Dərs
Nə
vaxtsa sosial şəbəkələrdə bir pritçaya
(maraqlı əhvalat da demək olar) rast gəldim. Təsirliydi,
uzun müddət yadımdan çıxmadı və mənə
elə gəldi ki, onun altında başqa bir sirr gizlənib.
Ona görə də hekayəyə çevirmək fikirnə
düşdüm.
...Parkda oturmuşdum. Səbəbi yadımdan
çıxıb. Bəlkə yayın istisində kölgələnməyə
ehtiyacım vardı ona görə, ya bəlkə
yorulduğum üçün...
Əslində bu, heç vacib də deyil. Hekayəyə
keçid üçün bir vasitədir.
Oturacaqda əyləşib ora-bura
qaçışan, karuseldə yellənən uşaqlara, bir
az aralıdakı çayxanada oturan adamlara baxırdım. Mən
çayxananı avaraçılıq məkanı
saydığıma görə oralara getməyi
xoşlamıram. Susuz olsam da, ərindiyimdən yerimdən
qalxmaq da istəmirdim. Halbuki yaxınlıqdakı köşkdən
su da ala bilərdim...
Futbol oynayan uşaqların topu mənə dəyəndə
diksinən kimi oldum. Top çiynimə dəyəndən sonra
mənə tərəf gələn yaşlı bir
kişinin, qoca desək, daha yaxşı olar, onsuz da bu hekayəni
özü oxumayacaq deyə məndən inciməz,
qarşısından ötüb keçdi. Mənə elə
gəldi ki, top ona dəysəydi, yıxılacaqdı. Amma
qoca bunu hiss eləmədi də...
Deməli, həmin qoca kişi çəliyinə
dirənə-dirənə gəlib böyrümdə oturdu. Başı ilə salam da verdi. Günün istisi,
sanki, onun vecinə deyildi. Əynində
qış paltarı vardı. Hər halda
yay əlbisəsi deyildi. Gözünə
taxdığı eynəyin bir qulpu
qırılmışdı və onu rezinlə əvəz eləmişdi.
Düzü, bir az gülməli
görünürdü. O rezinlərdən, bəlkə, indi
heç yerdə yoxdur. Əvvəllər arvad
tumanlarında olardı, tumanbağını əvəz edərdi,
yəni. Biz də onlardan quşatanlar,
Novruz bayramı qabağı əldəqayırma,
yalançı tapançalar üçün istifadə edərdik.
Qoca bir az susandan sonra başını azcana mənə
tərəf döndərib saatı soruşdu. Onun
istəyini dərhal yerinə yetirdim.
Bəndənizə
təşəkkür edəndən sonra:
-Mənim
saatım var, ancaq gözüm görmür, - dedi və əlini
köhnə sırıqlısının cibinə salıb,
bir az qurdalandıqdan sonra saatı
çıxarıb mənə göstərdi. Məqsədi,
yəqin, məni inandırmaq idi. Bu, kəməri
olmayan saat idi. Deməli, çoxdandır ki, saatı
qoluna taxmırdı.
Qoca əlləri
əsə-əsə saatı qulağına
yaxınlaşdırdı və onun tıqqıltısına
uyğun olaraq başını tərpətdi, sonra mənə
tərəf dönüb sevincək dedi:
-İşləyir!
Səsini eşidirsən?
-Yaxşı
saatdır, - deyə təsdiq elədim, qocanın bu sadəlövhlüyünə
gülümsündüm və bir anlığa duruxdum. Onun
üzü mənə tanış gəldi.
Deyə bilərsiniz ki, qocalar hamısı
bir-birinə oxşayır. Ola bilər...
Mənə göstərdiyi saat olmasaydı, bəlkə
də onu tanımayacaqdım. Bu, bir təsadüf də ola bilərdi. Axı çox
şey təsadüfdən yaranır, mənim bu hekayəm
kimi. Eynəyin arxasından mənə
gülümsəməkdən qırışmış
gözlər baxırdı. Bu O idi. Həmişə gözlərindən gülən
müəllim. Amma bir dəfə
gülüş üzündən itmişdi.
