Yeni nəslin tərbiyəsi: ailənin
və məktəbin təsiri vəhdətdə
Müasir
dövrdə - dünyanın
hər gün yeniləndiyi, ciddi dəyişiklik və irəliləyişlərin baş
verdiyi bir vaxtda Azərbaycan təhsilinin də qarşısında böyük
vəzifələr durur.
Bunlar məktəbəqədər
təhsilin daha da genişləndirilməsi, ümumi
təhsildə keyfiyyət
amillərinin yüksəldilməsinə
ciddi diqqət yetirilməsi, "Ömürboyu
təhsil" üzrə
milli kvalifikasiyaların beynəlxalq
meyarlara uyğunlaşdırılması
istiqamətində xidmətlərin
daha da gücləndirilməsi,
təhsildə rəqəmsal
gələcək üçün
rəqəmsal bacarıqların
və səriştələrin
artırılması və
digər vəzifələrdən
ibarətdir. Təhsilin
səviyyəsini respublikamızda
və dünyada gedən bugünkü inkişaf səviyyəsinə
çatdırmaq təhsil
işçilərinin qarşısına
mühüm məqsədlər
qoyulur. Böyük tarixi, milli və beynəlxalq əhəmiyyət
kəsb edən həmin vəzifələrin
düzgün və vaxtında icrasında, məktəblərlə yanaşı,
valideynlər də əsaslı rol oynamalıdır.
Məlumdur ki, ailə həm
"kiçik dövlət",
həm də cəmiyyətin təməl
daşıdır. Məktəb
kollektivləri ilə
təhsil alan uşaqların, yeniyetmələrin
və gənclərin
ailələləri arasında
mehriban münasibətlərin
qurulması, təhsil,
təlim-tərbiyə kimi
çətin, mürəkkəb
və məsuliyyətli
bir işin yükünün birgə
daşınması təlim-tərbiyənin
inkişafına və
dünyanın müasir
inkişaf səviyyəsinə
çatdırılmasına müsbət təsir göstərir.
Valideynlərin uşaq, yeniyetmə
və gənclərə
müntəzəm təsir
etmək, onları məktəblə yanaşı,
həyata hazırlamaq,
eləcə də şəxsiyyətin düzgün
və vaxtında formalaşmasına kömək
və nəzarət etmək imkanları genişdir. Ailədə tərbiyənin əsas məqsədi şəxsiyyətin
fiziki və əqli cəhətdən
mükəmməl inkişafına,
onun dünyagörüşünün
ilkin səviyyədə
formalaşmasına, Vətənə,
doğma torpağa bağlılıq ruhunda yetişməsinə, əməyə
alışmasına, birgəyaşayış
qaydalarını mənimsəməsinə
yol açmaqdır.
Bu kimi keyfiyyətlərə
sahib olmaq üçün
təlim-tərbiyə sahəsində
məktəb kollektivləri
ilə valideynlər arasında yaradılmış
qarşılıqlı əlaqə
bir körpü və ya tramplin
rolunu oynayır. Çünki məktəbin
və valideynlərin birgə köməyi ilə həyata keçirilən təlim-tərbiyəni
mükəmməl mənimsəmiş
yeniyetmə və ya gənc həyatda
hər bir çətinliyə sinə
gərər, heç
vaxt düz yoldan sapmaz, dürüst yolla uğur əldə etməyi bacarar.
Təsadüfi deyil ki, valideynlər
uşağın körpə
vaxtından ilk tərbiyəçisi
və müəllimi hesab olunurlar. Onlar fiziki cəhətdən
sağlam, intellektual səviyyəcə mükəmməl,
əxlaqi dəyər
baxımından yetkin,
iti ağıla, dərin zəkaya və düşüncəyə
malik kamil şəxsiyyət
kimi yetişmələri
üçün ailə
böyükləri ilkin
münbit şəraiti
yaratmalıdırlar.
Hələ qədim zamanlardan
böyük dahilər,
filosoflar, mütəfəkkir-şairlər,
məşhur pedaqoq və psixoloq alimlər təlim-tərbiyə
prosesində ən gözəl uğurlar əldə etməyin yeganə yolunu məktəbinailə ilə
qarşılıqlı əlaqəsində
görürdülər.
Qədim
Çin mütəfəkkiri
Konfusinin təlim-tərbiyə
haqqında gözəl
və dəyərli fikirləri vardır. O, gənclərə münasibətdə
hamıya çox səbrli və ehtiyatlı olmağı tövsiyə edirdi: "Heç vaxt gənclərə yuxarıdan
aşağı baxmayın.
Kim bilir, bəlkə də onlar yaşa
dolanda görkəmli şəxsiyyətlər olacaqlar".
