ildə yarımçıq qalmış, həmin bina sovet dövründə anbar və dükan kimi istifadə olunmuşdur. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə məscid 2007-2009-cu illərdə tamamilə yenidən qurulmuş və 2009-cu il dekabrın 19-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə Cümə məscidinin açılışı baş tutmuşdur.

2007-ci il mayın 31-də Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə təməli qoyulmuş Bakıda yaşayan yəhudi uşaqları üçün "Xabad-Or-Avner" Təhsil Mərkəzi Heydər Əliyev Fondu və "Or-Avner" Beynəlxalq Fondu tərəfindən inşa edilərək 2010-cu ildə istifadəyə verilmişdir. Heydər Əliyev Fondunun sifarişi ilə Qəbələ şəhərində yeni məscid tikilmişdir. 2010-cu ilin mayında inşaat işlərinə başlanılmış məscidin tikintisi 2013-cü ilin əvvəlində başa çatmışdır. Bərpa və yenidənqurma işlərinə 2010-cu ildə başlanılmış Şamaxı Cümə məscidi də Heydər Əliyev Fondu tərəfindən yenidən qurulmuşdur. Əsaslı təmirdən sonra ibadətgah görkəmli memarlıq abidəsinə çevrilmişdir. 1893-cü ildən fəaliyyət göstərən Mərdəkan qəsəbəsindəki Heydər Cümə məscidində ötən illər ərzində heç vaxt əsaslı təmir işləri aparılmamışdır. 2012-2013-cü illərdə Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə məsciddə yenidənqurma işlərinə başlanılaraq bir il ərzində əsaslı təmir olunmuşdur.

Heydər Əliyev Fondunun Azərbaycanın təbliği istiqamətindəki fəaliyyəti bütün dünyada yüksək qiymətləndirilir. Fondun prezidenti Mehriban Əliyeva Ulu öndərin ideallarını yaşadaraq ümumbəşəri dəyərlərə öz töhfəsini vermişdir. Bu proses bu gün də davam etdirilir. Mehriban Əliyevanın "tolerantlıq ənənələri bizim ölkədə indi də yaşayır.

Azərbaycan həm İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının, həm də Avropa Şurasının üzvüdür. Biz mədəni və tarixi irsimizlə fəxr edirik" söyləməsi multikulturalizm sahəsində həyata keçirilən çoxşaxəli layihələrə verilən siyası dəstəkdir. Respublikamız və onun hüdudlarından kənarda dini dözümlülüyün, dini müxtəlifliyin, milli və dini tolerantlığın, multikulturalizmin, milli-mənəvi dəyərlərin inkişafında və təbliğ edilməsində Heydər Əliyev Fondunun əvəzolunmaz xidmətləri danılmazdır.

"Tolerantlığın ünvanı - Azərbaycan" layihəsi çərçivəsində Heydər Əliyev Fondunun Azərbaycanın sərhədlərindən kənarda bir sıra tədbirlərin keçirməsi, müqəddəs xristian abidələrinin bərpası öz əksini tapır. Buna misal olaraq XIV əsrdə salınmış vitraj şüşələrinin üzərində Müqəddəs Məryəm və İsa Peyğəmbərin həyatına aid lövhələr əks olunmuş Strasburq Kafedral Kilsəsinin vitrajlarının bərpası, X-XII əsrlərdə Fransanın Orn, Kurjust, Revayon və Mal yaşayış qəsəbələrində yeddi kilsənin bərpasına maliyyə yardımı, İkinci Dünya müharibəsi illərində dağıdılmış və yandırılmış Berlin Qəsrinin bərpası ilə əlaqədar başlanan ianə kompaniyasına Heydər Əliyev Fondunun töhfəsi, Romanın Kapitolini Muzeyinin "Filosoflar zalı"nın təmir edilməsi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamına əsasən Rusiya Federasiyasının Həştərxan şəhərində, Müqəddəs Vladimir kilsəsinin qarşısındakı meydanda Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə ucaldılan Knyaz Vladimirin abidəsi, 2012-ci ildə Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Parisin Luvr Muzeyində İslam incəsənətinə həsr olunmuş yeni zalların yaradılması, elə həmin il Heydər Əliyev Fondu ilə Müqəddəs Taxt-Tac arasında "Roma katakombalarının bərpasına dair ikitərəfli saziş"in imzalanmasını və Müqəddəs "Marçellinio" və "Pietro" katakombalarının bərpa edilməsini misal göstərə bilərik.

Amerikalı siyasətçi Samuel Hantinqton 1993-cü il "Xarici İşlər" ("Foreign Affairs") jurnalında "Mədəniyyətlərin toqquşması" ("The Clash of Civilizations") məqaləsində yazırdı: "Gələcəkdə müharibələr ölkələr arasında deyil, mədəniyyətlər, sivilizasiyalar arasında baş verəcək və İslam bütün dünya üçün böyük təhlükə yaradacaq".

Göründüyü kimi, çoxmədəniyyətli ölkə hesab edilən Amerika Birləşmiş Ştatlarından fərqli olaraq Azərbaycanda yaşayan etnik, irqi, dini müxtəlifliklər heç bir assimilyasiyaya uğramadan sərbəst şəkildə yaşayır və dünya mədəniyyətinə inteqrasiya edirlər. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev çıxışlarının birində məhz bu barədə belə demişdir: "Multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasəti və həyat tərzidir. Bu gün Azərbaycan artıq dünyada tanınmış multikulturalizm mərkəzlərindən biridir. Bəzi ölkələrdə multikulturalizm iflasa uğrayıb, özünü doğrultmayıb. Azərbaycanda isə, multikulturalizm yaşayır, möhkəmlənir, dərin köklərə malikdir və gələcəkdə bəşəriyyətin inkişafının yeganə yoludur. Nisbətən yeni anlayış olmasına baxmayaraq, multikulturalizm əsrlər boyu xalqımıza xas olan bir dəyərdir". Təsadüfi deyil ki, Roma Papasının Müqəddəs Arxeologiya üzrə Şuranın sədri Kardinal Can-Fransko Ravazi Heydər Əliyev Fondunun xristian aləminin qədim dini və mədəni abidələrinin bərpasında göstərdiyi xidmətləri yüksək dəyərləndirmiş və bu işləri müsəlman dünyasının bir parçası olan Azərbaycanın xristian dünyasına hədiyyəsi kimi xarakterizə etmişdir. Bu, müsəlman dünyasının Xristian aləminin müqəddəs abidələrinə yüksək töhvəsi kimi dəyərləndirilmiş ilk belə hadisədir.

Tolerantlıq Azərbaycanın əvəzsiz, dünyanın bir çox ölkələrinin həsəd apardığı milli mənəvi sərvətdir. Bu gün hər bir Azərbaycan vətəndaşının əsas vəzifəsi Ümummilli lider Heydər Əliyevin miras qoyduğu multikulturalizm və tolerantlıq irsini qoruyub saxlamaq, inkişaf etdirmək və gələcək nəsillərə çatdırmaqdır.

Turan KƏRİMLİ

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet.- 2023.- 18 may.- S.7;13.