- Mən
sizi tanıyıram, - dedim.
Bu sözlərdən qocanın qaməti, sanki, düzəldi
(tərif eşidən yazıçılarımız kimi),
eynəyini sivirib gözündən, daha doğrusu,
qulağından çıxardı, gülümsəyərək
mənə baxdı, amma nəsə ayırd eləyə bilmədiyinə
görə eynəyini yenidən gözünə taxdı. Sonra titrək səslə
soruşdu:
-Məni
hardan tanıyırsan ki?!
Qoca bu sualı verəndə başını mənə
tərəf yaxınlaşdırıb, diqqətlə sir-sifətimi
süzdü, elə bil, zərgər zərrəbinlə
almaza baxır, onun qəlp, yaxud özgür (orijinal)
olduğunu yoxlayırdı.
- Siz mənim
müəllimim olmusunuz, üçüncü sinifdə, -
gülümsünərək dedim.
- Hmmm... Üçüncü sinifdə, deməli.
Gör üstündən nə qədər vaxt keçib...
Qoca bir qədər fikrə getdi, yəqin həmin
dövrü xatırlamağa çalışırdı. Mənsə o hadisəni bir
an belə unutmamışdım,
çünki bu müəllim məni biabrıçı bir
olaydan qurtarmış, mənliyimin alçalmasına imkan verməmişdi.
Hadisə
belə olmuşdu: Bizim sinifdə varlı bir uşaq vardı
və həmişə təzə paltarlar geyinər, təzə
çanta, qələm-dəftər, rəngbərəng qələmlə
məktəbə gələrdi. Saçını
atqozu qırxdırardı. Yəqin,
atası belə istəyirdi, ona görə. Bir dəfə isə ona alınmış qəşəng
bir saatla sinfə gəldi. Saatı görən
kimi ona gözüm düşdü, sanki ilk sevgimi tapdım və
imkan eləyib çırpışdırdım. Əslində, saatı bizimlə oxuyan bir qıza
görə oğurladım. Çünki
onu sevirdim, daha doğrusu, uşaqlar mənim adıma
çıxarmışdılar, yoxsa ki,
üçüncü sinifdə nə sevgi? Sadəcə, dəb beləydi. Hər
oğlanın bir sevgilisi olmalıydı və adını
mütləq ağacların başına, divarlara, dəmiryol
şpallarının üstünə yazmalıydı. İstəyirdim ki, onun yanında forslanam. Amma necə? Heç
orasını fikirləşməmişdim.
Həmin ana uşağı saatının
oğurlanmasından duyuq düşəndə ağlamağa,
özünü yerdən-yerə, göydən-göyə
vurmağa başladı, elə bir şivən qopardı ki,
onun səsini bütün məktəb eşitdi. Nəinki məktəb!
Qaravulçu Nuralının mürgü döyən tənbəl
iti bu səsdən diksinib oyandı, hələ bir-iki
ağız da hürdü, ağaclardakı quşlar pırr
eləyib uçdular, məktəbin arxasındakı payaya
bağlanmış eşşək də anqırdı...
Sinif rəhbərimiz,
yəni böyrümdə oturan bu qoca da hadisədən xəbər
tutan kimi gəldi, qapını arxadan bağladı və
uşaqlardan tələb elədi ki, kim
saatı götürübsə, qaytarsın. Gülərüz
müəllimin sifəti qızarmışdı, bir
gözü də səyriyrdi.
Təbii,
heç kim boynuna almadı, mən də səsimi
çıxarmadım, başımı aşağı
salıb dayandım. Müəllim saatı
qaytarmağı bir neçə dəfə tələb elədi,
hətta oğurluğun pis şey olması barədə
uzun-uzadı mühazirə də oxudu. Biz
başımızı aşağı salıb durmuşduq, mənsə
pörtmüşdüm. Onda müəllim
əmr elədi ki, hamımız ayağa qalxaq, qabağa
çıxaq və düzlənək. Belə
də elədik.