Görkəmli pedaqoqlardan Vasili
Suxomlinski ailə və məktəb mövzusundan söz açarkən demişdi:
"Ailə olmasaydı,
biz - məktəbi nəzərdə
tuturam - gücsüz olardıq". O, məktəblə
ailə arasında gözəl münasibət
qurmaqla yanaşı, həm də dərs dediyi məktəbin şagirdlərinin
təbiətlə canlı
ünsiyyətinə şərait
yaradırdı. Şagirdləri
dərsdənkənar vaxtlarda
təbiətin qoynuna aparır və onlara ekoloji şüur da aşılayırdı.
Məşhur pedaqoq şagirdlərində sağlam
həyat tərzinə
həvəs formalaşdırmaqla,
həm də onları təbiətə
böyük məhəbbət
ruhunda tərbiyə edirdi.
Müasir
Azərbaycan dövlətinin
yaradıcısı olan
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasına
rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə
millətin gələcəyini
müəyyən edən
təhsilə mühüm
strateji məsələ,
digər bütün sahələrin inkişafı
üçün güclü
stimul yaradan qüvvə kimi yanaşıb və bu sahəyə həmişə xüsusi
diqqət yetirib. Ulu öndərimiz daim müəllim adını
uca tutub, ölkəmizdə təlim-tərbiyənin
səviyyəsinin ildən-ilə
daha da yüksəlməsində
müəllim əməyinin
və müəllim nüfuzunun rolunu son dərəcə yüksək
qiymətləndirib. Ümummilli
lider təhsilin ölkəmizdə davamlı
tərəqqisi, onun inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə
yüksəlməsi, dünyanın
yeni və qabaqcıl təhsil texnologiyalarının
və tədris üsullarının respublikamızın
təhsilinə gətirilməsi
üçün böyük
zəhmət sərf edib. Ulu öndər müstəqil Azərbaycanın
gənclərini təkcə
istehsal sahələrində,
ordu quruculuğunda deyil, cəmiyyətin bütün sahələrində,
o cümlədən, dövlətin
idarəetmə sistemində
də fəal iştirakçılar kimi
görmək istəyirdi.
Ailə
dəyərlərimizin qorunmasına
və inkişafına
daim diqqət yetirən Ulu öndərimiz
bu milli məsələyə
xüsusi qiymət verərək: "Ailə
dəyərləri, ailə
ənənələri, milli-mənəvi dəyərlərimizə
sədaqət, uşaqların
müasir səviyyədə
tərbiyəsi mühüm
əhəmiyyət kəsb
edir" - demişdi.
Ümummilli lider təlim-tərbiyə
işinin ailədə
və məktəbdə
paralel aparılması
ilə bağlı da
çox müdrik və uzaqgörən fikirlər söyləyib.
O, mükəmməl təhsillə
tərbiyəni məktəbin
və ailənin ortaq vəzifəsi hesab edərək deyirdi: "Məktəblə
ailənin sıx, qarşılıqlı əlaqəsi
olmadan mükəmməl
tərbiyə ola bilməz,
çünki bu proses
kompleks bir prosesdir və onun səmərəliyini valideynlərlə pedaqoqların
birgə səyi ilə yüksəltmək
lazımdır".
Ulu öndərin başlatdığı
mükəmməl siyasi
kursun, dövlət idarəçiliyinin böyük
davamçısı olan
Prezident İlham Əliyev
ölkədə təhsil
sahəsində əldə
edilən uğurları
qeyd etməklə yanaşı, bu strateji sahənin yeni islahatlar vasitəsilə müasir dünyanın ən qabaqcıl ölkələrinin təhsil
sistemindəki tələblər
səviyyəsinə yüksəldilməsini
qarşıya çox
vacib məqsəd kimi qoyub: "Təhsil sahəsində bu günə qədər aparılan islahatlar daha da dərinləşməlidir. Təhsil
ölkəmizin ümumi
inkişafına uyğun
şəkildə inkişaf
etməlidir və ən müasir tələblərə cavab
verməlidir", - deyə
dövlətimizin başçısı
vurğulayıb.
Təəssüf ki, müasir dövrdə
məktəbin tərbiyə
funksiyası nisbətən
arxa planda qalaraq sürətlə zəifləməyə doğru
gedir. Halbuki müasir narahat dünyamızda, gərgin
dövrdə məktəb
kollektivindən bu sahədə daha ciddi fəaliyyət tələb olunur. Bəzi valideynlər, xüsusilə gənc ata və analar
isə elə düşünürlər ki, onların
məktəbdə oxuyan
uşaqlarının tərbiyəsi
ilə ancaq müəllimləri məşğul
olmalıdırlar. Bu, çox
yanlış fikirdir və təlim-tərbiyə
işinə yolverilməz
münasibətdir. Əslində,
uşaqların təlim-tərbiyəsində
müəllimlərin və
valideynlərin ayrı-ayrılıqda
öz məsuliyyətləri
və cavabdehlikləri
var.
