Hərb tariximizdə Heydər Əliyev fenomeni

 

 

(Əvvəli ötən sayımızda)

 

          Naxçıvan MR Dövlət Müdafiə Komitəsinin yaradılması ilə müstəqil Azərbaycan Respublilkasının məhz Naxçıvanda ilk mütəşəkkil hərbi hissələrinin təməli qoyuldu. Bu məqamda Ali Məclisin tarixi əhəmiyyətli bir qərarını da yada salmaq yerinə düşər. Həmin qərar Ali Məclisin Sədri Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasətinin və məqsədyönlü fəaliyyətinin parlaq nəticəsi idi. Şəxsən onun imzası ilə "Naxçıvan Muxtar Respublikasının müdafiəsinin təşkililə əlaqədar bəzi məsələlər haqqında" qərar qəbul edən Ali Məclisin Rəyasət Heyətinin 1992-ci il 25 iyul tarixli iclasında Heydər Əliyev böyük fəxrlə məlumat vermişdi ki, aparılan danışıqlar nəticəsində Rusiyanın Müdafiə Nazirliyi muxtar respublikada yerləşən 75-ci motoatıcı diviziyanın ləğv olunması və onun bütün hərbi və təsərrüfat əmlakının Azərbaycan Respublikasının sərəncamına keçirilməsi haqqında yazılı razılıq verib.

 

Həmin il avqustun 18-də keçmiş sovet ordusunun 75-ci motoatıcı diviziyası komandanlığının, zabit heyətinin və son hərbi dəstələrinin təntənəli yolasalınması mərasimində diviziyaya məxsus olan əmlakın, hərbi texnikanın, silah və sursatın Azərbaycan Milli Ordusunun Naxçıvandakı 5-ci Əlahiddə Motoatıcı Briqadasına təhvil verilməsi haqqında sənədlərin imzalanmasından sonra qərargahın həyətində ilk dəfə Azərbaycan dilində "Farağat!" komandası eşidildi. Böyük sevinc və qürurla Azərbaycan əsgərini salamlayan Heydər Əliyev həmin təntənənin qalib səbəbkarı kimi çıxış edərək demişdi:

 

"Azərbaycan Milli Ordusunun zabit və əsgərləri! Bu gün bizim üçün son dərəcə əhəmiyyətli bir gündür. Bu gün öz müstəqilliyini əldə etmiş Azərbaycan dövləti artıq öz milli ordusunu yaradır. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan dövləti öz ərazisindən başqa ordu hissələrinin çıxarılmasını təmin edir... Azərbaycanın tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikası da bu yolda müvafiq addımlar atır, lazımi tədbirlər görür və torpağımızın toxunulmazlığını təmin etmək üçün Naxçıvan ərazisində öz milli silahlı qüvvələrinin yaradılması ilə məşğul olur. Sovetlər İttifaqı dağıldıqdan sonra keçmiş sovet ordusunun hissələri milli müstəqillik əldə etmiş bir çox dövlətlərin, o cümlədən, Azərbaycanın ərazisində hələ də qalmaqda davam edir".

 

Sovet ordusunun 1920-ci ildən Naxçıvan ərazisində yerləşdirilmiş sovet hərbi hissələrindən biri olan 75-ci motoatıcı diviziya 1946-cı ildə Naxçıvana gələrək tam 46 il burada qalmışdı. Demək olar ki, təxminən 165 il əvvəl, çağırılmayan qonaq kimi Naxçıvan ərazisində məskunlaşmış rus ordusunun sonuncu əsgərləri şəxsən Ulu öndər Heydər Əliyevin incə siyasəti və fədakarlığı sayəsində Muxtar Respublikadan yola salınmışdı.

 

Ali Məclisin Rəyasət Heyətinin 1992-ci il sentyabrın 19-da keçirilən iclasında hərb tariximizə daha bir töhfə verən mühüm əhəmiyyətli qərar qəbul olundu. Ulu öndərin imzaladığı "Naxçıvan Muxtar Respublikasının mühafizəsinin və sərhədlərinin qorunmasının təşkili haqqında" qərara əsasən sentyabr ayının 29-da sonuncu rus sərhədçiləri Naxçıvan MR sərhədlərini tərk etdilər. Onların bütün hərbi və təsərrüfat əmlakı Azərbaycan Respublikasının Naxçıvandakı 1-ci Sərhəd Dəstəsinə təhvil verildi, həmin gün bütün sərhəd məntəqələrində üçrəngli bayrağımızın qaldırılmasını naxçıvanlılar, həmçinin o taylı soydaşlarımız böyük sevinclə qarşıladılar.