Mən ayağımı sürüyürdüm,
qorxumdan tir-tir əsirdim, çünki biabır olacaqdım.
Müəllim:
- Gözlərinizi
yumun, indi ciblərinizi
axtaracam.
Gözlərimizi yumduq. O, hamıya bir-bir
yaxınlaşıb, hövsələ ilə ciblərini
yoxladı. Mənə çatanda ürəyim
bərk döyünməyə başladı, istədim ki,
sinifdən çıxıb qaçam, amma ayaqlarım
sözümə baxmadı, quruyub yerimdəcə qaldım.
Bəlkə də nağıllardan eşitdiyim
möcüzəyə ümid elədim.
Müəllim əlini mənim pencəyimin cibinə
salıb saatı tapdı. Əslində, pencək
özümün deyildi, böyük qardaşımın idi.
Sözgəlişi deyirəm. O, bir az duruxandan sonra, sıradakıları
yoxlamağa davam elədi, axırıncı şagirdin də
ciblərini axtardı və qayıdıb yerində əyləşdi.
Saatı mənim cibimdən necə
götürdüyünü heç kim
görmədi.
Müəllim saata bir xeyli baxdıqdan, ora-bura
çevirdikdən sonra həmin şagirdi
çağırıb saatı ona geri qaytardı. Və
tapşırdı ki, bir də saatla məktəbə gəlməsin.
Saat uşaqlar üçün deyil...
Mənim halımı təsəvvür etdiniz də. Başımı
aşağı salıb durmuşdum. Bəlkə də
uşaqlardan kimsə saatı mənim
götürdüyümü hiss elədi, amma tam əmin
olmadığı üçün səsini
çıxarmadı...
Utandığımdan məktəbə getmək istəmirdim,
hətta özümü xəstəliyə vururdum ki, məni
zorla məktəbə göndərməsinlər. Çünki hər dəfə
sinif rəhbərimi görəndə xəcalət çəkir,
utandığımdan siçan deşiyini də satın
alırdım...
Allah
üzümə baxdı ki, dərs ili sona
yaxınlaşırdı və yay tətilinə
çıxandan sonra həmin məktəbə
qayıtmadım, yaxınlıqdakı başqa məktəbi
seçdim və bir daha o müəllimi görmədim. O
gündən sevdiyim qız da, saat da yadımdan
çıxdı, amma o hadisənin şüurumda və qəlbimdə
buraxdığı iz silinmədi
Bütün bu hadisələri yadıma salarkən mənə
elə gəlirdi ki, yanımdakı qoca da eyni şeyi fikirləşir. Ona görə də
soruşdum:
-
Yadınızdadır o hadisə?
-
Hansı hadisə? - Qoca təəccübləndi.
-
Üçüncü sinifdəki...
- ?..
- Saat...
Qoca yenə də bir şey anlamadı. Onda məcbur
olub həmin hadisəni ona danışdım.
Qoca mənə
diqqətlə qulaq asdı, xəcalətli məqamlara da təəssüflə
başını yellədi, sonda gülümsədi və:
- Hə,
yadıma düşür, - dedi.
- Siz o
zaman mənim şərəfimi qorudunuz. Məni
alçaltmağa imkan vermədiniz.
-
Bütün bunları başa düşdüyünə
görə səninlə fəxr edirəm, oğlum, - qoca
amerikan filmlərinə xas ədayla dedi.
-Çox
sağ olun,-
dedim və onun qırışmış, qaxaca oxşar əlini
tutdum.
-Bəs indi nə
işlə məşğulsan? - deyə xəbər
aldı.
-Mən də
müəlliməm.
O, əməlli-başlı
təəccübləndi:
-
İndiki zamanda heç kim müəllim
olmaq istəmir.
- Siz mənə
elə bir dərs verdiniz ki, mən müəllimlik sənətini
seçdim. Çünki onun şərəfli
bir peşə olduğunu anladım.