Məktəblə ailənin qarşılıqlı
əlaqəsində əsas
amil müəllim-valideyn münasibətlərinin
düzgün təşkilidir.
Təlim-tərbiyə prosesində
müəllimlərin, psixoloqların
valideynlərə göstərdikləri
maarifləndirmə yardımları
bu baxımdan xeyli mühümdür.
Ailənin iqtisadi cəhətdən
"zəngin" və
ya "kasıb" olması təlim-tərbiyənin
keyfiyyətinə mənfi
təsir göstərməməlidir.
Bu məsələni həm
müəllimlər, həm
də valideynlər unutmamalıdırlar. Əlbəttə,
ailənin iqtisadi problemlərini həll etmək valideynlərin əsas vəzifəsidir. Belə bir vəziyyətdə
iqtisadi problemlərin həllinə başı qarışan bəzi valideynlərin diqqəti uşağın təlim-tərbiyəsindən
yayınır. Bu cür
hal uzun müddət davam edirsə, mənfi nəticəsini müxtəlif
formalarda göstərir.
Əfsuslar olsun ki, hətta bir sıra valideynlər "ailəyə maddi kömək" niyyəti
ilə öz uşaqlarını məktəbdən,
yəni təhsildən
və tərbiyədən
uzaqlaşdırırlar.
İndi elə bir mürəkkəb
dövrdə yaşayırıq
ki, təlim-tərbiyə işinə
təkcə məktəb
və valideynlər deyil, bütün cəmiyyət məsuliyyət
daşımalıdır. Bu prosesdə hamı iştirak etməlidir.
Lakin bu sahədə əsas güc məktəb kollektivlərinin,
xüsusilə müəllimlərin,
digər tərəfdən
isə valideynlərin
üzərinə düşür.
Təsadüfi deyil ki, belə
bir məşhur atalar məsəlimiz var:
"Uşağım əzizdir,
tərbiyəsi ondan
da əzizdir".
Uşaqların tərbiyəsində müxtəlif səhvlərə
və boşluğa yol verilməsi ciddi qəbahətdir və acı nəticələr doğurur.
Belə bir hal qısa müddətdə
uşağı sağlam
mühitdən uzaq salır. Onda həmin uşağın pis yola düşməsi
ehtimalı xeyli artmış olur. Buna görə də valideynlər mütləq
hər gün müəyyən saatlarda vaxt ayıraraq şəxsən uşaqlarının
təlim-tərbiyəsi ilə
məşğul olmalıdırlar.
İctimai yerlərdə
olduqda uşağın
davranışına gizlincə
göz qoyulmalı, lazım gəldikdə belə yerlərdə mövcud davranış qaydaları ona izah edilməlidir.
Valideynlər uşaqların televiziya
və kompüterdən
istifadəsinə də
göz qoymalıdırlar.
Ailələrdə bəzi
uşaqlar səhərdən
axşamacan belə texniki vasitələrdən
fasiləsiz istifadə
edirlər. Xüsusilə
yaxın məsafədən
və ya uzun müddət ifrat dərəcədə
bu cür texnikadan istifadə gözləri yorur, görməni pisləşdirir,
başağrısı baş
verir. Bəzi uşaqlarda isə uzun zaman qulaqlıqlardan
istifadə edilməsi
tədricən karlığa
səbəb olur. Uşaqların internetə
və kompüterə
çox aludə olması onların təkcə görməsini
əlindən almır.
Bu cür texniki vasitələrdən həddindən
artıq istifadə etməsi uşaqların tez-tez əsəbiləşməsinə,
özündən çıxmasına,
özünəqapanmaya yol
açır. Uşağın
valideynləri, dostları
və şagird yoldaşları ilə ünsiyyəti gündən-günə
zəifləyərək azalır.
Onlar ünsiyyətdən
qaçaraq tək qalmaq istəyirlər. Belə təhlükələrin
qarşısı vaxtında
və düzgün tərbiyə ilə alınmalıdır.
Təlim-tərbiyə işinin nəticəsini cəmiyyətin
güzgüsündə aydın
görmək mümkündür.
Bu güzgüdə hər
bir məktəbin, hər bir valideynin
yetişdirdiyi gəncin
Vətənə, xalqa,
elə-obaya, orduya və ümumilikdə bütün cəmiyyətə
nə qədər yararlı, faydalı və sədaqətli olmasını görə
bilərik.
Məktəb və valideynlərin
uşaq, yeniyetmə və gənclərə verdiyi yüksək təlim-tərbiyə əslində
milli sərvətdir. Bu sərvəti
daha da artırmaq və daim qorumaq
hər birimizin müqəddəs vəzifəsi
olmalıdır.
Zakir Bayramlı
Şair, publisist, Azərbaycan Yazıçilar və Jurnalistlər birliklərinin
üzvü
525- ci qəzet.- 2023- cü il.- 8 noyabr.- №- 204.- S. 15.