 

1992-ci il oktyabrın 9-da Naxçıvan şəhərində keçirilən ilk milli hərbi paradda Ali Məclisin Sədri Heydər Əliyevin nitqi bir il ərzində muxtar respublikada hərbi quruculuq sahəsində görülmüş işlər barəsində bir hesabat xarakteri daşıyırdı: "Biz indiyədək Naxçıvan torpağını cəsarətlə qorumuş bütün vətənpərvər oğullarımıza, bütün könüllü dəstələrə öz minnətdarlığımızı bildiririk, onların gördükləri işləri layiqincə qiymətləndiririk. Eyni zamanda onu da bəyan etmək istəyirik ki, artıq Naxçıvanda nizamlı milli Azərbaycan Ordusunun hissələri mövcuddur. Bu hissələr lazımi gücə malikdir və Naxçıvan torpaqlarını müdafiə etməyə qadirdir. Eləcə də Naxçıvanın sərhədlərini mühafizə etmək üçün öz Milli Sərhəd Dəstəmiz vardır. Ona görə də bütün könüllü dəstələrə minnətdarlığımızı bildirməklə, onlara tövsiyə edirik ki, bundan sonra öz vətəndaşlıq vəzifələrilə məşğul olsunlar.

 

...Biz tam əminik ki, bu keçid dövründə, Ermənistanla gedən müharibə şəraitində yaradılmış Milli Ordumuzun əsgər və zabitləri, bölmə və hissə komandirləri öz döyüş məharətlərini durmadan yüksəldəcək, müasir hərbi elmə inadla yiyələnəcək, torpaqlarımızın etibarlı surətdə müdafiə olunmasını yüksək səviyyədə təmin edəcəklər".

 

1991-93-cü illər arasında müstəqil Azərbaycan Respublikasının Milli Ordusunun quruculuq prosesini həyata keçirib torpaqlarımızı müdafiə etmək əvəzinə, Bakıda şəxsi maraqlar, "kreslo" uğrunda savaş gedirdi. Həmin illər ərzində səriştəsizlikləri ucbatından bir-birini əvəz edən respublika rəhbərləri ölkədə qaçqın və məcburi köçkünlərin sayının bir milyona çatmasına və torpaqlarımızın 20 faizinin işğal olunmasına rəvac verdilər.

 

1993-cü ilin iyununda hakimiyyətdəki hərc-mərclik, Milli Ordunun əslində ayrı-ayrı şəxsi batalyonlardan ibarət olması, ölkədə baş alıb gedən xaos, anarxiya ictimai-siyasi gərginliyi pik həddinə çatdırdı. Vətəndaş müharibəsi təhlükəsini görən xalq, üzünü Naxçıvana tutub müdrik rəhbərini, Ulu öndərini imdada səslədi. Məlum Gəncə hadisələrindən şoka düşən ölkə rəhbərliyi Heydər Əliyevi yüksək vəzifə tutmaq üçün Bakıya dəvət etmək məcburiyyətində qaldı.

 

İyun ayının 9-da Heydər Əliyev Naxçıvandan Bakıya gəldi və bu, bir Zəfər Yürüşü idi. Bir neçə gün Gəncədə, hadisələrin qaynar nöqtəsində olan Muxtar Respublika Ali Məclisinin Sədri Bakıya dönüb, ölkədə yaranmış kritik vəziyyət, vətəndaş müharibəsinin dayandırılması yolları barədə fikirlərini açıqladı.

 

İyun ayının 15-də Azərbaycan xalqının arzusu və təkidilə, həmçinin Milli Məclis deputatlarının böyük səs çoxluğu ilə Ümummilli lider Ali Sovetin Sədri seçildi. Məhz həmin gündən etibarən Azərbaycan parçalanmaqdan, xalq təcavüz və anarxiyadan, dövlətçiliyimiz məhv edilməkdən qurtuldu, ölkə xaosdan xilas oldu.