- Təəssüf
ki, uşaqlarımın heç biri mənim sənətimi
seçmədi. Hərəsi bir tərəfə üz tutdu:
böyüyü xaricə getdi, ortancıl mühəndisliyi
seçdi, balaca da maşın bazarında alverlə məşğuldur.
Mən təəssüflə
başımı yellədim və ona ürək-dirək vermək
üçün:
- İndi
çətin zamandır, hamı dolanmaq istəyir, - dedim.
- Yəqin
ki.
- Bəs
siz nə işlə məşğulsunuz, -deyə axmaq bir
sual verdim.
- Qoca adam
nə işlə məşğul olar? - dedi,
gülümsündü və əlavə elədi, -
qocalıqla...
- Mənə
maraqlıdır. O zaman siz saatı mənim
oğurladığımı bilə-bilə niyə məni
satmadınız?
Qoca yenə
də gülümsədi:
-
Çünki mən özüm də gözümü
yummuşdum və saatı kimin cibindən
tapdığımı deyə bilməzdim.
Onun bu sözlərindən şaşırdım və
uzun-uzadı üzünə baxdım. Baxdım ki,
düz deyir, ya yox? Amma keçmiş
müəllimimin gözləri yenə də
gülürdü.
Bir müddət susduq və o, yenə də saatı
soruşdu. Mən
də saatıma baxıb cavab verdim, sonra isə:
- Bir
neçə dəqiqə məni burda gözləyə bilrəsiniz?
- dedim.
- Əlbəttə gözləyə bilərəm, tələsən
yerim yoxdur. Mən taleyimlə barışmış adamam, ona
görə də sakit həyat tərzinə
üstünlük verirəm, heç yerə tələsmirəm.
Evdə gözləyənim də yoxdur...
Mən
ayağa qalxıb parkın o biri tərəfindəki elektron
mallar mağazasına girdim və bir az
keçmiş geri qayıtdım.
-
Götürün bunu,- deyə əlimdəki
hədiyyəni ona uzatdım.
- Bu nədi
belə? - Qoca titrək əlləriylə onu aldı, qutusunu
hövsələ ilə açdı və təəcüblə
üzümə baxdı.
- Bu,
Danışan Saatdır. Vaxtı bilmək
üçün saata baxmağa ehtiyac yoxdur. Sadəcə soruşmağınız kifayətdir.
-
Doğrudan?
- Hə,
doğrudan, bir
yoxlayın, - sevincək şəkildə dedim.
O,
ağzını saata yaxınlaşdırıb soruşdu:
- Saat
neçədir?
Saat da dərhal
cavab verdi.
Qoca
sevindi və əlini çiynimə vurub:
- Bu mənimçün
çox bahalı hədiyyədir, - dedi.
Bir az ordan-burdan söhbət edəndən sonra
qoca əlini cibinə salıb öz saatını
çıxardı və mənə uzatdı.
-
Götür bunu, onsuz da daha mənə lazım olmayacaq, - dedi
və yenə də gülümsündü.
- Yox, nə
danışırsınız, yəqin, o, sizin
üçün əzizdir, - dedim, -neçə illərdir,
sizinlə yol gəlir.
-
Orası elədir, amma sənə daha çox lazımdır.
Mən tərəddüdlə də olsa, saatı
götürdüm.
Qoca ayağa
qalxıb çəliyinə dirənə-dirənə
getdi...
Saatı o tərəf-bu tərəfə çevirib
baxdım. Onun arxasındakı adı görəndə
çaşıb qaldım. Ora həmin sinif
yoldaşımın adı yazılmışdı...
Qoca isə mən
aldığım saatı cibindən çıxarıb,
tez-tez vaxtı soruşur, Danışan saat isə hövsələ
və təmkinlə ona cavab verirdi...
Sentyabrın sonu, 2023
Elçin
HÜSEYNBƏYLİ
525-ci qəzet.-2 noyabr 2023.-¹199.-S.14