 

Ölkə rəhbərliyinə qayıdışının ilk günlərindən Heydər Əliyev zəkası və gərgin əməyi xəritəmizdə qara yara bağlamış Qarabağ yarasını sağaltmaq, itirilmiş torpaqlarımızı geri almaq, qaçqın və köçkünlərimizi öz yurdlarına qaytarmaq, ərazi bütövlüyümüzü təmin edib, xalqımız üçün əbədi əmin-amanlığa və firavanlığa nail olmaq qayəsinə xidmət etdi. Bu idi o müdrik insanın, millətin əvəzedilməz liderinin həyat kredosu, ülvi amalı.

 

Bütün bunları əldə etmək üçün ilk növbədə qüdrətli Milli Ordu gərək idi. Belə ordu qurmaq üçün güclü iqtisadiyyat olmalıydı. Güclü iqtisadiyyatı ələ etmək üçün isə müharibənin dayandırılmasına, ölkənin nəfəs almasına, xalqın dinc quruculuğa qayıtmasına ehtiyac vardı. Müharibənin dayandırılmasına düşməni məcbur etmək üçün isə güclü bir əks-hücum vacib idi. Belə bir hücumu yalnız vahid komandanlığa tabe olan, nizamlı Milli Ordu yerinə yetirə bilərdi. Bütün bunları nəzərə alaraq, 1993-cü ilin oktyabrında xalqın iradəsilə Prezident seçilmiş Heydər Əliyev həmin il noyabrın 2-də Milli Televiziya ilə geniş çıxış edərək Ali Baş Komandan kimi əsgər və zabitləri vahid komandanıq altında birləşməklə Milli Orduya layiq döyüşçülər olmağa, xalqı isə ordu quruculuğunda fəallığa, xalqla ordunun monolit birliyinə nail olmağa səslədi.

 

Heydər Əliyevin bu tarixi müraciətinə Azərbaycanın bütün bölgələrindən müxtəlif yaşlı vətəndaşlarımız, həmçinin respublikadan kənarda yaşayan soydaşlarımız səs verdilər. Qısa müddət ərzində Milli Ordu sıralarına onminlərlə könüllü cəlb olundu.

 

1994-cü ilin yazında artıq mütəşəkkil əsgəri qüvvəyə, müasir hərbi texnikaya yiyələnmiş Milli Ordu hissələri Füzuli-Beyləqan istiqamətində bir neçə uğurlu hücum əməliyyatı keçirməklə işğal altında olan Horadiz qəsəbəsini və Ağdamın bir neçə kəndini düşməndən təmizləyərək azad etdi.

 

Azərbaycan Ordusunun artıq irəliləmək iqtidarında olduğunu hiss edən Ermənistan 1994-cü il mayın 12-də bütün cəbhə boyu döyüşün dayandırılması barədə danışıqlara qoşularaq atəşkəsə razılıq verdi. Həmin vaxtdan etibarən ölkədə ordu quruculuğu və iqtisadiyyatın möhkəmləndirilməsi, həmçinin Azərbaycanın haqq səsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, respublikanın beynəlxalq nüfuzunun, iqtisadi və hərbi imkanlarının artırılması yollarında mühüm addımlar atıldı. Ulu öndərin başçılığı ilə ordu, xalq və dövlət bir amal uğrunda birləşərək qüdrətli, vahid Milli Ordu yaradılması işini uğurla davam etdirdi. Bu birliyin və müdrik rəhbərliyin nəticəsində xalqın orduya, ordunun isə dövlətə inamı artdı. Azərbaycan əsgərinə diqqət və qayğı, hörmət və etiram bərqərar edildi. Hərbi təhsilə önəm verilərək C.Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbin və ali hərbi məktəbləin fəaliyyətləri bərpa edildi, onlara qəbulun sayı xeyli artırıldı, maddi-texniki bazaları möhkəmləndirildi. Ümummilli lider 1998-ci il mayın 22-də ölkədə hər il 26 İyunun Milli Ordu Günü kimi qeyd olunması barədə Fərman imzaladı. Elə həmin ildə Prezident Heydər Əliyevin 13 mart 1998-ci il tarixli 762 ¹-li Sərəncamı ilə C.Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin Naxçıvan Filialı yaradıldı. Muxtar respublikada müasir tələblərə cavab verən hərbi hissələrin və sərhəd məntəqələrinin sayı ilbəil artdı.

 

Mehri QASIMOVA

Heydər Əliyev adına Hərbi Liseyin tarix müəllimi

525-ci qəzet.-1 noyabr.2023.-¹198.-S.15

(Ardı var)